الزام‌ها و آسیب‌های پژوهش در حوزه علمیه/ ضرورت پژوهشهای بنیادی در فقه و نظریهپردازی در علوم
حجت الاسلام احمدرضا یزدانی مقدم، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا، با اشاره به اهمیت پژوهش اظهار داشت: حوزه از گذشته به دنبال پژوهش بوده و در هر زمانی متناسب با نیازهای جامعه بهترین پژوهش‌ها را ارائه کرده است.
بهترین کتاب‌های حوزه علمیه محصول پژوهش است
وی بهترین کتاب‌های حوزه علمیه را محصول پژوهش خواند و ابراز داشت: معمول کتاب‌ها و آثار برتر دینی در حوزه علمیه همانند کتاب جواهر الکلام، کتاب خلاف و مبسوط شیخ طوسی و اسفار اربعه ملاصدرا، محصول پژوهش بوده است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به دقت و غنای آثار پژوهشی حوزه علمیه اشاره کرد و گفت: در دوران جدید، تعریف جدیدی از پژوهش به وجود آمده و استانداردها و اصول شکلی جدیدی وارد عرصه پژوهش شده است.
وی با اشاره به برخی از مراکز پژوهشی در حوزه علمیه خاطرنشان کرد: مکتب‌ها و روش‌های پژوهشی مختلفی در فقه، حقوق، تصحیح نسخ، علم کلام و علوم دیگر وجود دارد؛ اما به عنوان مثال پژوهشهای میدانی در حوزه وجود نداشته است.
حجت الاسلام یزدانی مقدم، نظریهپردازی را مرکز ثقل پژوهشهای میدانی خواند و تأکید کرد: برخی از پژوهشگران و جامعه‌شناسان تئوری، اخطار دادند که کار میدانی مبتنی بر نظریهپردازی است و بعد از نظریهپردازی نیز باید به تحلیل و کار نظری عمیق پرداخته شود؛ از این‌رو ما نیز در حال حاضر باید این نکته را مورد توجه قرار دهیم.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: در تحلیل‌های فلسفی و فلسفه سیاسی به ویژه در علوم سیاسی فوق العاده به تحلیل نیاز داریم و باید به تحلیل‌های عمیق و در نهایت به نظریهپردازی رو‌آوریم.
وی با اشاره به روش تحقیق علمی پوزیستی گفت: ما در گذشته کارهای پژوهشی زیادی داشته‌ایم که باید آنها را ملاحظه کنیم؛ اما در حال حاضر نمی‌توانیم به پژوهشهای علامه‌حلی، فارابی، ملاصدرا و بزرگان دیگر اکتفا کنیم.
حجت الاسلام یزدانی مقدم به آسیب‌های پژوهش در حال حاضر اشاره و تصریح کرد: در این دوران حجم مطالب و ایده‌های مهمی مطرح شده است و شما با دانش‌های انباشته‌شده گذشته روبرو نیستید؛ بلکه با پاردایم‌ها و تغییر گفتمان‌ها مواجه هستید که تمام دانش‌‌ها را زیر و رو می‌کند و برخی از علوم را قابل استناد می‌داند.
وی مشکل پژوهشهای امروز را نداشتن نظریه‌پرداز خواند و تأکید کرد: ما در گذشته نظریه پردازان قوی داشتیم؛ اما در حال حاضر در رشته‌ها و هر علمی با کمبود نظریه‌پرداز مواجه هستیم؛ در صورتی که اکنون در هر رشته و علمی به امثال ملاصدرا، شیخ طوسی و مطهری نیاز داریم.
عضو هیأت مدیره انجمن مطالعات سیاسی ابراز داشت: ما امروز چندین هزار طلبه داریم؛ اما به صورت متعارف به چند درصد از این مقدار می‌توانیم امیدوار باشیم؛ البته درصد جهانی کمتر از این است، چون کار پژوهشی سخت است؛ اما با توجه به ایمان، تعهد و تکلیف‌گرایی طلاب به شرط امکانات و فراهم بودن بسترها می‌توان به چند درصد از این تعداد امیدوار بود.
آسیب‌های پژوهش در حوزه علمیه
وی به معضلات پژوهش در حوزه علمیه اشاره کرد و گفت: برای پژوهش باید نخست سطح عمومی و وضع معیشتی قابل قبولی فراهم باشد که این وضع قابل قبول نیست، تا فارغ از دغدغه‌های معیشتی، کارهای پژوهشی انجام شود.
حجت الاسلام یزدانی مقدم تأکید کرد: در مؤسسات پژوهشی، مدیران و پژوهشگران لایقی داریم؛ اما مدیریت پژوهش محور نداریم که در ذیل این مدیریت، پژوهشهای لازم به خوبی به سرانجام برسد و سیاست‌های پژوهشی ما تحت تأثیر الزامات اداری قرار نگیرد.
وی یادآور شد: نباید ما به شخصیت‌هایی که داریم دلخوش کنیم؛ بلکه باید افرادی را تربیت کنیم و فقط در پژوهش‌ها نیز به نیازهای فوری نیاندیشیم؛ زیرا مهمتر از پژوهشهای کاربردی، پژوهشهای بنیادی است که در آینده انفعال نداشته باشیم و واکنش‌گری داشته باشیم.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با قدردانی از متولیان پژوهش در همه سطوح گفت: در عین حال باید در عرصه پژوهش، سیاست‌های قابل قبولی داشته باشیم و تحت سیطره الزامات اداری و دستوری باقی نمانیم و متناسب با پژوهش، آموزش‌های لازم را نیز داشته باشیم.
تأکید بر اهمیت دادن به پژوهشهای بنیادی در فقه
وی با تأکید بر اهمیت دادن به پژوهشهای بنیادی در فقه یادآور شد: در پژوهش به مباحث فقهی و دانشی که در فقه بوده توجه نکرده‌ایم؛ از این‌رو باید در مبادی قانون گذاری و فرآیندهای اجرایی از فقه استفاده کنیم و در جنبه‌های سیاسی مبتلابه نیز به نظریه پردازی‌های عمیق و کارآمد رو‌آوریم.
حجت الاسلام یزدانی مقدم تأکید کرد: نظریهپردازی نباید در سطح نگه داشته شود و باید متناظر به نیازهای عمیق باشد؛ زیرا نظریه‌پردازی‌ها در همه دنیا در ابتدا ناظر به مسائل سطحی جامعه نبوده است، اما به تدریج و با عمق‌نگری همه کمبودها و کاستی‌های جامعه را نیز پاسخ گفته است./908/ت302/ف