نخل گردانی نماد عشق و ارادت به سالار شهیدان

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، قرآن کریم آداب و مناسک دینی را جزء ویژگی های همۀ امت ها می داند، چنانکه در آیه 67 سوره حج می فرماید" لِكُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنْسَكًا هُمْ نَاسِكُوهُ"، آیین سوگواری محرم از جمله باشکوه ترین و فراگیرترین مناسک مذهب شیعه در کشور ایران به شمار می‌آید که در قالب آیینی فراگیر در زندگی اجتماعی شیعیان از دیرباز جایگاه مهمی داشته و در هر منطقه از ایران با توجه به فرهنگ خاص آن منطقه با جلوه ها و شیوه های خاصی ظهور و بروز نموده است.

آیین و مناسک بازتاب دهنده و دربردارنده بسیاری از مولفه های فرهنگی بخشی از میراث ناملموس یک جامعه است که در میان پیروان همه ادیان به صورت مختلف اجرا می شود و در میان مسلمانان و به ویژه شیعیان اشکال متنوعی از آن وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به زیارت، توسل، اعتکاف، قربانی کردن و آیین های عزاداری و سوگواری اشاره کرد که بیشتر این مناسک به صورت دسته جمعی برگزار می‌شوند، یکی از این آیین های مذهبی آیین نخل گردانی به عنوان یک نماد عاشورایی در برخی از مناطق ایران است.

در محرم خصوصاً روزهای منتهی به تاسوعا و عاشورا دسته جات نمادهای عاشورایی را جلوی دسته جات خود به حرکت در می آورند، این نمادها هرکدام معنا و مفهوم خاصی را دارد، در واقع نماد عنصری است که معانی عمیق و متعددی را به صورت سربسته و متراکم در خود ذخیره می سازد و نمادهای دینی نشانه هایی است که در قالب محسوس به عالم نامحسوس اشاره دارد، نماد نشانه فرهنگ و اعتقادات یک منطقه و مذهب می باشد، نخل گردانی از معروفترین نماد عاشورایی است که در بردارنده حزن و مظلومیت شهدای کربلا و در رأس آن ها سیدالشهداء علیه السلام است.

حوزه جغرافیایی که در آن مراسم نخل گردانی از دیر باز رواج داشته عمدتاً شهرها و آبادی های اطراف کویر مرکزی ایران است نخل گردانی بیشتر در یزد، تفت، نایین، کاشان، ابیانه، سمنان، خراسان شمالی برگزار می شود، استفاده از اشیاء هنری مختلف و پارچه های رنگارنگ سخن از معانی و مفاهیم نمادین است.

پیشینه نخل گردانی:

تاریخ نخل گردانی براساس سفرنامه نویسان و جهانگردانی همچون پیترو دلاواله ایتالیایی در دوره اسلامی به عهد صفوی و زندیه بر می گردد، البته نشانه‌هایی از برگزاری این آیین از دوره آل بویه نیز در دست می باشد، از مشاهده گزارش های جهانگردان در خصوص برپایی مراسم گوناگون از جمله برپایی عزاداری های ایام محرم و گرداندن تابوت واره ها که نشانگر وجود این مراسم حتی در آن زمان است بیانگر اعتقادات و باورهای ایرانیان و روشن کننده طرز تفکر توده مردم آن عصر و دوران است، البته براساس برخی گزارشات تاریخی نخل گردانی از آیین های مهم شیعیان ایران در سوگواری امام حسین است که دریچه هایش را در ایران پیش از اسلام و در سوگ سیاوش جستجو نمودند که با ورود اسلام به ایران برخی رفتارها با دگرگونی هایی در صورت و معنا و در آمیختن با مایه های اسلامی به حیات اجتماعی خود ادامه دادند، با شهادت امام حسین  نخل گردانی رنگ و بوی شیعی به خود گرفت و تا امروز تداوم یافته است، برخی مانند عبدالحسین آیتی و دکتر شریعتی ریشه این آیین را مربوط به دوره صفوی می‌دانند برخی دیگر آغاز این آیین را عصر صفویه می‌دانند اما شکل امروزین نخل گردانی را از دوره صفویه برمی شمارند و معتقدند ریشه صورت های نخستین آیین در ایران پیش از اسلام بوده است.

نخل گردانی یا همان تابوت گردانی مرزهای جغرافیایی ایران را نیز در نوردیده و علاوه بر آن در کشورهای دیگری نظیر پاکستان هندوستان اندونزی عراق و جزایر کارائیب نیز برگزار می‌شود.

از آنجایی که بدن مطهر امام حسین علیه السلام سه روز در صحرای کربلا زیر آفتاب سوزان رها شده بود و نهایتاً با تعداد اندکی از قبیله بنی اسد تشییع شدند، شیعیان ایران تشییع نمادینی را برای حضرت هرساله در قالب نخل گردانی انجام می دهند.

در برخی نقاط نماد نخل را با پارچه های سیاه رنگ، آذین می بندند و یک نفر بر روی آن می نشیند و عزاداران را با یاحسین گفتن و خواندن اشعری تهیج می کند  و این سیاه پوش بودن نخل را نشانه تابوت امام حسین می پندارند، همچنین در تزیین نخل از پارچه های سبز رنگ نیز استفاده می کنند که نشانه اهل بیت (ع) است، در برخی نقاط نیز روسری های رنگی وصل شده به نخل و عَلم های اطراف نخل را نماد حجله حضرت قاسم (ع) نیز می توان دانست.

در یزد برای بلند کردن نخل، مردان جوان و تنومند به زیر نخل می‌روند و دستگیره‌های چهار جانب آن را می‌گیرند و « یا حسین »گویان آن را بلند می‌کنند و دستگیره‌ها را روی بالشتک‌های پارچه ای که بر سر شانه‌های خود قرار داده اند، می‌گذارند، تعداد نخل کشان هم بستگی به بزرگی و سنگینی نخل دارد، غروب عاشورا و پس از آیین شام غریبان، نخل را به جایگاه خود در حسینیه یا میدان بر می‌گردانند در برخی مناطق همانند شهر بنارویه فارس مراسمی شبیه نخل گردانی دارند که در گویش محلی به آن کُتل یا حجله می گویند، در روز نهم با پارچه های رنگی و روز دهم با پارچه های سیاه بوسیله چهارنفر این نماد مذهبی را بر روی دوش خود گرفته و اشعاری را زمزمه می کنند، هر از گاهی آن را بر روی زمین می گذارند و کودکان را لحظاتی در آن گذاشته تا متبرک به کتل اباعبدالحسین شوند، در روز نهم نیز خانم های شهر بر روی آن نقل و شکلات می ریزند.

در پایان لازم است یادآور شد که دهخدا نخل گردانی را همان تابوت و نماد تشیع جنازه سالار شهیدان می داند، نمادهای عاشورایی نشانه ذوب شدن مردمان ایران در غم و شادی خاندان اهل بیت است.