معرفت شناسی فضای سایبر

 به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، حجت الاسلام انبیایی در نشست «معرفت شناسی فضای سایبر» از سلسله نشست‌های علمی پژوهشی «دین و حکمرانی اسلامی فضای مجازی» که به همت دفتر مطالعات اسلامی و ارتباطات حوزوی مرکز ملی فضای مجازی به مناسبت هفته پژوهش برگزار شد، با اشاره به عنوان این نشست گفت: این عنوان جدیدی است که در منابع فارسی کمتر استفاده و در منابع به زبان انگلیسی با آن چیزی که ما مدنظر داریم، متفاوت است.

وی افزود: هدف ما از این مباحث آغاز زیرشاخه علمی برای معرفت شناسی است و حرکتی باید به سمت هدفی آغاز شود و دغدغه ما در اینجا دغدغه معرفت در فضای مجازی است.

حجت الاسلام انبیایی با بیان لزوم فاصله گرفتن از ساختار سنتی معرف شناسی اظهار داشت: ساختار سنتی معرفت شناسی می‌شود اپیستمولوژی و باوری که مطابق با واقع باشد، دغدغه اصلی در معرفت شناسی این است که آیا ما معرفت‌هایی داریم که مطابق با واقع باشد یا خیر؟

وی افزود: معرفت شناسی ثابت می‌کند برخی از باورها، وجدانیات، بدیهیات و بخشی از نظریات مطابق با واقع است که یک درصد را تشکیل می‌دهد، مابقی نسبت به مجربات، تجربیات، محسوسات و ... آیا صدرصد مطابق با واقع هستند؟ معرفت شناسان می‌گویند که خیر صددرصدی نیست.

استاد حوزه و دانشگاه بحث اعتبار در گزاره‌ها را در ادامه تطبیق با واقع عنوان کرد و خاطرنشان کرد: در این صورت من به دنبال قضایای یقینی معتبر هستم که بسیاری از مجربات در این حوزه قرار می‌گیرد و معرفت شناس در این حالت لزوماً به دنبال معرفت مطابق با واقع نیست که این قسمت کاربرد خارجی بیشتری دارد.

وی افزود: معرفت در زبان عربی به ظن نیز اطلاق می‌شود؛ اما چرا درباره آن صحبت نشده است؛ بر اساس دغدغه و غرض علم را توسعه می‌دهیم، معرفت شناسی باید درباره مظنونات صحبت کند، قطعاً باید منطقی برای بحث درباره مظنونات شکل بگیرد.

حجت الاسلام انبیایی با تأکید بر شمولیت این اتفاق در همه علوم ابراز داشت: وظیفه معرفت شناسی این است که هرچیزی نام معرفت و آگاهی بر او اطلاق می‌شود، فقط بیان تطبیق آن با واقع نیست؛ باید بحث شود که چطور ما به معرفت می‌رسیم؟

وی ادامه داد: معرفت شناسی خاص، خاص گزاره‌های موضوعی را بررسی می‌کند که آن را به اسم فلسفه مضاف می‌شناسیم؛ مانند فلسفه مضاف، فلسفه علوم تاریخی و ... که به محض ورود در حوزه خاص شاهد اثر محسوس‌تر معرفت شناسی در زندگی می‌شویم که دیگر بحث فلسفی محض نداریم.

استاد حوزه و دانشگاه با بیان هدف و غرض‌های پیام در فضای مجازی گفت: فضای مجازی حوزه‌های متعددی دارد و در برخی به دنبال گزارش و حکایت از واقع و در برخی به دنبال انتقال احساسات است.

کارشناس فضای مجازی افزود: معرفت شناسی سایبری باید درباره پایگاه‌های داده نیز صورت بگیرد، وقتی معرفت از کاغذ چاپی خارج می‌شود و در پایگاه داده قرار می‌گیرد، کارکرد متن تولید شده متفاوت خواهد شد که در کتاب اینترنت با مغز ما چه می‌کند، این موضوع توضیح داده شده است.

حجت الاسلام انبیایی با اشاره به اهمیت نداشتن مطابق واقع بودن بسیاری از مطالب برای کاربران فضای مجازی بیان کرد: بسیاری از مطالب فضای مجازی نقل و قول‌هایی است که برای کاربر، استناد اهمیتی ندارد، فقط به دنبال این است که حسی را منتقل کند که مخاطب وقتی آن را می‌خواند این جمله را باور می‌کند.

وی ادامه داد: معضل پایگاه‌های خبری در فضای مجازی این است که رقابتی بین نهادهای خبر دهنده در ذات خبر وجود دارد، عنصر سرعت بسیار اهمیت دارد که تعارضی میان سرعت و صحت در اینجا پیش می‌آید، هفته نامه یک هفته فرصت دارد، روزنامه نیز حدود 12 ساعت فرصت دارد؛ اما توازن در فضای مجازی سرعت بسیار زیاد می‌شود و عنصر دقت نیز کاهش می‌یابد؛ بنابراین معرفت بخشی در فضای حقیقی با معرفت بخشی در فضای مجازی متفاوت است.

کارشناس فضای مجازی قرائن را دال بر یقین دانست و توضیح داد: فضای مجازی کثرت قرائن دارد که هر نفر یک روایت ارائه می‌کند، در یک ساعت شما با چندین روایت از یک حادثه روبرو هستید که ناخواسته به یقین می‌رسید، معمولاً انسان‌ها در فضای مجازی در اتاقک پژواک قرار می‌گیرند که آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد که این چیز در فضای حقیقی به‌راحتی شکل نمی‌گیرد.

وی ادامه داد: سوگیری شناختی عنوان جذابی است که کمتر کار شده است؛ چه کسانی که جنگ روانی یا رسانه کار می‌کنند باید با این موضوع آشنا شوند؛ اما کسانی که به دنبال کسب‌و‌کار هستند، با آن کار کرده‌اند، سوگیری شناختی انحراف مسیری دارد که در سازوکار معرفت انسان‌ها به روند تبدیل می‌شود.

حجت الاسلام انبیایی در بیان عوامل سوگیری شناختی عنوان کرد: اول، وجود اطلاعات فراوان، دوم محدودیت‌های حافظه انسان، سوم، نیاز به سریع عمل کردن و چهارم عدم درک الگوهای جهان خارج.

وی افزود: وجود اطلاعات فراوان و بمباران داده‌ها باعث می‌شود که برخی اطلاعات فیلتر شود تا اطلاعات مورد نیاز پیدا شود که گاهی مطلوب است، معمولاً در فضای حقیقی حجم اطلاعات کمتر است، به‌طورمعمول ما در فضای خبر کانال‌هایی را دنبال می‌کنیم که مطابق ذائقه ما باشد و چیزی را بگوید که من دوست داشته باشم.

استاد حوزه و دانشگاه در توضیح کانال خبری موفق بیان داشت: باید خبر را با لحنی بگوید که کسی که از این خبر خوشش نمی‌آید، بدش هم نیاید و حس بد برای او شکل نگیرد، قالب قرآن به‌قدری زیبا بود که مشرکین شب‌ها می‌رفتند تا صدای قرآن خواندن پیامبر را بشنوند.

وی ادامه داد: اولین اطلاعات در فضای مجازی کار لنگر را انجام می‌دهد و اطلاعات بعدی که برسد، من به سادگی تسلیم نخواهم شد.

حجت الاسلام انبیایی کار فضای مجازی را به دو قسمت توصیفی و هنجاری تقسیم کرد و گفت: هنوز برای ما این دغدغه جدی نیست که بخش دستوری و هنجاری جزو معرفت شناسی سایبری است یا ذات این علم دستوری باشد و بخش دستوری به جای دیگری داده شود، به‌هرحال لازم است که بخش دستوری شکل بگیرد.

وی افزود: ما باید الگوی توزیع و انتشار خبری درست کنیم که با ذات فضای مجازی سازگار داشته باشد که سرعت، کثرت و لذت باید جمع باشد، کسی که می‌خواهد موفق باشد باید هر سه عنصر را مورد توجه قرار دهد؛ اما عنصر دقت برای ما بسیار مهم بوده است که باید تأثیر آن را کمتر کنیم.

استاد حوزه و دانشگاه با بررسی امکان تغییر الگوهای معرفت بخش در فضای مجازی اظهار داشت: گزارش از واقع الآن اهمیتی ندارد، صدها مشکل وجود دارد که باید ببینیم می‌توانیم معیارهای امتیاز فعالیت‌ها در فضای مجازی را تغییر دهیم تا میزان حکایت از واقع افزایش پیدا کند؟