کرونا ویروس و خلاء مطالعات علوم انسانی اسلامی

در وضعیتی که تمامی کشورمان ایران بلکه تمامی جهان درگیر ویروس کرونا است و تمامی ساختارهای سلامت و فرهنگ و هنر و ورزش تحت تاثیر بیماری ویروسی کووید 19(COVID-19) قرار گرفته است و در هر بخش شاهد اقدامات و تصمیم گیری های جدید و منطبق بر شرایط جدید هستیم؛ آنچه در این وضعیت خطیر، خلاء آن حس می شود کنش گری عالمان و اندیشمندان علوم انسانی و اسلامی و میزان اندیشه ورزی در قبال این پدیده جدید اجتماعی و چگونگی مواجهه عالمانه با آن است.

بیماری کرونا  نه‌ تنها بر نظام پزشکی، که بر سایر حوزه‌های جامعه هم تأثیر گذاشته است؛ با یک نگاه جامع می‌توان دید که این بیماری فراتر از یک امر پزشکی، تبدیل به امری اقتصادی، سیاسی، روانی و اجتماعی ‌فرهنگی شده است. در حقیقت بیماری کرونا تأثیراتی فراتر از ساحت پزشکی و بهداشتی از خود نشان داده است و این بیماری وارد زندگی روزمره مردم شده و زندگی، روابط اجتماعی و فعالیت‌های اقتصادی آن‌ها را تحت‌تأثیر قرار داده است.

نکته مهمتر اینکه کرونا بدون شک یکی از مسائلی است که نه تنها آثار کوتاه مدت دارد که در بلند مدت نیز باید منتظر پیامدهای آن باشیم؛ پیامدهای مختلفی که ساختارها و کنش های جامعه را در معرض تصمیم گیری های نوین قرار خواهد داد.

در این میان اما بدون شک یکی از وظایف جامعه علمی کشور به خصوص اندیشمندان علوم انسانی، دانشمندان علوم اسلامی و محققان و پژوهشگران، کنش عالمانه با موضوعات است و اینکه قبل از اینکه وارد مرحله بعدی و لایه های دیگر بحران شوییم، پیش بینی های منطقی و عالمانه و همچنین راهکارهایی برای مدیریت یا کاهش پیامدهای منفی آن، اندیشیده و برنامه ریزی شود.

کرونا در کوتاه مدت در ابعاد اجتماعی، شکل روابط انسانی را با تغییر مواجه کرده است؛ در حوزه آموزش  تمرکز به سمت آموزش های غیرحضوری و مجازی رفته است؛ در بعد دینی بسیاری از مناسک اجتماعی همچون نماز جمعه  و جماعات و زیارت حرم های مطهر با محدودیت های مواجه شده است و مراسم های مذهبی در شهادت ائمه(ع) و اعیاد اسلامی به تعطیلی کشیده شده است که بدون شک این تصمیم ها متاثراز عقلانیت نهفته در اجتهاد شیعی است که با توجه به  واقعیت های جاری زندگی و منطبق  بر تفکر جواهری و با عطف نظر به عناصر زمان و مکان اتخاذ شده است. 

آنچه رسالت علوم انسانی و علوم اسلامی است، توصیف مساله ها با توجه به شرایط و اقتضائات جدید، تحلیل مساله، پیش بینی و آینده پژوهی و راهکار پژوهی است؛ به عبارت دیگر همانگونه که امروز دانشگاه های علوم پزشکی کشور به صورت محسوس با بیماری کرونا درگیر شده است و در ذیل سیاست مبارزه و شکست با کرونا بسیج شده  و تمامی صف و ستاد وزارت بهداشت به خط شده اند و تمامی امکانات و ظرفیت های خود را بسیج کرده اند و از سوی دیگر رویکردهای جدید همچون آموزش غیرحضوری، بهره گیری از فضای مجازی برای اطلاع رسانی و غربال گری و... را به عهده گرفته اند، ضرورت دارد تا حوزه های علمیه و دانشگاه های علوم انسانی نیز برنامه های دقیق خود را بدون فوت وقت در حوزه مطالعات بنیادین و کاربردی در این موضوع اعلام کنند و با یک تقسیم کارمشترک به روند تولید علم و همچنین هدف مهمتر که خدمت علم و دانش به ابنای بشر برای سعادت دنیا و آخرت است کمک نمایند.

با توجه به ناشناخته بودن این بیماری، ابعاد وسیع آن و نامعلوم بودن مدت زمانی که این ویروس می تواند جهان را درگیر خود کند  و از سوی دیگر با توجه به قابل تکرار بودن این نوع بیماری در سال ها و نسل های آینده و چالش های جدیدی که در سبک زندگی ایجاد کرده است، بحران فعلی می تواند فرصتی برای تبدیل تجربیات به دانش نظامند و تبدیل دانش شفاهی به دانش رسمی و مکتوب باشد.

به نظر می رسد خلاء مطالعات هدفمند و دقیق و عدم کنش گری مطلوب جامعه علوم انسانی موجب شده است تا بیش از هر زمان دیگری ما شاهد موج گزاره ها و مطالب ژورنالیستی خام با لعاب نظریه پردازی علمی باشیم؛ این خلاء موجب شده است تا برخی گزاره های حاصل از پیامد سنجی  پساکرونایی بدون گذر از اسلوب و روش های پژوهشی و همچنین قبل از نقد و نظر در ساحت های کرسی های نقد و نظر و آزاد اندیشی، وارد صحنه عمومی جامعه شود. همچنین برخی با غرض های سیاسی و یا حزبی، تلاش کرده اند آمال و آرزوهای خود را در قالب آینده پژوهی به جامعه حقنه کنند که بررسی و نقد آن مجال دیگری می طلبد. 

همه گیری این ویروس و گذر این بیماری از تمامی مرزهای سرزمینی و درگیر کردن تمامی قاره های کره خاکی زمین، می تواند نقشه کاملی از نگرش ها و ایده ها و باورها تا چگونگی اقدامات و عملکردها از کشورها، آئین ها و ادیان مختلف برای ما ترسیم کند و مطالعات جذاب و بدیعی را به شکل تطبیقی میان ایسم های زنده پویا مبتنی بر مورد پژوهی، رقم بزند؛ به عنوان مثال می توان نگرش ها و باورها و دستورالعمل های مذهبی و دینی پیرامون تاثیر کرونا بر چگونگی فعالیت عبادتگاه های مذاهب و ادیان مختلف را به صورت تطبیقی مطالعه کرد و از سوی دیگر کنش معتقدان به ادیان را به شیوه اعمالی رهبران دینی و چگونگی تقید به دستورالعمل ها را از زاویه «جامعه شناسی دین» رصد کرد و از منظر جامعه شناسی دین به مطالعات جدید و ایده های نوینی رسید.

اما بیان نکته مهم دیگری را در اینجا لازم می دانم، بدون شک تولید علم از منظر جامعه شناسی علم نیازمند در نظرگرفتن ابعاد مختلفی همچون ایجاد و تسهیل گری مراکز پژوهشی و نظام پاداش دهی مادی و معنوی و... است که دراین باره ، ضروری است تا دستگاه های متکفل امر پژوهش در حوزه های علمیه و وزارت علوم، اقدامات لازم را در بخش صدور دستورالعمل های جدید الزامی یا تشویقی اعمال کنند و با اجرای تمهیدات لازم، به شکوفایی تحقیقات و پژوهش های انسانی و اسلامی در این موضوع کمک نمایند.

روسای مراکز و موسسات پژوهشی و تحقیقاتی با تشکیل شورای های علمی می توانند کمیته ها و هسته های علمی برای برگزاری همایش ها را ترتیب داده و مقالات علمی وپژوهشی را فراخوان کنند و حتی همایش های علمی با موضوع بررسی های دینی و فرهنگی و اجتماعی کرونا را جایگزین برخی موضوعات تکراری کنند.

دانشگاه ها و بخش های مدیریت تحصیلات تکمیلی می توانند با درنظرگرفتن شرایط جدید، اولویت های موضوعی خود را به دانشجویان ارشد و دکتری اعلام کرده و اساتید دانشگاه ها، دانشجویان را برای اخذ موضوعات مرتبط راهنمایی کنند.

وزرات خانه ها، سازمان های عمومی، مراکز مردم نهاد، مراکز علمی و پژوهشی  و... می توانند با عطف نظر به نیازهای انضمامی خود در مساله کرونا، اولویت های موضوعی خود را در موضوع مقابله با سلامت عمومی و مقابله با بیماری های واگیردار را مشخص کرده و حمایت از رساله های ارشد و دکتری را در دستور کار خود قرار دهند.

بدیهی است که برخی از تصمیم گیری ها در وضعیت فعلی، نیازمند تفکر راهبردی، گذر از قوانین دست و پا گیر و بورکراسی اداری، شجاعت در تصمیم گیری، اتخاذ منش جهادی است تا مردم جامعه اسلامی ما، به شکل محسوس تاثیر دانشگاه و حوزه علمیه را در بهبود اوضاع جامعه مشاهده کنند تا پیوست فرهنگی مرحله گذار از مشکل و دوره پسا کرونا در قاب و قالب نظریه های علمی مدون شود.

با توجه به خلاء مطالعات در موضوع کرونا، لازم دیدم تا با نگاهی گذرا به  برخی رشته های علوم انسانی، موضوعات  و مسائلی را مورد اشاره قرار دهم؛ بدون شک این لیست از سوی اندیشمندان هر رشته قابل تکمیل و تقسیم بندی های دقیق تری است. این طرح نامه می تواند نقطه آغاز یک جوشش علمی و حرکتی برای غنا بخشی به انواع مطالعات در حوزه علوم انسانی باشد؛ بدون شک اندیشمندان علوم انسانی در مواجهه با موضوعات تلاش می کنند در مرحله نخست جامعیت مساله را درنظر گرفته و از سوی دیگر با توجه به تقسیم بندی های مرسوم و زیرشاخه های پذیرفته شده علوم، موضوعات را جزئی تر بیان کنند، به عنوان مثال در طرح نامه ذیل تنها عنوان «مطالعات حقوقی»  قرار دارد که یک حقوقدان در تکمیل این طرح نامه، حقوق را با توجه به شاخه های علمی(حقوق خصوصی، حقوق عمومِی، حقوق بین الملل، حقوق بشر) تقسیم کرده و ذیل هر کدام موضوعات و مسائل را قرار می دهد. پس تکمیل این عرصه را به متخصصان هر رشته واگذار می کنم.

-مساله شناسی کرونا از منظر مطالعات اجتماعی و جامعه شناسی

کرونا و سبک زندگی روزمره مردم

کرونا و هنجار‌های روابط اجتماعی بین مردم

بررسی میدانی الگو‌های گذران اوقات فراغت در منزل و خارج از منزل در ایام کرونا در شهر...

بررسی میدانی فراوانی و تعدد روابط و تعاملات بین اعضای خانواده  در ایام کرونا در شهر...

میزان اعتماد به اخبار اعلامی ستاد ملی مقابله با کرونا در شهروندان منطقه .. شهر....

چگونگی الگو‌های مشارکت اجتماعی در جامعه در پیشگیری از کرونا

تحلیل آسیب‌های اجتماعی کرونا در جامعه

بررسی وضعیت گروه‌های آسیب‌دیده یا در معرض آسیب در جامعه در دوران پسا کرونا

چگونگی وضعیت سیستم حمایت‌های اجتماعی در جامعه

بررسی اقدامات گروه های جهادی در مقابله با کرونا

بررسی اقدامات نیروهای نظامی در مقابله و پیشگیری از کرونا

چگونگی تاثیر گروه های مرجع در کاهش مخاطرات ویروس کرونا

بررسی نگرش مردم به بیماران کرونایی و آسیب های آن

بررسی گروه های پرخطر و راهکار پژوهی مصونیت آنان درمقابل کرونا با تمرکز بر کودکان کار

نقش نهاد خانواده در قطع زنجیره ابتلای به کرونا

چیستی،چرایی و چگونگی امدادفرهنگی در مقابله با کرونا

بررسی نقش بیماری کرونا در حوزه انسجام اجتماعی وعوامل مؤثر بر امکان ظهور واگرائی های قومی، مذهبی و...

بررسی توصیفی تحلیلی اقدامات طلاب جهادی در مقابله و پیشگیری از کرونا

آینده پژوهی شکاف طبقاتی و میزان تحقق عدالت اجتماعی در دوران پسا کرونا

نقش حوزه و دانشگاه در کاهش و کنترل ویروس کرونا

بررسی پیامدهای فرهنگی کرونا وچگونگی مواجهه با آن

چیستی شناسی پیامدهای سیاسی و اقتصادی کرونا

بررسی مدل مطلوب همکاری گروه های مردمی با حاکمیت در کنترل بیماری های واگیردار

نقش نخبگان در تقویت پایه‌های روحی و معنوی در جامعه

-مساله شناسی کرونا از منظر رسانه و علوم ارتباطات

نقش رسانه‏هاي جمعي در پیشگیری از کرونا

تحلیل محتوای بی بی سی درمساله کرونا در بازه زمانی.....

تحلیل محتوای اینترنشنال در مساله کرونا در ایران در بازه زمانی......

بررسی یاس آفرینی کرونایی ، مطالعه موردی شبکه من و تو

بررسی تفاوت سیاست ها و رویکردهای شبکه صدای آمریکا درنشر اخبار کرونا در ایران و آمریکا

جنگ شناختی رسانه ها علیه ایران در موضوع کرونا در فاصله بهمن ۹۸ تا فروردین ۹۹

-مساله شناسی کرونا ازمنظر فقه

حدود و اختيارات حكومت از ديدگاه رهبر معظم انقلاب در موضوع مقابله با کرونا

عقل و جايگاه آن در استنباط احكام شرعي از ديدگاه مراجع تقلید شیعه درچگونگی رسیدن به حکم در مواجهه با کرونا

بررسی مبانی و ديدگاه مراجع  در خصوص صرف وجوهات شرعي در مقابله با کرونا

زكات و مصاديق و مصارف آن در پیشگیری از کرونا از منظر مقام معظم رهبری

بررسی احکام متوفیان کرونایی (غسل، کفن و دفن )

بررسی احکام درمان با محرمات در بیماری های واگیردار

بررسی دلالت قاعده لاضرر و لاضرار در  چگونگی مواجهه با بیماری های واگیردار

بررسی دیدگاه فقهی حضرت آیت الله خامنه ای در موضوع مقابله با ویروس کرونا

 -مساله شناسی کرونا از منظر الهیات و کلام

بهداشت جسم و جان در نگاه پیامبر اعظم(ص)

نقش خدا محوری و تأثير آن درمديريت مطلوب نظام سلامت در ایران

نقش ایمان و توکل به خدا در بهداشت روانی مسلمان

جایگاه دعا در اندیشه اسلامی و رهایی از مشکلات

جاگاه صبر بر مشکلات و شدائد در مفاهیم دینی

جایگاه صبر در آیات و روایات و دلالت های تربیتی آن

نقش ایمان به قدرت برتر در غلبه برمشکلات

مرز میان باورهای دینی و خرافه در حوزه سلامت از دیدگاه متفکران مسلمان

امکان سنجی تحول یا تطور مفهوم دینداری در اندیشه متفکران در عصر پسا کرونا؛ با تمرکز بر مذهب کاتولیک

ویروس کرونا و دلالت های مرگ اندیشی در فلسفه، فرهنگ و تمدن

بررسی مساله خیر و شر از منظر عرفانی امام خمینی ره

پژوهش تطبیقی مساله شفا در ادیان و مکاتب

نسبت سنجی معنویت و سلامت

کرونا و بررسی مساله نسبت علم و دین

راهبرد دینی در چگونگی رویارویی با بیماری های مسری

حوادث و بلایا و فلسفه و اسرارآن و چگونگی مواجه دینی با آن

-مساله شناسی کرونا از منظر مطالعات سیاسی

بررسی رویکردها و سیاست های  امریکا در قبال کشورهای درگیر با کرونا؛ مطالعه موردی کشور ایران

بررسی اقدامات سازمان بهداشت جهانی در قبال کشورهای درگیر با کرونا .....

بررسی رویکردها و اقدامات بانک جهانی و کمک های این سازمان در پیشگیری از کرونا؛ مطالعه موردی ایران

بررسی رویکرد کشورهای غربی در تعامل با ایران در پیشگیری از بیماری کرونا

آسیب شناسی قوانین، مقررات و عرف بین المللی در مواجهه با اپیدمی کرونا

جهانی شدن و چالش های عینی  ناشی از تنوع دیدگاه های فرهنگی

بررسی مقایسه ای رویه سیاستمداران در تجربه مقابله با کرونا در کشورهای مختلف

بررسی تطبیقی نظام سلامت ایران با نظام سلامت ایتالیا با محوریت حفظ کرامت انسان در مقابله با کرونا

بررسي راهبردها (استراتژي هاي) كلان نظام سلامت ایران در مقابله با کرونا

بررسی اقدامات آمریکا و نشانه های بیوتروریسم در بیماری کرونا

-مساله شناسی کرونا از منظر حقوقی

بررسی چالش های حقوقی کرونا در جامعه

مطالعه تطبیقی حقوق بیمار کرونایی در نظام حقوقی ايران و ایتالیا

بررسی تطبیقی سیاست زندان زدایی در رویه و نظام حقوقی ایران و فرانسه در دوره زمانی درگیری با کرونا

بررسی چالش های حقوقی و جزایی منتشر کننده عمدی ویروس کرونا در حقوق ایران

مطالعه نقش وجایگاه سیستم قضایی کشوردرپیشگیری و ریشه کن سازی کرونا

بررسی و تحلیل خلاهای قانونی حقوق کیفری ایران در مساله کرونا و ارائه راهکارهای مرتفع نمودن آنها

بررسی احتکار اقلام بهداشتی و چگونگی مجازات عاملان بر اساس فقه و حقوق اسلامی

ابعاد حقوقی و چالش های بين المللي بیماری کرونا در ابعاد اقتصاد بین الملل

مسئولیت مدنی بیماران مبتلا به بیماری های واگیردار 

مسؤوليت مبتني بر تقصير و برائت پزشک در قبال بیمار

–مسئولیت جزایی پزشکان از نظر شرع مقدس، حقوق موضوعه ایران و حقوق بین الملل

–حقوق و مسئولیت پرستاران

-مسئولیت مدنی ناشی از انتقال بیماری واگیردار

– مسئولیت دولت در حفظ اطلاعات و آمار پزشکی بیماران

آنچه در این مقال بیان شد، درآمدی برای شروع تحقیق بود و بدون شک این موضوعات و مسايل پژوهشی قابل تکثیر و تنوع افزون تر است و اساتید و اندیشمندان رشته های مدیریت، تربیت،  ادبیات و هنر، مدیریت و تاریخ و.. می توانند ریزموضوعات و تقسیم بندی های دیگر را افزون کنند.

 امید آنکه جامعه علمی ایران نفش فعال تری در عرصه مقابله و مواجهه با کرونا بردارد و بحران فعلی فرصتی برای تولید علم  و حکمت و استخراج نظریه های بومی اسلامی مبتنی بر منابع اصیل دینی و عطف نظر به شرایط و موقعیت اصیل ایرانی شود.

علیرضا استادیان؛ دکتری مدرسی معارف اسلامی و برگزیده جشنواره بین المللی فارابی