نقش قرآن در هدایت انسان
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان‌نامه «نقش قرآن در هدایت انسان» پژوهشی از «یاسمین قاسم» به بررسی نقش هدایتگری قرآن در انسان اهتمام ورزیده است.
بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان‌نامه می‌خوانیم:
چکیده:
نهایت هر انسانی بازگشت به خداوند و لقاء او میباشد و این لقاء الهی صورت نمیگیرد مگر این که خداوند عالم، انسان را به صراط مستقیم هدایت کند. بنابراین هدایت خداوند از جزئیترین و فردی‌ترین مسائل انسانی شروع میشود؛ اما از طرف دیگر چون انسان مختار خلق شده است و با انتخاب و اختیار خویش راه هدایت را بر میگزیند، همین است که خداوند عالم در مسیر هدایت انسان راههای بسیار گشوده است. پس بر اساس همین موضوع هدایت، ما در این پایان‌نامه میخواهیم در مورد نقش هدایتگری قرآن در انسان بحث کنیم؛ لذا بررسی ما از چهار فصل تشکیل شده است: در فصل اول درباره تبیین هدایت و مفهوم آن در لغت و اصطلاح بحث کرده‌ایم و به اقسام هدایت به ترتیب هدایت عامه و خاصه، هدایت تکوینی و تشریعی پرداختیم.
در فصل دوم در مورد انسان در قرآن و ارزش و مقام او بحثی را مطرح کردیم چرا که موضوع محوری ما در این پایان‌نامه هدایت انسان است و هدایت هم لازمه زندگی انسان میباشد. لذا دانستیم که در این تحقیق ارزش انسان را از منظر قرآن بیان کنیم چون خداوند همه چیز را خلق کرده و به دست انسان داده که از آن بهره ببرد و به کمال برسد. در فصل سوم درباره قرآن، کتاب هدایت، همچنین ویژگیهای هدایتگری قرآن و روشهای هدایتگری قرآن را مطرح کرده‌ایم؛ و در فصل چهارم اسباب هدایتگری و نقش هدایتگری قرآن را بیان نموده‌ایم و در نهایت هم به این نتیجه رسیدیم که چون قرآن کتاب جاوید است و از طرف خداوند متعال برای انسان نازل شده است پس برای به کمال رسیدن او میتواند به نحو احسن ایفای نقش بنماید و دست ایشان را برای هدایت بگیرد تا این اشرف مخلوقات مظهر خلیفه‌الله شود.
اهمیت و ضرورت:
انسان موجودی مختار و آزاد است که اجتماعی زندگی میکند و در زندگی جویای مسیری استوار و راهی قویم و رساننده به مقصد و مقصود است. پرسش اساسی این است که آیا انسان به تنهایی میتواند به این راه دست یابد؟ آیا عامل خرد که بی‌گمان هدایتگری درونی است برای رسیدن به مقصد و مقصود بسنده است؟ شناخت طبیعت انسان حد و حدود آگاهی‌های او و نیازهایش پاسخ منفی به این سؤال میدهد. از این رو به صراحت میتوان گفت که انسان نیازمند است نیازمند هدایت تکوینی و تشریعی از جانب خداوند و لذا همواره نیاز خود را شبانه‌روز در نماز از خدا طلب میکند: «اهدنا الصراط المستقیم». پس ضرورت ایجاب میکند که در این تحقیق به دنبال هدایتگری انسان از منظر قرآن باشیم.
اقسام هدایت:
1- هدایت عامه:
هدایت عامه در کلیه موجودات (اعم از جمادات، نباتات، حیوانات و...) در اثر نیرویی که در درونشان به سوی هدف معینی در حرکت‌اند، وجود دارد. به عبارت روشن تر هدایت عامه عبارت است از هدایت الهی و دلالت الهی و راهنمایی به سوی کمال وجودی، چنین هدایتی از طریق آفرینش قوا و استعدادها و فراهم ساختن قابلیت و زمینه‌هایی که هر موجودی را به سوی کمال ویژه‌ای که لایق اوست روانه می‌سازد، به وقوع می‌پیوندد.
2- هدایت خاصه:
از آنجا که انسان در عرصه هستی و خلقت، جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داده و از نظر شرافت ذاتی و رتبه وجودی در مقامی قرارگرفته که تحسین روزگار را بر می‌انگیزد هدایت ویژه‌ای را نیز به خود اختصاص میدهد و اگر چه، در مشمول هدایت عامه شدن با سایر موجودات مشترک است و وسعت رحمت عامه و دایره ربوبیت الهیه وجود او را نیز فرامی‌گیرد اما در مرحله تکوین قوا و استعدادها بیش‌ترین ظرفیت و قابلیت از آن اوست و آن غایتی که هر موجودی از بدو حیات و هستی خویش متوجه آن است در انسان غایتی متعالی تر و مأموریتی عظیم تر است، لذا هدایتی پیچیده‌تر و مناسب تر را می‌طلبد. به همین دلیل انسان به خاطر جایگاه بلند و مأموریت الهی هدایتی خاص، ویژه خود می‌سازد. راه هدایت خاصه را در دو طریق هدایت تکوینی و هدایت تشریعی دانست که پیرامون هر کدام توضیح داده میشود.
الف) هدایت تکوینی: هدایت تکوینی، رهبری موجودات به وسیله خداوند زیر پوشش نظام آفرینش و قانون حساب‌شده جهان است.
ب) هدایت تشریعی: هدایت تشریعی آن است که پروردگار متعال قانون سعادت‌بخش خود را در اختیار انسان قرار بدهد و با امر به فضایل و نهی از رذایل او را آگاه کند تا او با انتخاب خویش راهی برگزیند و به پایان آن راه برسد.
روشهای هدایتگری قرآن:
1- تذکر: تذکر به معنی یادآوری است، آگاه کردن انسان از فطرتش تذکر نامیده میشود. برای این که بتوان انسان را از خواب غفلت بیدار کرد و برای این که او را در مسیر رشد و هدایت آورد، قرآن می‌گوید باید به او تذکر داد یعنی فطرت خفته او را بیدار ساخت.
2- حکمت: در قرآن از آن به عنوان خیر کثیر یاد شده است. قرآن در حقیقت می‌خواهد انسان را در قالبی از علم و عمل بریزد که قالبی جدید و ریخته گریش هم طرزی جدید است. قرآن می‌خواهد با این ریخته گریش انسانی بسازد دارای حیاتی که به دنبالش مرگ نیست.
3- موعظه: از آن جا که موعظه کلامی است که به دل‌ها نرمی و رقت می‌بخشد، قساوت را از بین می‌برد، هواهای نفسانی را تسکین میدهد و به دل‌ها صفا و جلا میدهد و مواعظ دین است که میتواند بر روی دل‌ها اثر کند.
4- مجادله: مجادله به معنی مناظره و مخاصمه میباشد. درباره این واژه داریم که مجادله که باب مفاعله همان جدل است، استدلال و بحث و گفتگو یا حجت و دلیل آوردن در برابر دلیل و حجت دیگری است که قرآن کریم روش نیکوی مجادله را به پیامبر اکرم (ص) که خطاب به عموم مسلمین است امر فرموده که (وَ جادِلهُم بِآلَّتی هی احسَن)(نحل/125) و کسانی که بدون استدلال و حجت و نور هدایت گفتگو می‌کنند ملامت کرده که (وَ مِنَ الناسِ مَن یجادِلُ فی الله بِغَیرِ عِلمٍ وَ لا هُدی وَ لا کِتابٍ مُنیر)(حج/8) بنابراین مجادله از نظر قرآن کریم هم میتواند مثبت و در راه احقاق حق باشد و هم منفی و در جهت دفاع از باطل.
نتیجه‌گیری:
با همه تفاصیل میتوان به این نتیجه رسید که قلمرو هدایت قرآن هم شامل عوام است و هم شامل خواص و بهترین دلیل بر این مدعا وجود آیات متشابه و محکمات در قرآن است. مهم‌ترین شرط تابش هدایت قرآن بر عقول، توجه به حجاب‌ها و سعی برای برطرف کردن آن‌هاست. قرآن (آیات بینات) است یعنی دلالت آن روشن و قانع کننده است. (آیات بینات) بودن قرآن در هدایت کافی نیست بلکه باید خداوند نیز هدایت آن‌ها را اراده فرماید.
شایان‌ذکر است، پایان‌نامه «نقش قرآن در هدایت انسان» پژوهش پایانی «یاسمین قاسم»، برای اخذ مدرک سطح 2 جامعه المصطفی العالمیه است که در سال 1389 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «زینب صالحی» است. /9193/پ201/ی