سیره فاطمه زهرا مکمل سیره الگویی پیامبر اکرم است / سیره اجتماعی و عبادی حضرت زهرا چگونه بود

راه قرب الی الله کدام است؟

وی افزود: راه قرب الی الله بندگی، طاعت خدای متعال و تقوای الهی است. مهم است که بدانیم فقه هم با اخلاق ارتباط تنگاتنگی دارد. وقتی از واجب، مستحب، حرام، مکروه و مباح صحبت می شود، هرکدام از این ها می تواند ارتباطی با نیت قرب الی الله داشته باشد. اگر ما بتوانیم حتی کارهای مباح را برای قرب الی الله انجام دهیم آن ها هم می توانند از مصادیق اخلاق قرار گیرند.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با اشاره به خطبه ۱۹۳ نهج البلاغه اظهار کرد: حضرت امیر(ع) در ابتدای این خطبه می فرماید: خدای متعال هنگامی که خلق را آفرید هیچ نیازی به اطاعت آن ها نداشت و آمن از معصیت آن ها بود. زیرا ضرری از معصیت کسی که معصیت خدا کند، به ذات باری تعالی نمی رسد و کسی که خدا را اطاعت کند، طاعت او به خدا نفعی نمی رساند. پس خداوند می خواهد خلقی را بیافریند که به آن ها لطف نماید. در قرآن کریم آمده است که « إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّکَ وَ لِذَلِکَ خَلَقَهُمْ»؛ خدای متعال ما و همه موجودات را خلق کرده تا رحمتش را شامل حالمان نماید. از آنجا که انسان از همه موجودات بالاتر است و اشرف مخلوقات می باشد، لذا بیشتر از همه این رحمت را دریافت می کند.

وی ادامه داد: حضرت امیرالمؤمنین(ع) در ادامه خطبه ۱۴۳ نهج البلاغه می فرماید: «فَقَسَمَ بَیْنَهُمْ مَعَایِشَهُمْ وَ وَضَعَهُمْ مِنَ الدُّنْیَا مَوَاضِعَهُمْ»، خدای متعال معیشت انسان ها را بین آن ها تقسیم کرد و هرکسی را در یک جایگاهی قرار داد. این حاکی از این است که انسان ها هم از نظر جنسیت و هم از نظر سایر ویژگی ها و استعدادهای وجودی با هم متفاوت هستند. اساساً خدای متعال که به کسی بدهکار نبوده است و هرکسی که از ظرفیت های رشد به هر اندازه ای از جانب خداوند دریافت کرده است باید شکرگذار او باشد.

زن و مرد در رسیدن به درجات بالای انسانی با یکدیگر برابراند

حجت الاسلام والمسلمین سقای بی ریا، زن و مرد را دارای استعدادهای برابر در رسیدن به درجات بالای انسانی برشمرد و خاطرنشان کرد: باید دانست که همه افراد بشر انسان هستند و هر دو جنس آن ها هم به یک میزان می توانند به درجات بالای انسانی برسند. آیات فراوانی در قرآن کریم هم حاکی از این مسئله است.

در رأس انسان های بسیار والا، حضرت زهرا(سلام الله علیها) قرار دارد

وی با اشاره به تمثیلی از درجات مختلف انسان ها در رشد و تعالی معنوی بیان داشت: حضرت علامه مصباح تشبیه خوبی در این مورد دارند؛ ایشان می فرمایند: وقتی یک معدن زغال سنگ اکتشاف و بهره برداری از آن آغاز می شود، همانطور که دیده می شود جنس پایه همه مواد داخل آن از کربن است. اما آن الماس هایی که ممکن است در بخش هایی از آن وجود داشته باشد، خالص ترین کربن را داراست. کسی که این معدن را مورد بهره برداری قرار داده، می خواسته به الماس ها برسد، اما در درجات پایین تر زغال سنگ را هم استخراج می نماید و در نهایت یکسری مواد دورریز هم مورد استخراج واقع می گردد. حضرت علامه می فرمایند: الماس ها آن انسان های بسیار والا، انبیا، مرسلین، معصومین و اولیا هستند که حضرت زهرای اطهر سلام الله علیها نیز در رأس این ها قرار دارند. بعد از آن دیگر هرکسی که به آن ها نزدیکتر باشد کمالات بیشتری را هم دریافت می کنند. آن هایی که نمی آیند و در زمره «انعمتَ علیهم» قرار نمی گیرند همان دورریزهای این معدن هستند که فقط به درد سوختن می خورند. ولی آن هایی که در عرصه انسانی پیش می روند با درجاتی که کسب می کنند، به رحمت الهی نائل می شوند و این اخلاق است که ما را به این رحمت الهی نائل می نماید.

پایین ترین درجه بهشت از بالاترین درجه دنیا بالاتر است

استاد حوزه و دانشگاه افزود: در روایتی از امیرالمؤمنین(ع) آمده که پایین ترین درجه بهشت از بالاترین درجه دنیا بالاتر است. پس وقتی که می گوییم ممکن است در آن اوج انسان هایی وجود داشته باشند که در حضیض قرار گیرند، آن ها هم حد نصاب قرب الهی را کسب کرده و از فردی که بالاترین مقامات دنیایی را از لحاظ ثروت، مقام، لذت و امکانات و همه چیز را داراست، بالاتر می باشند. درجات بالای انسانی در آن عالم بسیار عظیم و وسیع بوده و از درک و تصور ما در دنیا خارج است.

لزوم توجه به نقش پیامبر اسلام(ص) در تربیت مستقیم حضرت زهرا(س) و امیرالمؤمنین علی(ع)

وی در ادامه این برنامه به نقش پیامبر مکرم اسلام(ص) در تربیت مستقیم حضرت زهرا(س) و امیرالمؤمنین علی(ع) پرداخت و یادآور شد: رسول خدا(ص) حداقل دو نفر را تحت تربیت مستقیم قرار داد؛ یکی از این دو نفر حضرت امیرالمؤمنین(ع) بود. خود حضرت امیر(ع) در نهج البلاغه می فرمایند: از وقتی که هنوز ناخن های من نرم بود و پیامبر(ص) غذا می جوید و در دهان من می گذاشت تا امروز من تحت تربیت ایشان بوده ام. حضرت زهرای اطهر(س) نیز چنان که در روایات فراوانی آمده است، اخلاق، اعتقادات و عبادات خود را از پیامبر اکرم(ص) آموخته اند. از جمله داستان ها و روایاتی که در این زمینه مشهور است می توان به روایت آموزش تسبیح، آموزش ذکر هنگام خواب، آموزش اهمیت آخرت در مقایسه با دنیا و داستان پرده و دستبند اشاره کرد.

عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) گفت: اسوه پذیری یکی از راه های کوتاه و آسان برای رسیدن به کمال الهی است. فطرت ما در اخلاق هم بر این است که از افرادی که به اوج و کمال رسیده اند، تقلید کنیم و از این تقلید لذت ببریم. در اینجا به جای یک کتاب یا نوشته با یک الگو و اسوه مواجه هستیم. البته ممکن است در یافتن اسوه انسان دچار خطا شده و اسوه های غلطی هم پیدا کند. بهترین نوع پیدا کردن اسوه اقتباس آگاهانه است که شامل الگوبرداری کاملاً آگاهانه و هدفدار از روی علم و قصد می باشد. حضرت زهرا(س) با آگاهی پدر بزرگوارشان را به عنوان پیامبر خدا که با وحی مرتبط است، می شناختند و از روی علم و قصد او را اسوه و الگوی خودشان قرار می دادند.

پیامبر اکرم(ص)؛ اسوه ای برای تمام نسل بشر

وی با اشاره به آیه ای از قرآن کریم مبنی بر اسوه قرار دادن پیامبر اکرم(ص) برای همه نسل بشر ادامه داد: خداوند در قرآن می فرماید « لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثِیرًا »، پیش نیاز این اسوه قرار گرفتن پیامبر اکرم برای انسان ها در ادامه آیه آمده است و شامل ایمان و امید به خدا و روز قیامت می باشد. مسئله قیامت یکی از کانون های توجه در علم اخلاق است. خداوند متعال می فرماید: ما انبیا را، ابراهیم، اسحاق و یعقوب را که از بندگان پاکیزه و برگزیده ما بودند با یک چیز خالص کردیم و آن یاد خانه آخرت بوده است. کسی که خدا را خیلی یاد کند این توانایی را پیدا می کند که از اسوه بودن پیامبر(ص) بهره ببرد.

خداوند حضرت فاطمه(س) را بر زنان جمیع عالم ها برتری بخشیده است

حجت الاسلام والمسلمین سقای بی ریا گفت: در قرآن کریم به طور کلی در قالب داستان و تمثیل انسان هایی که در اخلاق گوی سبقت را ربوده اند، می فرماید «لَقَدْ کَانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِی الْأَلْبَابِ». سپس در جایی درباره برخی از زنانی که الگو شده بودند خداوند از حضرت آسیه و حضرت مریم یاد می کند؛ «وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِینَ آمَنُوا»، حضرت استاد مصباح در اینجا به نکته ای اشاره می کنند و می فرمایند: این آیه قرآن نمی فرماید و ضرب الله مثلاً للنّساء یا للمؤمنات، بلکه می فرماید للذین آمنوا، یعنی این زنان برجسته هم برای زنان مؤمن و هم برای مردان مؤمن الگو بوده اند. خداوند در این آیه می فرماید «وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِینَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِی عِنْدَکَ بَیْتًا فِی الْجَنَّةِ وَ نَجِّنِی مِنْ فِرْعَوْنَ وَ عَمَلِهِ وَ نَجِّنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ»؛ حضرت آسیه در زیر شکنجه که در زیر همان شکنجه ها هم به شهادت رسید می گوید: خدایا برای من نزد خودت خانه ای در بهشت بنا کن و مرا از فرعون و عمل او نجات بده. همچنین خداوند مریم دختر عمران(س) مثال می زند که خودش را از پلیدی ها و فساد پاکیزه نگه داشت؛ « وَ مَرْیَمَ ابْنَتَ عِمْرَانَ الَّتِی أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا ». در روایات داریم که پیامبر اکرم(ص) فرمود که برتری حضرت مریم بر زنان عالم خودش بوده ولی دخترم فاطمه را خداوند بر زنان جمیع عالم ها برتری بخشیده است.

سیره حضرت زهرا(س) مکمل سیره الگویی پیامبر اکرم است

وی با تأکید بر اینکه یکی از راه های آسان برای کسب مکارم اخلاقی الگوگیری از حضرت فاطمه زهراست، خاطرنشان کرد: وجود حضرت فاطمه(س) قسمتی از وجود حضرت رسول خداست و سیره ایشان تکمیل کننده سیره الگویی پیامبر اکرم است. از آنجا که پیامبر خدا مرد است و فقط جنبه های انسانی ایشان می تواند برای زنان قابل بهره گیری باشد، اسوه و الگو بودن از نظر ویژگی های نسوان و بانوان با استفاده از وجود و سیره حضرت زهرا(س) قابل استفاده است. پس به این ترتیب سیره حضرت زهرا(س) مکمل سیره الگویی پیامبر اکرم است.

این پژوهشگر حوزوی ادامه داد: اگر بخواهیم فهرستی جامع از مکارم اخلاقی همچون دفاع جانانه از ارزش های اسلام، جانبازی برای استمرار رسالت، عشق بازی در راه بقا و دوام ولایت، جهاد بی امان فرهنگی، تقوا، عبادت، مهرورزی، محبت، عفاف، تربیت فرزند، تدبیر منزل و تجهیز روحی و روانی مرد برای جهاد تهیه کنیم، همه این ویژگی ها را می توانیم از حضرت زهرا(س) الگو بگیریم.

وی با اشاره به نقش الگویی حضرت زهرا(س) برای ائمه اطهار(ع) اظهار کرد: در روایات آمده است که حضرت زهرا(س) الگوی امامان می باشد. از وجود مقدس امام عصر(عج) روایت داریم که می فرمایند: اِنَّ لی فی ابنة رسولِ الله اُسوةٌ حَسَنَةٌ؛ الگو و اسوه‌ی‌ نیکوی من دختر فرستاده خدا، فاطمه زهرا سلام الله علیها است.

عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) بیان داشت: نکته مهمی که در زمینه اسوه و الگو قرار دادن باید مورد توجه قرار گیرد این است که الگوگیری گاهی به صورت مستقیم است و گاهی به صورت غیرمستقیم می باشد. یعنی گاهی قالب و محتوا می تواند به صورت مستقیم اتخاذ شود. مثلاً وقتی می شنویم که حضرت زهرا(س) در پی هر نماز واجب ذکر مخصوصی داشته اند، ذکری که دستور آن را به عنوان هدیه ای عظیم از پدر بزرگوارشان دریافت کرده بوده، بر آن مداومت داشتند و به شیعیانشان خویش نیز توصیه می نمودند، مشخص می شود که این ذکر برای همه خوب و قابل بهره گیری است. اینجا هم محتوا و هم قالب این آموزه برای ما قابل الگوگیری می باشد.

وی افزود: گاهی الگوپذیری به صورت غیرمستقیم است که در این روش روح و حقیقت گفتار یا کردار آن اسوه های الهی را باید درک کرد و با تحلیل و استنباط از سیره علمی و عملی آن بزرگواران وظیفه امروز خود در ابعاد فردی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را پیدا کنیم.

استاد حوزه و دانشگاه سپس به چگونگی ارائه دستورالعمل تسبیحات حضرت زهرا(س) از سوی پیامبر اکرم(ص) پرداخت و گفت: بنا بر روایتی از حضرت امیرالمؤمنین(ع) داستان این تسبیحات به این گونه بوده است که حضرت علی(ع) می فرماید "زمانی که کار فراوان در خانه جسم زهرا را بی طاقت گردانیده بود به او گفتم ای کاش نزد پدرت می رفتی و از او خدمتکاری طلب می کردی تا به تو در کار خانه کمک می رسانید و جسمت این همه آسیب نمی دید. فاطمه خدمت پیامبر رسید ولی از بیان مطلب شرم کرد و بازگشت. فردای آن روز پیامبر به خانه ما آمد و فرمود: ای فاطمه! دیروز حاجتت به نزد پدر چه بود. من به آن حضرت گفتم: سختی کار بر جسم فاطمه اثر گذاشته و او را رنج می دهد. از او خواستم که نزد شما بیاید. پیامبر خدا فرمود: آیا چیزی به شما نیاموزم که از خدمتگزار بهتر است؟ سپس تسبیحات را به ایشان آموخت. آنگاه فاطمه سه مرتبه فرمود: از خدا و رسولش راضی شدم".

تسبیحی بالاتر از هزار رکعت نماز

وی تسبیحات حضرت زهرا(س) را از هزار رکعت نماز بالاتر دانست و بیان داشت: این امر را امام صادق علیه السلام تصریح نموده اند.

حجت الاسلام والمسلمین سقای بی ریا در پرداخت به مقصود از گرفتن محتوا تصریح کرد: مطلوب و مقصود از گرفتن محتوا درک روح و محتوای سیره رفتاری و بکارگیری آن در شکل ها و کالبدهای نوین طبق شرایط زمانی و مکانی خویش است. به عنوان نمونه حضرت زهرا(س) و حضرت امیرالمؤمنین(ع) در خانه ای کوچک و گِلین زندگی کرده و حضرت فاطمه(س) چادر از لیف خرما داشتند. برای تأسی از حضرت زهرا(س) در عصر حاضر می بایست آن روح ساده زیستی، حقیر شمردن مظاهر فریبنده دنیا و پرهیز از تجمل گرایی را دریافت کرده و آن را در وجودمان رشد دهیم. از علامه مصباح یزدی پرسیده می شد که حد ساده زیستی چیست؟ ایشان در پاسخ می فرمودند زندگی عموم مردم را در این زمینه ملاک قرار دهید.

وی ادامه داد: درباره دسداس کردن گندم توسط حضرت زهرا(س) که کاری بسیار دشواری بود، دستان آن حضرت تاول می زد و از شدت کار با آسیاب سنگی دستانشان آزرده و زخمی می شد. در این مورد دیگر مردم عصر حاضر قالب را باید کنار بگذارند اما محتوای آن را که ارزش خانه داری، تلاش برای تولید و خودکفایی، کمک به همسر و تدبیر امور منزل است را باید مورد توجه و الگوگیری قرار دهند.

عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) گفت: درباره مسائل سیاسی و فرهنگی که حضرت زهرا(س) آمدند و در مسجد خطبه خواندند. اینکه زنان برای الگوگیری از ایشان حتماً باید بروند به مسجد و در آنجا خطبه بخوانند، این امر ضروری نیست. اما ضرورت دفاع از حق و حریم ولایت به هر شکلی اعم از سخنرانی، مقاله نویسی، کنشگری مجازی و حضور در راهپیمایی ها همواره باید مورد توجه بانوان جامعه امروز ما قرار گیرد.

پایه های اصلی زندگی بشر در طول تاریخ باقی و ثابت است

وی با اشاره به برخی از تعبیرهای مقام معظم رهبری درباره اهمیت درس آموزی از تاریخ، افزود: ایشان می فرمایند که "عده ای سعی می کنند که حوادث روزگار ما را حوادثی استثنایی که به هیچ وجه قابل استفاده از تاریخ نیست، وانمود کنند. رنگ ها و روش های زندگی عوض می شود، اما پایه های اصلی زندگی بشر و جبهه بندی های اصلی او تغییری پیدا نمی کند. اساس نقشه و حمله دشمن این است که حکومت را از محور اصلی، محور امامت و محور دین خارج گرداند. بعد از آن خاطرش جمع است که همه کار خواهد کرد. امروز به برکت ملت هوشیاری مثل ملت ایران، به برکت افکار برانگیخته ای مثل افکار ملت ایران، به برکت انقلاب بزرگی مثل انقلاب اسلامی ایران هیچ دشمنی نه آمریکا و نه بزرگتر از آمریکا قادر نیست تا حادثه ای مثل صلح امام حسن(ع) را بر دنیای اسلام تحمیل نماید. اینجا اگر دشمن خیلی فشار بیاورد، حادثه کربلا اتفاق خواهد افتاد.

این پژوهشگر حوزوی خاطرنشان کرد: یکی از نمونه های اخلاق حضرت زهرا (س) مسئله هجرت ایشان است. پس از هجرت پیامبر اکرم که بدون اینکه چیزی با خودشان ببرند از دست کفار گریختند، حضرت امیرالمؤمنین(ع) امانت های پیامبر را رد کردند و بلافاصله با حضرت فاطمه(س) و تنی چند از زنان به مدینه مهاجرت نمودند. مشرکان مکه که از دست دادن خشمشان را برانگیخته بود، تصمیم گرفتند آنان را از میان راه بازگردانند و به گروگانشان گیرند. اما شجاعت و مردانگی حضرت امیر علیه السلام داغ این آرزو را بر دلشان گذاشت و عاقبت این کاروان کوچک پس از جنگ و گریزهای طاقت فرسا به سلامت بر پیامبر وارد شد. در روایات دارد که وقتی امیرالمؤمنین(ع) در قبا وارد بر پیامبر شدند، پای مبارکشان از راه مجروح شده بود. پیامبر به استقبال آنان رفتند و فرمودند: پیش پای شما جبرئیل بر من نازل شد و مرا از تمام احوال شما در این سفر باخبر ساخت؛ از عبادت های میان راهتان، از تهجد شب هایتان، از مناجات های مداومتان، از تفکر پیوسته تان و نیز از جنگ و گریزهایتان را به اینجا و او این آیات جانبخش را از جانب خداوند رحمان به استقبال شما فروآورد.

وی با بیان آیات نازل شده در استقبال از حضرت علی(ع) و افراد همراه ایشان گفت: آن آیات، آیات پایانی سوره آل عمران است که خداوند در آن ها می فرماید « إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ لَآیَاتٍ لِأُولِی الْأَلْبَابِ، الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیَامًا وَ قُعُودًا وَ عَلَی جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ، فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّی لَا أُضِیعُ عَمَلَ عَامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَی بَعْضُکُمْ مِنْ بَعْضٍ فَالَّذِینَ هَاجَرُوا وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیَارِهِمْ وَ أُوذُوا فِی سَبِیلِی وَ قَاتَلُوا وَ قُتِلُوا لَأُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَ لَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ثَوَابًا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوَابِ».

سیره عبادی حضرت زهرا(س) چگونه بود؟

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) بیان داشت: درباره عبادت حضرت زهرا(س) روایات زیادی به دست ما رسیده است. شب اولی که آن حضرت به منزل امیرالمؤمنین(ع) آمد که همان شب زفاف نامیده می شود، حضرت امیر(ع) می بینند که ایشان در فکر فرو رفته اند. در نتیجه حضرت امیر(ع) از حضرت فاطمه(س) پرسیدند که چرا در فکری و به چه می اندیشی؟ ایشان در پاسخ فرمودند: فکَّرتُ فِی حالی عِندَ ذَهاب عُمری وَ نُزُولی فِی قَبری فَشَبَّهتُ دُخُولِی فِی فِراشی بِمَنزِلی کَدُخُولِی إلی لَحدِی وَ قَبرِی فَاُنشِدُکَ الله إنْ قُمتَ إلَی الصَّلَوةِ فَنَعبُدَ اللهَ تَعالَی هذِهِ اللَّیلَةَ. حضرت زهرا(س) می فرمایند: من وقتی آمدم و در رختخواب قرار گرفتم یاد مرگ کردم و انتقال از خانه پدرم به خانه شوهر را یاد انتقال از خانه دنیا به خانه آخرت کردم. آن شب را حضرت زهرای اطهر و حضرت امیر(ع) به عبادت گذراندند. پیامبر اکرم صبح زود آمدند و از حضرت امیر پرسیدند که همسرت را چگونه یافتی؟ امیرالمؤمنین(ع) فرمود: خوب کمک کاری برای اطاعت خداست. مرا دیشب تا صبح به نماز خواندن وادار نموده است.