تحکیم اعتقادات دینی از راه‌های مقابله با جنگ نرم
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، حجت الاسلام و المسلمین عیسی زاده، عضو هیات علمی پژوهشگاه و مدیر گروه فرهنگنامه های قرآنی، در یادداشتی به بررسی تأثیر تحکیم اعتقادات دینی در مقابله با جنگ نرم دشمن پرداخته است.
یکی از اهداف مهم دشمنان در جنگ نرم، سست کردن اعتقادات و باورهای دینی، اقشار گوناگون جامعه اسلامی به ویژه نسل جوان است، زیرا اعتقادات و باورهای دینی از سرمایه‌های مهم و ریشه‌ای هر انسانی است که او را از خطرات حفاظت کرده و از آلوده شدن به گناهان نیز جلوگیری می‌کند. همچنین رشد و بالندگی انسان‌ها و جوامع در عرصه‌های گوناگون، مرهون اعتقادات و باورهای مستحکم دینی است.
با بررسی عوامل پیروزی و شکست مسلمانان در تمام عصرها از صدر اسلام تاکنون، می‌توان پی برد که مهم‌ترین عامل پیروزی‌ها، استحکام اعتقادات و باورها و مهم‌ترین عامل شکست و نابودی‌شان، سست شدن اعتقادات و باورهای آنان بوده است. به فرموده معمار کبیر انقلاب اسلامی ایران، امام خمینی(ره)، پیروزی انقلاب اسلامی مرهون ایمان و اعتقاد مستحکم ملت ایران بوده است.
دشمنان اسلام با پی بردن به این مسئله، تمام توان خود را به کار گرفته‌اند تا با استفاده از ابزارهای پیشرفته و برنامه‌های فریبنده، ضربات سهمگین خود را بر اعتقادات و باورهای جامعه اسلامی به ویژه جوانان وارد سازند. اما خداوند منان در قرآن مجید برای مقابله با دشمنان، راهکارهای تحکیم اعتقادات و باورهای دینی را به مسلمانان آموخته که در صورت به کارگیری آن راه‌ها، هیچ خطری آنان را تهدید نخواهد کرد و تمام تلاش دشمنان بی‌ثمر خواهد شد.
قبل از بررسی راه‌های تحکیم و تقویت اعتقادات دینی، شایسته است نکاتی درباره اعتقادات دینی به اختصار تبیین گردد.
تعریف اعتقادات دینی
اعتقاد از ریشه عقد به معنی بستن، گره بستن و استوار کردن پیمان و عهد است. اعتقاد دینی در اصطلاح، یعنی آنچه از نظر اسلام باید بدان معتقد بود و ایمان داشت.
دین، در لغت به معنای جزا و پاداش و به معنای اطاعت و پیروی از فرمان نیز آمده است، و در اصطلاح، عبارت از مجموعه قواعد و قوانین و آدابی است که انسان در پرتو آنها می‌تواند به خدا نزدیک شود و به سعادت دو جهان برسد.
اعتقاد و ایمان به وجود خداوند، عالم قیامت، رسالت پیامبران و امامت حضرات معصومینe و عدالت خداوند از مهم‌ترین ارکان اعتقادی از دیدگاه ما شیعیان است که باید بر اساس شناخت و تحقیق عالمانه باشد.
رابطه اعتقادات و اعمال
ایمان و عقیده دینی هر فردی محرک و جهت‌دهنده او در همه یا بخشی از عمل‌کردهای روزانه زندگی اوست و این امر اختصاص به حوزه تکالیف دینی ندارد، بلکه تمامی جنبه‌ها و ابعاد زندگی او را از برخورد با خود، خانواده، خویشاوندان و کلیه انسان‌ها در بر می‌گیرد.
در آموزه‌های قرآنی، ایمان و عمل صالح از چنان ارتباطی برخوردارند که فقدان هریک، کارآیی و تأثیرگذاری دیگری را کم اهمیت و یا بی‌ارزش می‌کند. ایمان و عمل صالح دو بال پرواز بشر به مقام انسانیت و وصول به مقام خلیفه‌اللهی و سرمنزل مقصود است. در آموزه‌های قرآنی، عمل صالح، بازتاب بیرونی ایمان واقعی است و هر کس به ایمان واقعی دست یافته باشد در منش و کنش خویش، نیک کردار خواهد بود. ایمان مقتضی عمل است نه عین عمل خارجی، بلکه ریشه و جهت‌دهنده به آن است و صلاح و شایستگی و حسن فاعلی فعل، بستگی به ایمان دارد. اگر عملی از ایمان به خدا سرچشمه نگیرد، در سعادت حقیقی انسان تأثیر نخواهد داشت، گرچه کرداری نیکو باشد و منافع بسیاری در دنیا برای خودش یا دیگران بر آن مترتب شود و از سوی دیگر عمل صالح و کردارهای شایسته، سبب دوام و استحکام ایمان و عقیده می‌شود و اعمال ناشایست و ارتکاب گناهان موجب ضعف و سرانجام، خشکیدن ریشه ایمان می‌گردد.
ارزش اعتقاد و ایمان دینی
ایمان به آدمی، عشق، امید، گرمی و مقصد خوب خواستن می‌دهد و الهام می‌بخشد که چه باید کرد. ایمان، انسان‌ساز است و به انسان نیروی فراوان و زیبایی روح و احساس امنیت درونی می‌دهد. ایمان همچنین انسان را در مقابل اضطراب‌ها، تنهایی‌ها، احساس بی‌پناهی‌ها و پوچ انگاری‌ها ایمنی می‌بخشد. ایمان دینی است که انسان را از غرق شدن در خودخواهی و تردید و سرگردانی می‌رهاند، به اوحیات طیبه می‌بخشد و او را به تلاش وا می‌دارد. اگر کسی باخدا و عالم غیب آشنا باشد و با آن ارتباط یابد، محال است قدرت، مقام یا چیزهای دیگر او را به خود جلب کند. بی‌جهت نیست کسانی که با دستگاه الوهیت و عالم ملکوت آشنا شدند، اگر آفتاب و ماه را در دست‌های آنها می‌گذاردند، حاضر نیستند از آن حقیقت و ترویج آن روی بر تابند؛ و نیز تعجب ندارد آنان که به آن عالم، ایمان آوردند، سرما و گرما و زجر دیدن و کشته شدن را با آغوش باز می‌پذیرفتند.
آثار اعتقاد و ایمان دینی
1. خوشبینی نسبت به نظام آفرینش
اعتقاد و ایمان دینی، تلقی انسان از جهان را دگرگون می‌سازد و مرتبط ساختن آدمی با کانون حیات و هستی و جمال و کمال، موجب بهجت و انبساط خاطر و خوشبینی به جهان خلقت و هستی است. آدمی وقتی از چهار چوب محدود مادیات بیرون آید و به هدفداری جهان و انسان آگاه شود و بداند که آدمی عبث آفریده نشده است، بلکه هدف از خلقت او عبودیت و دستیابی به کمال و سعادت است، دید او نسبت به نظام هستی تغییر می‌کند و به قوانین حاکم بر جهان با خوشبینی می‌نگرد و در تعالی و انحطاط خودش، برای خود نیز مسئولیت و نقشی قائل می‌گردد.
2. بصیرت و نورانیت دل
وقتی آدمی به حکم ایمان مذهبی، جهان را به نور حق و حقیقت روشن دید، فضای روح و جان او هم منور می‌گردد و خدای سبحان او را از ظلمت می‌رهاند و به سوی نور، هدایت می‌کند. اما آنان که از بصیرت و ایمان بی‌بهره‌اند و با خدا ارتباط ندارند، زندگی تاریک و دشواری دارند و جهان را پوچ و تاریک می‌بینند. چنین افرادی تحت ولایت طاغوت قرار دارند و از بینش و بصیرت و نورانیت بی‌بهره‌اند و جهان را چون تاریکخانه‌ای می‌پندارند و از همین‌رو خانه دل آنان نیز ظلمانی و تاریک است.
3. امیدواری
امیدواری به نتایج تلاش خوب، از دیگر آثار عقیده دینی است. عکس‌العمل جهان از نظر یک فرد مادی و بی ایمان، نسبت به افراد صالح و طالح یکسان است و نتیجه اعمال آدمیان تنها بسته به میزان تلاششان است. اما عکس‌العمل جهان در منطق یک فرد با ایمان، نسبت به صالح و طالح و عادل و ظالم یکسان نیست، بلکه دستگاه آفرینش حامی کسانی است که در راه خیر و صلاح و حق و حقیقت می‌کوشند.
4. اطمینان و آرامش
همه آدمیان در جستجوی سعادت و خوشبختی‌اند و از تصور دستیابی به سعادت، غرق در مسرت و انبساط خاطر، و از تصور محرومیت و ناکامی دچار دلهره و اضطراب می‌گردند. سعادت آدمی به طور کلی در گرو دو عاملِ تلاش و کوشش خود انسان و اطمینان به شرایط محیط است. اگر یک دانشجو تلاش کند ولی نسبت به استادان و مدیران و دست‌اندرکاران محیط علمی خود از نظر رعایت عدالت و دادن نمره‌ای که استحقاق آن را دارد، اطمینان نداشته باشد، قهراً در اضطراب و نگرانی به سر خواهد برد، ولی اگر هم خود او سعی و کوشش کند و هم به شرایط محیط خود اطمینان داشته باشد، در این صورت به موفقیت خود مطمئن خواهد بود. ایمان دینی این آرامش و اطمینان را به انسان می‌بخشد که رفتار جهان، نسبت به صالح و طالح و صادق و کاذب و امین و خائن یکسان نیست و نتیجه صلاح و صدق و امانت و دیگر کارهای خوب، سعادت است و ثمره دروغ و خیانت و شر و بدی، شقاوت و محرومیت.
5. برخورداری از لذات معنوی
آدمی دو گونه لذت دارد: یکی لذت حاصل از ارتباط حواس انسان با یک پدیده خارجی؛ مثل لذت چشم از مناظر زیبا، و لذت گوش از نغمه بلبل یا صوت دلنشین قرآن. اما نوع دیگر، لذت معنوی است که بسیار عمیق است و به هیچ عضو خاص از اعضای انسان مربوط نیست و از تماس و ارتباط با یک ماده خارجی، حاصل نمی‌شود، مانند لذتی که انسان از علم و دانش، احسان و خدمت به خلق خدا و عبادت و ارتباط با خدای سبحان می‌برد. این گونه لذت‌ها نیرومندتر و پایدارتر از لذات مادی است. و اگر کسی آنها را تجربه کند به لذایذ مادی دل نمی‌بندد.
6. بهبود در روابط اجتماعی
زندگی سالم اجتماعی، آن است که افراد یک جامعه، قوانین و حدود و حقوق یکدیگر را محترم شمارند، عدالت را امری مقدس بدانند، به یکدیگر مهر بورزند، هر یک برای دیگری، آن را دوست بدارد که برای خود، دوست می‌دارد و آن را نپسندد که برای خویش نمی‌پسندد، به یکدیگر اعتماد و اطمینان داشته باشند، هر فردی خود را در برابر اجتماع متعهد و مسئول بداند، در پنهان‌ترین نهانخانه‌ها به همان اندازه، تقوا و عفاف را رعایت کنند که در ملأ عام رعایت می‌کنند، در مقابل ظلم و ستم به پا خیزند و به ستمگر و فسادگر مجال ستمگری و افساد ندهند، ارزش‌های اخلاقی را محترم بشمارند و نسبت به یکدیگر مانند اعضای یک پیکر، متحد و متفق باشند. بدیهی است آن چیزی که بیش از هر چیز، حق را محترم، عدالت را مقدس، دل‌ها را به یکدیگر مهربان و اعتماد متقابل را میان افراد، برقرار می‌سازد و تقوا و عفاف را تا عمق وجدان آدمی نفوذ می‌دهد، به ارزش‌های اخلاقی اعتبارمی بخشد، شجاعت مقابله با ستم ایجاد می‌کند و همه افراد را مانند اعضای یک پیکر به هم پیوند می‌دهد و متحد می‌کند، ایمان و عقیده مذهبی است.
7. کاهش ناراحتی‌ها
زندگی انسان، آمیزه‌ای از شیرینی‌ها و تلخی‌ها، فرازها و فرودها و راحتی‌ها و ناراحتی‌هاست. برخی از ناراحتی‌ها قابل پیشگیری و برطرف شدن است ولی بعضی چون، پیری و ضعف جسمانی و مرگ غیر قابل پیشگیری و برطرف شدن است. ایمان و عقیده دینی به انسان نیروی مقاومت می‌بخشد تا در مقابل مصائب و ناملایمات بایستد و تلخی‌ها را به شیرینی تبدیل کند. ایمان دینی به انسان می‌گوید که در جهان، هر چیز حساب معینی دارد. اگر عکس العمل آدمی درمقابل حوادث ناگوار، منطقی ومطلوب باشد به فرض آنکه نتواند با آنها مقابله کند، خدای سبحان به گونة دیگری جبران می‌کند، و انگهی پیری و فراغت را می‌توان باعبادت، به شکل مطلوب در آورد و از لذت انس با خدای سبحان بهره گرفت. مرگ هم در نظر کسی که به خدا و آخرت ایمان و یقین دارد، به معنی زوال و نابودی نیست، بلکه انتقال از دنیا به عالمی بسیار وسیع و زیباست و از این رو، افراد با ایمان و متقی، چند صباحی در مقابل شداید و ناملایمات صبر و مقاومت می‌کنند و راحتی طولانی را نصیب خود می‌گردانند: «صبروا ایاماً قصیرة اعقبتهم راحة طویلة»
8. دوری از گناه
از جمله آثار مترتب بر عقیده و ایمان، پرهیز از آلودگی و معصیت است. کسی که حلاوت و طعم ایمان و حیات طیبه را تجربه کند، می‌کوشد که از گناه کناره بگیرد و حیات خود را به تشویش و اضطراب ناشی از گناه آلوده نکند. به عبارت دیگر، مؤمن تا به زیور ایمان آراسته است از گناه و انحراف مصون است. از امام باقرa دربارة سخن رسول خدا(ص) که فرمود: «اذا زنی الرجل فارقه روح الایمان» سؤال شد، آن حضرت فرمود: هو قوله عزوجل: «و ایدهم بروح منه ذلک الذی یفارقة»؛
این سخن پیامبر(ص) دقیقاً سخن خدای سبحان در قرآن کریم است که فرمود: «و آنان را به روحی از جانب خود تأیید کرد» و همین روح ایمان است که وقتی کسی مرتکب زنا شود از او جدا می‌شود. مؤید این واقعیت، روایت دیگری است که از حضرت علیa دربارة گناهان کبیره سؤال شد که آیا مؤمن را از ایمان بیرون می‌برند، فرمود:
بله، حتی پایین‌تر از گناهان کبیره هم موجب خروج از حوزه ایمان می‌شود. (و آن حضرت ادامه داد که) رسول خدا(ص) فرمود: زانی زنا نمی‌کند در حالی که مؤمن است و سارق نیز با وجود ایمان دزدی نمی‌کند (یعنی ابتدا ایمان از آنها جدا می‌شود و سپس به این اعمال مبادرت می‌ورزند).
9. رهایی از مشکلات
از دیگر آثار و برکات ایمان مستحکم، رهایی و نجات از مشکلات است. در عصر حاضر دشمنان قسم خورده دین و دیانت، مشکلات فراوانی را در عرصه فرهنگی برای مسلمانان ایجاد کرده‌اند تا بتوانند آنها را به شکست بکشانند، اما وجود ایمان و عقیده مستحکم و تقوای الهی مسلمانان می‌تواند جلوی هر مشکلی را بگیرد و دشمنان را ناامید کند. پیامبر اکرم(ص) در عظمت این دستور نورانی قرآن فرمود:
انی لاعلم آیة لو اخذ بها الناس لکفتهم «و من یتّق الله یجعل له مخرجاً» فما زال یقولها و یعیدها؛ من آیه‌ای را می‌شناسم که اگر تمام انسان‌ها به دامن آن چنگ زنند برای حل مشکلات آنها کافی است پس آیه «و من یتق الله» را تلاوت فرمود و آن را بارها تکرار کرد.
10. تشخیص حق و باطل
یکی از توطئه‌های دشمنان اسلام در طول تاریخ پوشانیدن حق و نیز مشتبه کردن حق و باطل، جهت گمراه نمودن مسلمانان بود. در عصر کنونی نیز دشمنان، تمام تلاش خویش را به کار گرفتند تا حقانیت نظام مقدس اسلام را از راه‌های مختلف، از بین ببرند تا تشنگان حق و حقیقت از دسترسی به آن محروم گردند و نتوانند حق را از باطل تشخیص دهند. بر اساس آیات نورانی قرآن، یکی از عوامل بسیار مهم که می‌تواند در مقابل این توطئه دشمنان، مسلمانان را یاری کند تا بتوانند حق را از باطل تشخیص دهند و در دامن شبهات نیفتند، تقوای الهی است که از ثمرات ایمان راسخ و عقاید مستحکم می‌باشد:
«یا ایها الذین امنوا ان تتقوا الله یجعل لکم فرقانا» و«اتقوا الله و یعلمکم الله»
11. مصونیت از کید دشمنان
ایمان مستحکم و عقاید راسخ، همراه با تقوای الهی و صبر و مقاومت از عوامل بسیار مهمی است که به فرموده قرآن کریم می‌تواند مسلمانان را از هر نوع کید، توطئه و مکر دشمنان اسلام محافظت کند. بررسی وضعیت مسلمانانی که از سوی دشمنان در عرصه‌های فرهنگی آسیب جدی دیدند و بسیاری از جوانان آنها به انحراف کشیده شدند، نشان می‌دهد که علت اصلی این آسیب دیدن، چیزی جز ضعف و سستی ایمان و تقوای الهی نیست، در حالی که آن مسلمانانی که جوانان خود را با ایمان راسخ و تقوای الهی تربیت کردند نه اینکه هیچ آسیبی از ناحیه توطئه‌های فرهنگی و جنگ نرم دشمنان ندیدند بلکه در بسیاری از عرصه‌های فرهنگی توطئه‌های دشمنان را نیز خنثی کردند.
12. بهره‌مندی از تأییدات الهی
براساس وعده الهی در قرآن یکی از آثار ایمان مستحکم و عقیده راسخ به خداوند و عالم آخرت، بهره‌مندی از تأییدات و نصرت خداوند است.
13. بهره‌مندی از ولایت خداوند
ایمان مستحکم و عقیده راسخ سبب بهره مندی از ولایت خداوند است. این یک وعده و بشارت الهی است که در قرآن به آن اشاره شده است.
14. بهره‌مندی از رستگاری
قرآن کریم یکی از آثار ایمان را رستگاری می‌داند و در بعضی از آیات، شرط دستیابی به فوز عظیم، ایمان راسخ همراه با تقوا و عمل صالح دانسته شده است.
15. بهره‌مندی از هدایت الهی
انسان با ایمان و عقیده مستحکم، چون از سوی خداوند هدایت می‌شود از راه حق منحرف نمی‌گردد و هیچ عاملی نمی‌تواند در مقابل هدایت الهی، او را گمراه نماید./997/د101/ب6
منبع: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی