ماهیت دولت از منظر فقها

به گزارش خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام‌والمسلمین نجف لک زایی در چهارمین جلسه نشست بصیرت‌افزایی با موضوع «تاریخ تحلیلی و تطبیقی ایران معاصر» که با حضور اساتید و طلاب مدارس علمیه و مراکز تخصصی جامعه‌الزهرا علیهاالسلام در تالار بیداری اسلامی برگزار شد، عنوان کرد: در جلسات گذشته به این موضوع اشاره شد که چهار نیرو از جمله نیروهای دولت، دین، روشنفکری و نیروی بیگانه در شکل گیری تحولات ایران معاصر نقش داشتند.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به تأثیر نیروی دولت بر تحولات ایران قبل از انقلاب اسلامی اشاره کرد و اظهار داشت: دولت به معنای سامانه اداره جامعه است و شامل همه قوا و دستگاه‌هایی می‌شود که در اداره جامعه نقش دارند و در بحث ما تنها به معنای قوه مجریه نیست.

الگوهای دولت در ایران پیش از انقلاب اسلامی

حجت‌الاسلام‌والمسلمین لک زایی بیان داشت: در بحث دولت ما به دو سؤال جواب می‌دهیم، از جمله در ایران تا کنون دولت چه الگوهایی داشته است و دیگر اینکه ماهیت دولت در ایران چیست؟

وی با اشاره به مدل‌ها و الگوهای دولت در ایران، افزود: بعد از انقلاب اسلامی، الگوی دولت، جمهوری است که زیرمجموعه مردم سالاری دینی قرار می‌گیرد، اما ما باید بدانیم قبل از انقلاب اسلامی، از چه مدل‌ها و الگوهایی به به جمهوری اسلامی رسیدیم.

معاون پژوهش دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم به اهمیت دولت در جامعه اشاره کرد و گفت: مهم‌ترین قراردادها را دولت‌ها امضا می‌کنند، مهم‌ترین تصمیم‌ها را می‌گیرند و سمت و سوی جوامع را مشخص می‌کنند.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین لک زایی ادامه داد: قبل از انقلاب اسلامی در طول تاریخ ایران می‌توان از سه مدل دولت یاد کرد، مدل اول سلطنتی متکی به خود است، مدل دوم سلطنتی مشروطه است که منجر به مدل سوم که سلطنتی دیکتاتوری متکی به بیگانه است، شد.

وی تصریح کرد: مدل سلطنتی که حکومت دو هزار و ۵۰۰ ساله نمونه ای از آن است، جنس پادشاهی داشت، در این مدل، پادشاه اول با زور و پادشاهان بعدی با وراثت به قدرت می‌رسیدند؛ تقریبا در خیلی موارد حالت قبیله ای داشتند، مانند قاجارها، زندیه، افشاریه و غیره که یک قبیله بودند و یا صفویه که شامل مجموعه ای از قبایل می‌شد.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: در این مدل، پادشاهان استبدادی متکی به خود و نیروهای داخلی بودند، اما از اواسط قاجاریه، اتفاقی رخ داد که سلطنت در ایران به بیگانه اتکا پیدا کرد و دخالت بیگانگان از اواسط قاجاریه شروع می‌شود.

اتکای دولت ایران به بیگانه در اواسط قاجاریه

حجت‌الاسلام‌والمسلمین لک زایی یادآور شد: برای نخستین بار در جنگ‌های ایران و روس، پادشاهی ایران مقداری به بیگانه اتکا پیدا کرد؛ چنانچه نخستین جنگ ایران و روس به معاهده گلستان و جنگ دوم به معاهده ترکمنچای منجر شد؛ در این دو معاهده، عباس میرزا پسر فتحعلی شاه دومین شاه قاجار، ماده ای وارد این دو معاهده کرد که روس‌ها تعهد دهند که از عباس میرزا به عنوان ولیعهد حمایت کنند و تصور می‌کردند یک امتیاز مثبت گرفتند، اما عباس میرزا زودتر از پدر مرد.

وی ادامه داد: زمانی که فتحعلی شاه تصمیم گرفت یکی از فرزندان خود را به عنوان ولیعهد معرفی کند، روس‌ها وارد میدان شدند و گفتند ما دو قرارداد امضا شده داریم که ولیعهد باید عباس میرزا باشد و حال که عباس میرزا از دنیا رفته، پسر او باید ولیعهد شود و فتحعلی شاه هم دید که چاره ای ندارد و نوه خود را ولیعهد کرد؛ این مسئله باعث شد که ولیعهد جدید، سلطنت خود را مدیون و مرهون روس‌ها بداند و پادشاهی ایران از اواسط قاجاریه به روس‌ها وابسته شد.

معاون پژوهش دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم عنوان کرد: ناصرالدین شاه نیروی قزاق را به کمک روس‌ها تأسیس می‌کند که از جمله افرادی که جذب نیروی قزاق شد، فضل الله زاهدی بود که علیه مصدق توطئه کرد؛ همچنین رضا میرپنج بود که بعدها رضاخان، سپس رضا پهلوی و بعد رضا شاه پهلوی شد و به مرور زمان، سلطنت استبدادی متکی به خود به سلطنت استبدادی متکی به بیگانه تبدیل می‌شود.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین لک زایی بیان داشت: بعد از مشروطه، ایران از سال ۱۲۸۵ تا ۱۲۹۹ هجری شمسی به مدت ۱۴ سال دچار ناامنی می‌شود، در این سال‌ها دو میلیون نفر از ۱۰ میلیون نفر جمعیت ایران در اثر قحطی، وبا و غیره از بین رفتند که مشهور به هولوکاست ایرانی است.

وی ادامه داد: ایران در جنگ جهانی اول به اشغال درآمد و گندم ایران به بیگانگان داده می‌شد، همچنین دولت دومی در کرمانشاه با کمک آلمان‌ها و عثمانی‌ها تأسیس شد و سرانجام در ۳ اسفند ۱۲۹۹ کودتای سیدضیاءالدین طباطبایی و رضا خان با کمک انگلیسی‌ها انجام شد و در سال ۱۳۰۴ نیز سلسله پهلوی تأسیس شد.

سلسله پهلوی اولین حکومت پادشاهی در ایران که کاملا متکی به بیگانه است

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: سلسله پهلوی اولین حکومت پادشاهی است که تماما متکی به بیگانه است، زیرا کودتا توسط انگلیسی‌ها انجام شد و رضاشاه هم قبیله ای نداشت تا به صورت قبیله ای و داخلی کشور را اداره کند.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین لک زایی ابراز کرد: رضا شاه بی سواد هم بود و پس از پادشاهی سواد آموخت؛ چنانچه در تاریخ ایران آمده دو هفته تهران برای باسوادی رضا شاه چراغانی شد.

بدترین سلسله پادشاهی در ایران، سلسله پهلوی است

وی در ادامه به چگونگی پادشاهی رضا شاه اشاره کرد و گفت: رضا شاه در طول چهار سال آنچنان کارهای مذهبی و کارهای مثبت انجام داد که طرفداران زیادی به سوی خود جذب کرد، البته شهید مدرس به او سوء ظن داشت، اما بزرگترین دسته عزاداری تهران متعلق به رضاخان بود که در هیئت عزاداری شرکت می‌کرد و این شعر را می‌خواندند: «اگر در کربلا قزاق بودی/حسین بن علی تنها نبودی»؛ رضا شاه به کمک انگلیسی‌ها امنیت را برقرار کرد، شیخ خزعل را در خوزستان سرکوب و بدین وسیله در میان مردم محبوبیت زیادی کسب کرد.

معاون پژوهش دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تأکید کرد: بدترین سلسله پادشاهی در ایران، سلسله پهلوی است، زیرا سلسله ای نداریم که به طور کامل توسط بیگانگان ایجاد شده باشد و از ابتدا متکی به بیگانه بود؛ رضا شاه وقتی به قدرت رسید، از چهره‌ای مذهبی به ضد مذهب تبدیل شد، حوزه‌های علمیه، حجاب و روضه خوانی ممنوع شد، به مسجد گوهرشاد حمله کردند و اقدامات فجیعی صورت گرفت.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین لک زایی به ماجرای حضور خانواده شاه در حرم حضرت معصومه علیهاالسلام با حجاب نامناسب و وقایع پس از آن درباره بی‌حرمتی به مرحوم آیت الله بافقی و تبعید ایشان به شهر ری اشاره کرد و گفت: در انقلاب اسلامی، مردم شعار می‌دادند «استقلال آزادی»؛ استقلال یعنی نفی اتکای به بیگانه و آزادی نیز به معنای نفی استبداد و دیکتاتوری است.

وی یادآور شد: فرق استبداد و دیکتاتوری این است که دخالت استبداد در زندگی شهروندی کم است، اما در دیکتاتوری‌ها امکان دخالت در زندگی شهروندان زیاد می‌شود؛ پادشاهان قاجار مستبد بودند اما در دیکتاتوری، امکانات دخالت در زندگی شهروندان زیاد می‌شود، در دوره پهلوی سیستم آموزش و پرورش، پلیس، ارتش و دستگاه‌های جدید که راه اندازی شدند امکان داد تا دخالت بیشتری در زندگی مردم داشته باشند.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: امروز در قرن بیستم از اصطلاح دیکتاتور استفاده می‌شود و اصطلاح مستبد بیشتر برای دوران‌های سنتی قبلی استفاده می‌شود، با پیروزی انقلاب اسلامی با الگوی جدید از دولت می‌شویم که «جمهوری اسلامی» است که «جمهوری» یعنی متکی به مردم است و «اسلامی» یعنی بر اساس اسلام اداره می‌شود.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین لک زایی اضافه کرد: مشروطه بحث مفصلی است که باید به صورت مستقل بحث شود اما در مشروطه، مردم می‌خواستند به سمت حکومت متکی به مردم پیش بروند اما موفق نشدند؛ نهضت مشروطه هم هر چند موفقیت‌هایی داشت، یک نهضت ناتمام ماند همانطورکه در نهضت ملی نفت هم تلاش‌هایی برای استقلال و نفی اتکا به بیگانه صورت گرفت اما آن هم با ورود و حضور آمریکا شکست خورد و یک فرصت از دست رفته شد.

وی به بیان حضرت امام خمینی (ره) اشاره کرد که فرمودند هر گاه به شما گفتند می‌خواهیم نفت را ملی کنیم شما بگویید اسلام را می‌خواهیم اگر اسلام حاکم شد نفت هم ملی می‌شود»؛ این توصیه کلی است که هر گاه شما را به چیزی دعوت کردند که مشترک بین اسلام و غیراسلام است، اسلام را انتخاب کنید؛ به عنوان مثال اگر به شما بخواهند رفاه بدهند بگوییم ما اسلام را می‌خواهیم.

ماهیت دولت از منظر فقها / ملاک فقها در حکومت ها، عدل و ظلم بوده است

معاون پژوهش دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در ادامه به بحث دوم که ماهیت دولت در ایران است، اشاره کرد و اظهار داشت: ماهیت دولت را هم از منظر علمای اسلام و دانشمندان غیراسلامی می‌تواند بحث کرد؛ در بحث اسلامی نیز می‌توان از نظر فقها، فلاسفه مسلمان و متکلمین و غیره بحث کرد.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین لک زایی با اشاره به ماهیت دولت از منظر فقها، گفت: فقها هر گاه خواستند راجع به دولت صحبت کنند در طول دوره تاریخ فقه، همیشه دولت‌ها را با تکیه بر مفهوم عدل و ظلم تقسیم می‌کردند؛ یعنی دولت‌ها یا ظالم هستند و یا عادل.

وی افزود: سیدمرتضی در رساله فی العمل مع السطلان سؤالی مطرح کرده است که چه مناصبی را از دولت می‌توان پذیرفت؟و در ادامه دولت‌ها را تقسیم می‌کند و می‌گوید دولت دو نوع است، حکومت برحق عادل و یا حکومت‌های باطل ظالم زورگو داریم؛ همکاری با دولت عادل مشکلی ندارد و بلکه ممکن است واجب شود که اگر حاکم عادل به شما الزام کند واجب می‌شود.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: ملاک فقها در حکومت ها، عدل و ظلم بود و کارآمدی دولت‌ها را بر اساس عدل و ظلم تعریف می‌کردند؛ حکومت کارآمد حکومتی است که عدل را تحقق ببخشد و حکومت ناکارآمد حکومتی است که به سمت ظلم پیش رود.

طلاب جوان به مردم نشان دهند که اسلام برای تأسیس حکومت عدل آمده است

حجت‌الاسلام‌والمسلمین لک زایی عنوان کرد: در جمهوری اسلامی تمام اهتمام و تلاش آنگونه که حضرت امام و رهبر معظم انقلاب تأکید کرده بودند، این است که حکومت به سمت تحقق و اجرای عدالت برود.

وی اظهار داشت: حضرت امام در بحث ولایت فقیه دارد که طلاب جوان باید برای مردم تبیین کنند که اسلام برای ایجاد و تأسیس حکومت عدل آمده است.

وی در پایان گفت: دهه چهارم را دهه پیشرفت و عدالت نامگذاری کردند یکی از نکات و اهداف کلیدی و مهم بیانیه گام دوم انقلاب که توسط ولی فقیه بزرگ و نواندیش که رهبر جامعه ما است بیان شده، زمینه سازی، تأکید و ارائه راهکار برای تحقق عدالت در جامعه است که در جلسه آینده به بیانیه گام دوم انقلاب خواهیم پرداخت.