عزاداری های سنتی و کهن در استان اصفهان

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در اصفهان، استان اصفهان یکی از استان‌هایی است که اقوام مختلف با رسوم متنوعی را در خود جای داده است که این گستره اقلیمی و قومی باعث تنوع در مبانی و رسومات دینی و فرهنگی در این استان شده است.

مسأله عزاداری محرم یکی از مهمترین مراسماتی است که در استان اصفهان به واسطه تنوع قومی و همچنین حضور مهاجرین استان‌های مختلف، با اشکال و روش‌های مختلف برخاسته از سنت‌های متنوع موجود در استان اصفهان برگزار می‌شود که در ادامه به چند نمونه این مراسمات اشاره می‌شود.

عَلَم گردانی خور و بیابانک

یکی از مراسمات متداول در استان اصفهان به ویژه در شهر خور و بیابانک از شهرستانهای شرق استان اصفهان، مراسم موروثی «عَلَم گردانی» است، این مراسم که نزدیک به 5 قرن قدمت دارد و هرساله مصادف با تاسوعای حسینی برگزار می‌شود و از نقاط مختلف استان و کشور افراد متعددی برای شرکت در این مراسم حاضر می‌شوند.

همزمان با برپایی آیین علم گردانی مردم به ویژه زنان با اسپند دود کردن و ظرف‌های گلاب به استقبال از عزادارن حسینی می‌روند و عطر و بوی اسپند آمیخته با گلاب در فضای کوی و برزن می‌پیچد، علم ها به دو شکل دست و یک طرح اسلیمی اسلامی و سنتی هستند که توسط عزاداران در میان کوچه ها و خانه ها به حرکت درمی‌آیند و اهالی خانه ها نیز با گلاب و آب به تطهیر و تقدیس علم‌ها می‌پردازند.

بیشتر مرسوم است سادات علم ها را در دست گرفته و در میان کوچه و خیابان‌ها حمل می‌کنند، علم‌ها پوشیده از پارچه‌های ابریشمی سیاه به نشانه عزادار بودن و سبز به نشانه مظلومیت حضرت عباس(ع) هستند و همراه با نوحه خوانی و سینه زنی و عزاداری توسط عزاداران حسینی مراسم حمل آنها انجام می‌شود.

نکته جالب پیرامون علم گردانی این است که تقریبا هرخاندان علم مخصوص به خود را دارد و حمل علم از بزرگ خاندان به صورت موروثی به پسران و نوادگان وی منتقل می‌شود و این یک افتخار برای افراد است که وارث علم گردانی خاندان خود باشند.

زار خاک در قورتان

در شرق استان اصفهان روستای تاریخی قورتان از توابع شهرستان ورزنه قرار دارد، در دل این روستای قلعه تاریخی نیمه متروکی است که هرساله محل برگزاری آیین سنتی عزاداری با قدمت 150 ساله به نام «زار خاک» است که در روزهای عاشورا و تاسوعای حسینی برگزار می‌شود، در این مراسم یکی از خاندان‌های روستا نخل روستا را تزیین و آماده می‌کنند تا دیگر خانواده‌ها آن را حمل کنند، سادات که شال و کلاه سبز دارند در صفوفی منظم جلوی دسته عزاداران حرکت می‌کنند و دیگران به دنبال آنها به راه می‌افتند، سادات وظیفه چاووشی خوانی را بر عهده دارند و دیگر مردم نیز با جواب دادن نوحه‌ها و دم ها مراسم را انجام می‌دهند.

دسته حمل نخل و روضه خوانی از حسینیه روستا با حمل نخل بر دوش مردم مراسم را آغاز می‌کند، در طول مسیر مکان هایی از پیش تعیین شده وجود دارد که مقداری خاک و کاه به روی زمین ریخته شده است، وقتی دسته عزاداری به این محل می‌رسد گروه سادات متن نوحه خود را تغییر می‌دهند و دسته ای از مردم که دسته زارخاک هستند به خاک افتاده و بر سر و صروت خود خاک و کاه می‌پاشند و نوحه ثابتی که از ابتدا تا انتهای مراسم برای آنها تعین شده است را می‌خوانند.

این مراسم تا رسیدن دسته عزاداری به قلعه تاریخی روستا ادامه دارد و پس از رسیدن مردم به قلعه تاریخی و رساندن نخل به قلعه، مشغول عزاداری مفصلی خواهند شد و در نهایت دسته عزاداری و نخل روستا دوباره به حسینیه روستا باز خواهد گشت.

فانوس گردانی کوهپایه

یکی از مراسمات شهر کوهپایه در شمال شرق استان اصفهان است که در شب شام غریبان برگزار می‌شود، این مراسم با قدمتی بیش از 2 قرن در حقیقت از اصلی‌ترین مراسمات بومی این منطقه محسوب می‌شود، عزاداران حسینی در این منطقه با حرکت از روستای جبل مسیر عزاداری خود را آغاز می‌کنند.

در مراسم فانوس گردانی کوهپایه مردم در شام غریبان حسینی با در دست گرفتن فانوس‌های روشن و همچنین علامت‌هایی که با تعداد زیادی فانوس که عمدتا چهل عدد است و گردش در کوچه و خیابان و روضه خوانی اهل بیت غریب و مظلوم امام حسین(ع) به سمت امامزاده شاه ناصر این منطقه رفته و این امامزاده محل عزاداری و اجتماع عزاداران حسینی در شام غریبان می‌شود.

جغجغه زنی ابیانه

روستای تاریخی ابیانه یکی از روستاهای مطرح استان اصفهان است، این روستا که از توابع شهرستان نطنز در شمال غرب استان اصفهان است، که رسوم متنوعی دارد به ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی، رسم جغجغه زنی در این روستا با حضور عزاداران حسینی انجام می‌شود.

عزادارن در دسته های چند نفره یا به صورت انفرادی، دو عدد جغجغه های چوبی را در دست گرفته و در کوچه های روستای ابیانه به پرسه زنی مشغول می‌شوند و همزمان با برهم کوبیدن جغجغه‌ها و صدای خاص آن را در گوش کوچه‌های روستا طنین انداز می‌کنند، این مراسم معمولا از محله یسمون روستا آغاز می‌شود و در امامزاده عیسی و یحیی به نقطه اوج می‌رسد و پس از عزاداری در این دو محل و نوحه خوانی، عزاداران به محله یسمون باز خواهند گشت.

شمع زنی و چهل منبر

از برنامه های مردم شهر کاشان در شب عاشورا که هزاران زن و مرد و پیر و جوان آن را اجرا می کنند، مراسم شمع زنی است، ساعاتی به غروب آفتاب روز تاسوعا نذر داران و علاقه مندان شرکت در این مراسم 72 شمع به یاد 72 شهید روز عاشورا در دست گرفته و با وضو و طهارت و به صورت پا برهنه در 40 مکان مذهبی و مقدس شهر نظیر زیارتگاه‌ها، مساجد، تکیه ها و حسینیه ها به یاد شهیدان کربلا شمع روشن می کنند.

دلیل اینکه عزاداران به چهل مکان مقدس می روند و در آن مکان‌ها شمع روشن می‌کنند، این است که بنا به نوشته مقاتل و تاریخ عاشورایی، کاروان اسرای اهل بیت(ع) را از کربلا تا شام چهل منزل بردند.

متولیان مکانهای مقدس منبری برای روشن کردن شمع در جلو  ورودی این محل‌ها در نظر گرفته و در کنار آن منبر کاسه‌ای می گذارند تا شمع زنان نقل و نبات و بسته های مشکل گشا و شکلات را در آن قرار داده و متولی آن مکان این نذورات را بین کودکان تقسیم می‌کند.

گِل مالی

آیین سنتی «گِل مالی» از جمله مراسماتی است که بومی استان اصفهان نیست اما با حضور مهاجرین در اصفهان، این مراسم نیز در استان اصفهان هرسال همزمان با تاسوعا  عاشورای حسینی برگزار می‌شود.

گل مالی از آیین های عزاداری سنتی خرم آباد است که پس از مهاجرت این هموطنان به فولاد شهر اصفهان، هر ساله در این شهر برگزار می‌شود، مراسم گل مالی با آیین «تراش عباس» برگزار می‌شود، این مراسم مقدمه‌ای برای برگزاری مراسم گل مالی است که با نظافت عزاداران و تهیه مقدمات مراسم گل مالی روز تاسوعا انجام خواهد شد.

در روز تاسوعا عزاداران حسینی خاک رس مشهور به گل باغچه را فراهم می‌کنند و در محل‌هایی از پیش تعیین شده که معمولا مقابل تکایا و حسینیه‌ها قرار دارد همراه با نوجه خوانی و سینه زنی می ریزند تا خاک مراسم گِل مالی روز عاشورا را فراهم کرده باشند.

در روزی عاشورا خاک‌هایی که روز تاسوعا در محل مخصوص ریخته شده است، با گلاب و آب قاطی می‌شود و عزاداران حسینی گل‌های تهیه شده را به سر و صورت و لباس و بدن خود می مالند و در تکایا و حسینیه‌ها به عزاداری می‌پردازند، همچنین دسته‌هایی متشکل از این عزاداران گل مالی شده تشکیل و در محله‌ها و خیابان‌ها در قالب دسته های سینه زنی و زنجیر زنی حرکت و عزاداری می‌کنند./1304/ز503/ب1