حجت‌الاسلام ارسطا بیان کرد:
روایات طینت نمی‌تواند قاعده کرامت انسانی را تخصیص بزند
خبرگزاری رسا _ استاد درس خارج فقه «حقوق و آزادی‌های عمومی در اسلام» گفت: با دلایل محکم ظاهر روایات طینت را نمی‌توان پذیرفت و در نتیجه نیز قاعده کرامت انسانی با این روایات تقیید و تخصیص نمی‌خورد.
به گزارش خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد ارسطا، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (علیه‌السلام) در درس خارج «فقه حقوق و آزادی‌های عمومی در اسلام» با اشاره به تعارض بدوی روایات «طینت» با «اصل کرامت انسان» که از آیه «لقد کرمنا بنی آدم» استفاده می‌شود، گفت: برخی از روایات طینت هرچند ضعیف السند هستند ولی در میان آنها روایات صحیح هم یافت می‌شود از این رو مشکل اساسی ما با دلالت این گونه روایات است.
وی اظهار داشت: امام سجاد (علیه‌السلام) می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَ النَّبِیِّینَ مِنْ طِینَةِ عِلِّیِّینَ قُلُوبَهُمْ وَ أَبْدَانَهُمْ وَ خَلَقَ قُلُوبَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ تِلْکَ الطِّینَةِ وَ جَعَلَ خَلْقَ أَبْدَانِ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ دُونِ ذَلِکَ وَ خَلَقَ الْکُفَّارَ مِنْ طِینَةِ سِجِّینٍ قُلُوبَهُمْ وَ أَبْدَانَهُمْ فَخَلَطَ بَیْنَ الطِّینَتَیْنِ فَمِنْ هَذَا یَلِدُ الْمـُؤْمـِنُ الْکـَافـِرَ وَ یـَلِدُ الْکـَافـِرُ الْمـُؤْمـِنَ وَ مِنْ‌هاهُنَا یُصِیبُ الْمُؤْمِنُ السَّیِّئَةَ وَ مِنْ‌هاهُنَا یـُصـِیبُ الْکَافِرُ الْحَسَنَةَ فَقُلُوبُ الْمُؤْمِنِینَ تَحِنُّ إِلَى مَا خُلِقُوا مِنْهُ وَ قُلُوبُ الْکَافِرِینَ تَحِنُّ إِلَى مَا خُلِقُوا مِنْهُ» خداوند قلب و بدن پیامبران را از طینت علیین خلق کرده و قلوب مومنان را هم از همین طینت آفریده اما بدن‌های آنها را از طینتی پایین‌تر از آن خلق کرده و قلب و بدن کفار را از سجین آفریده است. سپس این دو طینت را با هم آمیخته است برای همین است که از مومن، کافر و از کافر، مومن متولد می‌شود و از این رو است که مومن مرتکب گناه می‌شود و از کافر نیکی سر می‌زند. قلب مومن اشتیاق دارد به آنچه از او خلق شده و قلب کافر هم اشتیاق دارد به آنچه از او آفریده شده است.
استاد حوزه علمیه بیان داشت: ظاهر روایات طینت یا دلالت می‌کند بر این که شخصی که از طینت علیین خلق شده مجبور بر انجام حسنات و شخصی که از طینت سجین آفریده شده مجبور بر انجام سیئات است یا دلالت می‌کند بر این که شخص مخلوق از طینت علیین گرایش دارد به انجام حسنات و شخص مخلوق از طینت سجین تمایل به انجام سیئات دارد.
تنافی دلالت روایات طینت با ادله عقلی
وی با اشاره به تنافی دلالت روایات طینت با ادله عقلی اظهار داشت: اگر ظاهر این روایات دلالت بر جبر کند واضح البطلان است چون مذهب امامیه به هیچ وجه جبر را نمی‌پذیرد چرا که در صورت جبر، ثواب و عقاب بی معنا و قبیح خواهد بود و از مولای حکیم فعل قبیح سر نمی‌زند.
تنافی دلالت روایات طینت با ادله عقلی
وی با اشاره به تنافی دلالت روایات طینت با ادله عقلی اظهار داشت: اگر ظاهر این روایات دلالت بر جبر کند واضح البطلان است چون مذهب امامیه به هیچ وجه جبر را نمی‌پذیرد چرا که در صورت جبر، ثواب و عقاب بی معنا و قبیح خواهد بود و از مولای حکیم فعل قبیح سر نمی‌زند.
حجت‌الاسلام ارسطا بیان داشت: اگر بگوییم ظاهر این روایات دلالت بر تمایل و گرایش دارد باز هم با اصول پذیرفته شده در مذهب امامیه تنافی دارد چون نتیجه آن تبعیض است یعنی خداوند در آغاز خلقت بین مردم تبعیض گذاشته است و برخی را چنان آفریده که دلشان می‌خواهد کار نیک انجام دهند و برعکس برخی را طوری آفریده که تمایل به سیئات دارند. این تبعیض است و تبعیض، ظلم تلقی می‌شود و ظلم از خداوند صادر نمی‌شود. پس اخبار طینت با هر دو دلالت مخالف اصول امامیه است.
وی در ادامه به تنافی ظاهر اخبار طینت با آیات قرآن اشاره و بیان کرد: آیات متعددی بر مساوی بودن انسانها در اصل خلقت دلالت دارد در حالی که روایات طینت دلالت دارد بر این که انسانها در اصل خلقت با هم مساوی نیستند. آیه 13 سوره حجرات در این باره می‌فرماید «یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثی» یعنی در اصل خلقت همه مساوی‌اند و همه از یک زن و مرد آفریده شده‌اند.
عضو هیات علمی دانشگاه باقرالعلوم (علیه‌السلام) ادامه داد: آیه 172 سوره اعراف و آیات 2 و 3 سوره انسان نیز این تنافی را مطرح می‌کند. «إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن نُّطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَّبْتَلِیهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِیعًا بَصِیرًا» همه انسانها از ترکیب نطفه زن و مرد آفریده شده اند و چون می‌خواستیم آنها را بیازماییم امکانات مساوی در اختیارشان قرار دادیم.
تنافی ظاهر روایات طینت با روایاتی که بر خلقت توحیدی انسانها دلالت دارد
وی با اشاره به تنافی ظاهر روایات طینت با روایاتی که بر خلقت توحیدی انسانها دلالت دارد گفت: در روایتی از امام صادق (ع) درباره تفسیر آیه «فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا» سوال شد ایشان فرمودند التوحید، خدا انسانها را بدون فرق بین آنها بر فطرت توحیدی آفریده است. ایشان در روایت دیگری درباره همین آیه در پاسخ به این سوال که «ما تلک الفطره» می‌فرماید «هی الاسلام» سپس فرمود خداوند انسان را در همان زمان که از او پیمان گرفت بر اساس توحید خلق کرد و گفت آیا من پروردگار شما نیستم؟ در میان آنها انسان‌هایی بودند که بعدها در زمره مومنان در آمدند و گروهی هم در زمره کافران قرار گرفتند.
تنافی ظاهر روایات طینت با روایاتی که بر خلقت توحیدی انسانها دلالت دارد
وی با اشاره به تنافی ظاهر روایات طینت با روایاتی که بر خلقت توحیدی انسانها دلالت دارد گفت: در روایتی از امام صادق (ع) درباره تفسیر آیه «فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا» سوال شد ایشان فرمودند التوحید، خدا انسانها را بدون فرق بین آنها بر فطرت توحیدی آفریده است. ایشان در روایت دیگری درباره همین آیه در پاسخ به این سوال که «ما تلک الفطره» می‌فرماید «هی الاسلام» سپس فرمود خداوند انسان را در همان زمان که از او پیمان گرفت بر اساس توحید خلق کرد و گفت آیا من پروردگار شما نیستم؟ در میان آنها انسان‌هایی بودند که بعدها در زمره مومنان در آمدند و گروهی هم در زمره کافران قرار گرفتند.
استاد حوزه علمیه بیان داشت: با وجود تنافی روایات طینت با دلیل عقلی، قرآن و روایات، در وهله اول باید این روایات را کنار گذاشت لکن آنچه مطرح شد قرینه‌ای است بر این که ظاهر این روایات مراد نبوده و می‌توان توجیهاتی درباره آن داشت.
وی گفت: مرحوم ملاصالح مازندرانی در شرح کافی می‌گوید خلقت از طینت علیین و سجین سبب برای مومن شدن و کافر شدن نیست بلکه مسبب است از کافر و مسلم بودن. خداوند می‌دانست که که جماعتی از مردم با اختیار خودشان مومن و جماعتی کافر می‌شوند برای همین به کسانی که می‌دانست با اختیار خودشان مومن می‌شوند شرافت ببخشد و برعکس.
نظر علامه مجلسی درباره روایات باب طینت
حجت‌الاسلام ارسطا افزود: علامه مجلسی در مراه العقول می‌گوید روایات باب طینت از اخبار متشابه است و از روایاتی است که موهم جبر و عدم اختیار است لکن پنج راه برای توجیه آن هست؛ نخست آنکه بر اساس نظر اخباریون ما اجمالا مفهوم این روایات را می‌پذیریم اما حقیقتش را نمی‌دانیم و علم آن را به ائمه واگذار می‌کنیم. این توجیه به نوعی «توقف» است.
وی در ادامه گفت: توجیه دیگر این که این اخبار حمل بر تقیه می‌شوند چون موافق جبر است و و جبر هم از عقاید مذهب اشاعره است. همچنین می‌توان گفت این روایات کنایه از علم خداوند است که هرکس در آینده راه صواب را انخاب می‌کند یا راه ناصواب را.
عضو هیات علمی دانشگاه باقر العلوم (علیه‌السلام) با اشاره به این که روایات طینت را می‌توان کنایه از اختلاف استعدادها و قابلیت‌های انسان در برابر مسؤولیت‌های متفاوت او دانست، بیان داشت: توجیه آخر برای روایات طینت این است که خداوند در عالم ذرء که انسانها را خلق کرد از آنها پیمان کرد سپس در همان عالم برخی از انسانها با اختیار خودشان به سمت خوبی رفتند و عده ای هم به سمت بدی، خداوند هم نیکوکاران را در دنیا با طینت علیین و بدکاران را با طینت سجین متولد کرد.
وی در پایان گفت: بر اساس آنچه گفته شد ظاهر روایات طینت را نمی‌توان پذیرفت در نتیجه قاعده کرامت انسانی با این روایات تقیید و تخصیص نمی‌خورد./916/د102/ع
منبع: شبکه اجتهاد
منبع: شبکه اجتهاد
ارسال نظرات