آرامش گمشده انسان ماشینی/ ادبیات خانوادگی ائمه، الگویی برای نسل جوان

مقدمه: يكي از محيط هايي كه انسان اغلب از آغاز تا پايان زندگي با آن رابطه تنگاتنگ و سرنوشت ساز دارد كانون خانواده است. اسلام بعنوان يك مكتب انساني ساز بيشترين عنايت را به تكريم، تنزيه و تعالي خانواده دارد و اين نهاد مقدس را كانون تربيت و مهد مودّت و رحمت ميشمرد و سكعادت و شقاوت جامعه انساني را منوط به صلاح و فساد اين بنا ميداند و هدف از تشكيل خانواده را تأمين نيازهاي مادي و معنوي انسان از جمله دستيابي  به سكون و آرامش برمي شمارد.

به همین جهت خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا در گفت و گو با سرکار خانم سالک پژوهشگر حوزه خانواده به عوامل موثر در تحکیم خانواده و الگوگیری از زندگی ائمه علیهم السلام پرداخته است.

رسا_ آیا الگو باید همعصر الگوبردار باشد، یعنی آیا زمان و مکان در الگو گرفتن نقش دارد؟

اسلام دین جاودانه و پیامبر ما حضرت محمد (ص) پیامبر خاتم است و آموزه های دینی منحصر به زمان و موقعیت جغرافیایی خاصی نبوده و برای همۀ اعصار و زمان و مکان هاست، این ادعایی است که دین اسلام دارد و ما براساس این مبنا الگوهای و نیازهای خود را از آموزه های دینی برداشت و طراحی می کنیم، الگو برداری در سیره خود ائمه مطرح شده و مهم ترین و پرکاربرد ترین عبارت منتسب به امام عصر علیه السلام است که فرمودند" فی ابنة رسول الله لی اسوة حسنه" همانا دختر رسول الله برای من الگویی شایسته است. وقتی که ما مفهوم امام عصر را مفهوم شناسی می کنیم که به چه معناست، اینکه به معنای امام زنده و معاصری که همراه زمان و فرازمان است، مشاهده می کنیم که امام زمان که در زمان حال زیست می کند ایشان می فرماید حضرت زهرا برای من الگویی نیکوست و این مطلب نشان از کنار رفتن زمان در الگو برداری است و به تبع آن الگوبرداری از معصومین برای ما نیز جایگاه خاص خودش را پیدا می کند، یعنی فاصله زمانی در الگوبرداری نقشی ندارد و می توان از شخصیتی که قرن ها پیش زندگی کرده است الگو برداری کرد.

رسا_ چگونه باید الگوبرداری کرد؟

وقتی به یک سیره خاص از معصوم علیه السلام نگاه می کنیم برخی از رفتار و گفتارها مختص کانتکست همان زمان است اما اینکه به زمان حال سرایت بدهیم براساس اصول خاص خود امکان پذیر است که با روش های بیان شده در سیره برداری شاخص ها را منتزع کنیم و به عنوان یک مدل برای مواجهه با مسئله خاص در الگو برداری برسیم.

در بحث الگو برداری باید یک تفکیک صورت بگیردچراکه؛ ما با دونوع از افراد خانواده در زندگی معصومین علیهم السلام روبه می باشیم، یک خانواده زن و مرد و فرزند معصوم، خانواده دوم یک طرف تنها معصوم باشد، در این دو نوع ظرافت هایی وجود دارد که نیازمند تفکیک است، مثلاً شخصی به امام صادق (ع) در حالی که برروی فرش قرمزی نشسته بودند، اعتراض کرد که حضرت فرمودند ما ازدواج می کنیم و مهریه همسرانمان را پرداخت می کنیم و آن ها به اختیار خریداری می کنند و این از اموال همسرم است، در اینجا دو برداشت می توان داشته باشیم، آزادی عمل همسران ائمه و احترام به همسر و حفظ شأن و شئونات همسر، در خانواده ای که هر دو معصوم باشند کارکردهای ویژه ای دارند که انتظارات بیشتری نیز از آن ها می رود به همین خاطر در تحلیل های خود باید دقت نظر دقیق و عمیق تری را انجام بدهیم.

زنی که می خواهد در مسیر کمال قرار بگیرد برای آراستگی منزل مثلاً از ابزارهای ساده مثل پرده استفاده می کند و از طرفی در تاریخ آمده است که حضرت زهرا پرده خانه خود را به این دلیل که پدرشان از ایشان توقع دیگری دارند برداشتند و در راه رسیدن به آرامش بجای استفاده از ابزار مادی از معنویات استفاده کردند و به حداقل های زندگی بسنده کردند، بله در اینصورت با یک برداشت کلی، فردی که در راه رسیدن به کمال برتر است می تواند به حداقل های یک زندگی مادی بسنده کرده و به معنویات نیز بپردازد

رسا_ از منظر قرآن خانواده تراز اسلامی چه شاخصه هایی دارد؟

تأمین نیاز جنسی همسران، تربیت فرزند آوری و کارکرد اقتصادی از موضوعات فرا دینی و همۀ ادیان است اما شاخص اسلامی نگاه محدود و سکولار ندارد و شاخص اسلامی ناظر به اهداف غائی انسان یعنی قرب الی الله است، بنابراین خانواده باید جهت گیری اش به سمت قرب الی الله و کارکردهای خانواده به سمت کمال باشد.

یکی از مهم ترین کارکردهای خانواده مبحث تأمین آرامش و سکینه است و گمشده انسان خسته از تکنولوژی و روابط پیچیده و ماشینی امروزی، آرامش است، هیچ نهادی غیر از خانواده منبع آرامش برای انسان نخواهد بود، بنابراین همین موضوع می تواند مشوقی برای ازدواج جوانان به ازدواج باشد، در قرآن آیات متعددی به این مسئله اشاره می کند مثلا آیه 21 سوره روم "وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً  إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ" از جنس خودتان برای شما زوجی بیافرید که در کنار آن آرامش بگیرید، خداوند رءفت ومهربانی را بوسیله ازدواج بین شما فراهم می کند.

آیه 80 سوره نحل " وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ بُيُوتِكُمْ سَكَنًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعَامِ بُيُوتًا " خداوند از خانه های شما را محل آرامش و سکونت قرار داد.

در سیره معصومین علیهم السلام وارد جزئیات می شوند، مثلا حضرت زهرا می فرمایند اگر زنی به قصد نظافت و آرامش وسیله ای را در خانه جابجا کند نزد خداوند پاداش و اجر دارد، امام سجاد می فرمایند برای من اینکه بروم غذا برایشان تهیه کنم بهتر از این است که روز را روزه بگیرم و شب را با عبادت به صبح برسانم، از این جنس روایات به آن تاکید فراوانی شده است. اسلام حتی نسبت به شیوه غذا خوردن خانوادگی هم الگو داده است و این آرامشی که از دورهم جمع بودن خانواده و آرامشی که از این فضا به وجود می آید مورد ثواب و اجر در نزد پروردگار واقع شده است.

خانه محل ذکر و یاد خدا و محل رشد معنوی است فِي بُيُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبِّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ علامه طباطبایی ذیل این آیه می فرماید اگر در خانه ای ذکر خداوند گفته و خانه مزین به ذکر خدا شود آن خانه رأفت می گیرد و در واقع آن خانه از یک چهاردیواری سرد و بی روح خارج می شود و رنگ و بوی خدایی پیدا می کند، خانواده الهی جهت گیری اش باید به سمت و سوی خدا و تکامل در رشد معنوی باشد و این رشد در روابط همسران نیز تاثیرگذار است.

"هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ " این آیه سبک و سیاق و الگو در انتخاب را برای ما ترسیم می کند که روابط خانوادگی بایستی مانند یک لباس نزدیک بوده، همانند لباس از ظرافت برخوردار باشد، آلودگی که روی لباس باشد بر زیبایی تاثیرگذار است و زن و شوهر را گویی یکی می کند و خوبی و بدی هر دو را متاثر می کند، درتحلیل ارتباط همسران وجوه مختلفی را باید در نظر گرفت و در این زمینه مباحث زیادی گفته شده است اما در روایتی امام صادق می فرمایند" شوهر در ارتباط با همسرش به سه چیز احتیاج دارد، مداراکردن و خوشرفتاری با زن تا جلب محبت کند، ظاهر پیراسته و آراسته در مقابل همسر باشد و نهایتاً گشاده دست باشد و مسائل رفاهی را برای او فراهم کند.

رسا_ در روابط زوجین اخلاق مقدم است یا برخورد حقوقی؟

در روابط همسران دو رکن و بحث اخلاق و حقوق را داریم و این دو ممکن در چارچوب خانواده کاملاً درهم تنیده اند و اگر بخواهیم یک طرف را بگیریم بنیان و شالوده خانواده از هم گسسته خواهد شد، اما در تعاملات باید از اخلاق استفاده کرد چرا که با برخورد حقوقی رابطه خشک خواهد شد و روابط عاشقانه و عاشروهن بالمعروف محقق نخواهد شد.

رسا_ چه چیزی باعث تحکیم خانواده ادمه و زندگی حضرات معصومین شده است؟

در زندگی ائمه نوع ادبیات و خطاب قرار دادن همسران می تواند الگو برای ما قرار بگیرد، خطاب همراه با کلمات عاشقانه ای همچون روحی لک الفدا مملو از عاطفه و عشق و علاقه است در تحکیم روابط خانوادگی کاملاً مهم و البته مشهود است، همچنین قرار گرفتن نقش افراد خانواده در جایگاه خود نیز عامل دیگری در استواری و تحکیم خانواده موثر است یعنی در حالیکه حضرت زهرا کار اجتماعی و به موقع انجام می دهند اما اولویت برای ایشان خانواده، تربیت فرزند است.

رسا_ با تشکر از اینکه وقتتان را در اختیار ما قرار دادید.