تعداد لشکر یزید در مقابل لشکر امام حسین
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، با توجه به فرا رسیدن ماه حزن و اندوه، ماه عزای حسینی، گاهی شبهاتی که درباره تعداد افراد لشگر یزید در صحرای کربلا مطرح می‌شود؛ برخی برای کم‌رنگ کردن نهضت حسینی به تنزل شمار گسیختگان اموی می‌پردازند و حتی تعداد حاضران در مقابل امام‌حسین(ع) را به چند صد نفر تقلیل می‌دهند. غافل از این که نور امام حسین(ع) خاموش شدنی نیست. گاهی نیز عده‌ای دچار غلو شده و اعداد و ارقامی نجومی در این زمینه بیان می‌کنند.
برای بررسی این موضوع گفتگویی را با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمجید پورطباطبایی، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم انجام داده ایم.
به عنوان اولین سوال لطفا بفرمائید مورخان در مورد شمار سپاهیان کوفه چه نظراتی دارند؟
مورخان در شمارش سپاهیان کوفه که آماده کارزار با امام حسین علیه‌السلام می‌شدند، دچار اختلاف نظر شده‌اند. برخی از آنان فقط معترض 4,000 نفر، لشکریانی که به فرماندهی «عمر سعد» آماده حمله به شهرهای منطقه «فارس» بودند و بعد از دریافت خبر حرکت امام حسین علیه‌السلام به طرف «کوفه» و استقرار ایشان در کربلا، مسیر خود را عوض کرده و به مقابله با ایشان آمدند، شده‌اند. این گروه از بازماندگان ایام فتح فارس بوده و به «حمر دیلم» مشهور بودند.
مرحوم اسد حیدر از اینکه عده‌ای از مورخان سعی در کمتر گزارش کردن تعداد سپاهیان دشمن را داشته و یا دارند اظهار تعجب و شگفتی می‌کند، او می‌نویسد: «شگفت اینجاست که جمعی این چنین شمارش سپاهیان فراوان کربلا را کم گزارش کرده باشند، سپاهی که صحراها و بیابان ها را فراگرفته و همه جا را پوشانیده بود؛ و در توصیف آنان آمده که پرچم‌های شان بال های پرندگان بوده و به علت زیادی خود و کمی مرکب‌های جنگی از الاغ و گاو هم برای حمل و نقل استفاده میکردند».
آنچه که به واقعیت نزدیک است، آن است که دو طرف نبرد بسیار نابرابر بودند. یک طرف امام حسین علیه‌السلام با حدود 80 تن همراهش و در طرف دیگر 30,000 تن و چه بسا بیشتر بوده‌‌اند و این تنها عدد سپاهیان کارآمد است؛ والا تعداد لشکر اصلی امویان بیش از این بوده است.
آیا در مورد تعداد لشگریان اموی نقل های دیگری هم وجود دارد؟
بله، در مورد تعداد لشگر اموی در منابع گوناگون نظرات مختلفی ارائه شده است. در این منابع تعداد لشکریان امویان متفاوت آمده است.
1- «البدایة والنهایة» 4,000 نفر
2- «الصراط السوی» 6,000 نفر
3- « مراة الزمان» 8,000 نفر
4- «الدر النظیم» 12,000 نفر
5- «الدر النظیم» 16,000 نفر
6- «الصواعق المحرقة» و «الفصول المهمة» و «اللهوف» 20,000 نفر
7- «مراة‌الجنان» و «شذرات الذهب» و «مطالب السئوول» 21,000 نفر
8- «عمدة‌المطالب» ، «مع الحسین فی نهضة» و «زندگانی امام حسین علیه‌السلام» 30,000 نفر
9- المناقب 35,000 نفر
10- شرح شافیه 50,000 نفر
11- بغیة النبلاء 80,000 نفر
ظاهرا مشهور بین شیعیان همان عدد 30000 نفر است. آیا در کتب معتبر شیعه این عدد تأیید شده است؟
بله، در مورد رقم ذکر شده ، دو حدیث در «امالی» شیخ صدوق آمده است.
حدیث اول
احمد بن هارون الفامی گفت که «محمد بن عبدالله بن جعفر بن جامع الحمیری» برای ما روایت کرد که پدرم از «احمد بن محمد بن یحیی» و او از «محمد بن سنان» و او از «مفضل بن عمر» و او از امام جعفر صادق علیه‌السلام و ایشان نیز از جد بزرگوارشان امام سجاد علیه‌السلام نقل کرده‌اند که:
ـ روزی امام حسین علیه‌السلام بر امام حسن علیه‌السلام وارد شد و چون نگاهش به برادر افتاد شروع به گریستن کرد؛ امام حسن علیه‌السلام از برادر پرسید:
ـ ای اباعبدالله، چه امری باعث گریه تو شده است؟
امام حسین علیه‌السلام پاسخ داد:
ـ برای آنچه با تو انجام می‌دهند گریه کنم.
امام حسن علیه‌السلام فرمود: آنچه به من آید زهری است که به کامم ریزند و کشته شوم ولی ای اباعبدالله روزی چون روز تو نباشد ، 30 هزار مردی که مدعی هستند از امت جد ما محمد(صلوات الله علیه) هستند و خود را به دین اسلام بندند، بر تو گرد آیند و هم‌دست شوند برای کشتن تو و ریختن خونت و هتک حرمت و اسیر کردن ذریه‌ات و زنانت و غارت بنه‌ات.
در اینجاست که بر بنی‌امیه لعنت فرود آید و آسمان خاکستر و خون بارد و همه چیز بر تو بگریند حتی وحوش بیابان و ماهیان دریاها.
سلسله راویان حدیث
اگر چه در سند حدیث افراد ضعیفی چون «محمد بن سنان» و غلاتی چون «مفضل بن عمر» وجود دارند ولی سایر روات حدیث مانند «محمد بن عبدالله بن جعفر الحمیری» و پدرش و «احمد بن هارون الفامی» افراد وجیه و موثقی هستند و همچنین قراین که در منابع تاریخی آمده، مؤید این معناست.
محاسبه‌ای که اینجانب با توجه به منابع مختلف به‌عمل آورده‌ام تعداد لشگریان «ابن سعد» 31,000 نفر هستند که در مورد 1,000 نفر آخر تنها یک منبع بیشتر وجود ندارد. به فرض صحت این منبع با توجه به اینکه در متن حدیث امام حسن علیه‌السلام در مقام ارایه رقم کاملا دقیق نبوده‌اند به صحت متن خدشه‌ای وارد نمی‌شود؛ حتی در مکالمات مادی هم هنگامی که در صدد بیان دقیق رقم و عددی نباشیم از 31,000 به 30,000 هم تعبیر می‌کنیم. از طرفی وجود امثال «مفضل بن عمر»، در متن حدیث در صورتی که حدیث در راستای اعتقادات او (که بیان عقاید غالیان است) نباشد؛ به صحت حدیث خدشه‌ای وارد نمی‌نماید.
حدیث دوم
«ابوعلی احمد بن زیاد الهمدانی» گفت که «علی بن ابراهیم بن هاشم» از «محمد بن عیسی عبید الیقطینی» و او نیز از «یونس بن عبدالرحمان»، او نیز از «ابن اسباط» و او نیز از «علی بن سالم»، او نیز از پدرش و او نیز از «ثابت بن ابی‌صفیه» نقل می‌کند که:
- امام سجاد علیه‌السلام به فرزند حضرت عباس علیه‌السلام، عبدالله بن عباس بن علی بن ابی‌طالب، نگاه کرد؛ در حالیکه اشک چشمانش را گرفته بود فرمود:
- هیچ زمانی بر رسول‌الله صلوات‌الله علیه سخت‌تر از روز احد نگذشت که در آن عمویش حمزه (سید‌الشهدا) در آن شهید شد و بعد از آن روز جنگ «موته» که عموزاده‌اش «جعفر بن ابی‌طالب» شهید شد.
سپس فرمود: روزی چو روز تو نیست یا اباعبدالله! 30 هزار مرد که گمان میکردند از این امت هستند، دور او را گرفتند و هر کدام برای کشتن او به خدا تقرب می‌جستند در حالی که امام حسین علیه‌السلام خدا را به آنها یادآور می‌شد؛ و آنها پند نمی‌گرفتند تا امام علیه‌السلام را به ستم و ظلم و عدوان کشتند.
نکته‌ای که درباره این حدیث گفتنی است، در سلسله روات آن افراد برجسته و محدثان متدین و مشهور و موثقی وجود دارد و لذا از حیث صحت سند دچار مشکل خاصی نیست.
آماری کامل و جامع از سپاهیان اموی
در اینجا اینجانب بر اساس کتب «مقتل» سید محسن امین ، «مقتل الحسین» ، «تاریخ طبری»، زندگانی امام حسین علیه‌السلام و قیام حسینی در آینه اسناد به ارایه آماری نسبتا صحیح و دقیق از لشکریان اموی می‌پردازم. لازم به ذکر است که در برخی از منابع اسامی فرماندهان لشکر کامل‌تر آمده و موارد تأیید از سایر منابع در پی‌نوشت ذکر شده است.
ترکیب سپاهی که در هنگام اردو زدن «ابن زیاد» در «نخیله» گرد آمده و از مقابل وی در این مکان رژه می‌رفت به شرح زیر بود.
1ـ نام فرمانده: عمر سعد / تعداد نفرات: 4,000
2ـ نام فرمانده: شَمِر بن ذی الجوشن تعداد نفرات: 4000
3ـ نام فرمانده: حربن یزید ریاحی / تعداد نفرات: 1,000
4ـ نام فرمانده: یزید بن رکاب کلبی / تعداد نفرات: 2,000
5ـ نام فرمانده: حصین تمیم / تعداد نفرات: 4,000
6ـ نام فرمانده: مغایر بن رهینه مازنی / تعداد نفرات: 3,000
7ـ نام فرمانده: نصر بن حرشه / تعداد نفرات: 2,000
8ـ نام فرمانده: کعب بن طلعه / تعداد نفرات: 3,000
9ـ نام فرمانده: شبث بن ربعی / تعداد نفرات: 1,000
10ـ نام فرمانده: حجّار بن ابجر / تعداد نفرات: 1,000
11ـ نام فرمانده: عمر و بن حجاج زبیدی / تعداد نفرات: 4,000
12ـ نام فرمانده: یزید بن الحرث بن رویم / تعداد نفرات: 1,000
13ـ نام فرمانده: تیراندازان همراه حصین / تعداد نفرات: 500
14ـ نام فرمانده: عزرة بن قیس / تعداد نفرات: 500
علاوه بر اینها جمعی که سلاحشان سنگ و فلاخن بوده که در محاسبه فوق منظور نشده‌اند. لازم به ذکر است از نظر اینجانب نیز باید رقم 30,000 نفر را که در حدیث امام سجاد علیه‌السلام آمده است پذیرفت.
تحلیل مرحوم اسد حیدر درباره سپاه امام حسین(ع)
مرحوم «اسد حیدر» درباره سپاه حاضر در کربلا تحلیل ارزشمندی ارایه نموده است که برای تکمیل مطالب عین نوشته ایشان نقل می‌شود: «… در اینجا ناچاریم که با نظری واقع‌بینانه به مساله توجه نموده و از ورود به خلاف‌گویی و خروج از حدود عقل و آگاهی انسانی پرهیز نمائیم و پیش از آنکه خود سخن بگوییم منتظر می‌مانیم تا حقیقت خود را در جریان حوادث بنمایاند».
این سپاه خونخوار بیابان را پر کرده بود و تاریخ بیان می‌نماید که آنچنان کمبودی در وسایل حمل و نقل مناسب برای انتقال این جمع از کوفه به کربلا به چشم می‌خورد که به ناچار از گاو و الاغ هم برای این مسأله استفاده می‌شد. مضافاً به اینکه جمعی هم پیاده طی طریق میکردند.
برای تأمین نیازهای این سپاه به ادوات جنگی علاوه بر استفاده از ذخایر قبلی، هنگامی که سپاه عازم کربلا شد، آهنگران و اسلحه‌سازان در کوفه باقیمانده و با کار شبانه‌روزی سعی در تأمین این نیازها با صیقل دادن شمشیرها و تیز کردن تیرها داشتند.
چنین پیش‌بینی شده بود که مدت10 شبانه روز آتش کوره‌های آهنگری خاموش نشده و به طور مداوم به کار مشغول باشد.
از طرف دیگر، کوفه یک منطقه نظامی و از عمده‌ترین پایگاه‌های کشور اسلامی در آن روز بود و همواره جمع فراوانی بالغ بر 60,000 سپاهی را در خود داشت.
طرماح هنگامی که در راه با امام حسین علیه‌السلام ملاقات کرد؛ اظهار داشت: «هنگامی که از کوفه به سوی شما حرکت کردم؛ در خارج شهر جمعیتی را دیدم که تاکنون هرگز چنین جمعی را مشاهده ننموده بودم، از آن پرسیدم که چرا اجتماع کرده‌اید؟ گفتند: آمده‌ایم تا خویشتن را آماده نبرد با حسین(ع) نموده (و) به سوی او روان شویم».
به هر جهت حتی اگر بخواهیم به کم‌ترین رقمی که از تعداد سپاهیان اموی مطرح شده است، بها بدهیم و مطالبات و تعدادی را که از منابع مختلف و متعدد به دست آورده بودیم، ندیده بگیریم با رقم متوسط که «ابن حجر» از آمار لشکریان «ابن سعد» ارایه می‌نماید؛ روبرو می‌شوم. «ابن حجر» در «شرح همزیه بوصیری» تعداد لشکریان اموی را 20,000 نفر اعلام کرده است.
به هر جهت نظرمان 30,000 نفری است که در آن دو حدیث مقبول آمده بود، در ضمن آنکه جمع‌بندی از منابع تاریخی هم ما را به همین عدد رساند./907/د101/س
منبع: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
