بررسی فقهی چالش‌های بازار سرمایه ایران

به گزارش سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، نشست ارائه و ارزیابی هشتمین پیشنهاده‌ی هسته‌های حل مسئله با موضوع «بررسی فقهی چالش‌های بازار سرمایه ی ایران (بورس) و نمای کلی نهاد تأمین مالی مطلوب» به همت بنیاد شیخ انصاری،» با ارائه حجت‌الاسلام محمدحسن نحوی برگزار شد.

حجت‌الاسلام نحوی در ابتدای نشست دررابطه‌با چگونگی تأسیس بازار بورس بیان داشت: بازار بورس به اسم تأمین مالی و بازاری شفاف برای استفاده از سرمایه‌های خرد مردم در جهت فعالیت‌های اقتصادی واقعی و کمک به نیروهای متخصص فاقد سرمایه تأسیس شد. شرکت‌های سهامی عام، ایده‌ای بود که برای تقویت حضور مردم در اقتصاد، طراحی شد. این فلسفه ی وجودی بورس، سهام و شرکت‌های سهامی بود که پس از مدتی در مقام عمل کم‌کم به فراموشی سپرده شد.

وی مشکل عدم حفظ آثار مالکیت را یکی از مشکلات بازار سرمایه دانست و افزود: اگر بخواهیم یکی از مشکلات عمده ی بازار سرمایه ی کنونی را نام ببریم، مشکل عدم حفظ آثار مالکیت است و بسیاری از مشکلات دیگر نیز به آن برمی‌گردد. حفظ آثار مالکیت یعنی اینکه تمامی عوامل و عناصری که در شرکت و هویت جمعی آن، نقش مؤثر و ثابتی داشته‌اند باید به همان میزان در مالکیت، مدیریت و بهره‌مندی از منافع سرشار شرکت نیز سهیم باشند. براین‌اساس اولین مصداق نقض قاعده ی حفظ آثار مالکیت، سهام با تحلیل حقوقی شایع آن است. سهام یعنی مالکیت بدون سلطنت! سهام یعنی سهام‌دار خرد فقط نام مالکیت شرکت را یدک می‌کشد و هیچ بهره‌ای از مدیریت و منافع سرشار شرکت ندارد. در شرکت‌های سهامی عام همه ی مدیریت و منافع برای سهام‌دار عمده است. وقتی نیروی کار ماهر که بیشترین نقش را در تولید دارد، کمترین سهم از مالکیت و مدیریت را داشته باشد و همه چیز به نفع دارندگان سرمایه باشد، بازار سرمایه‌ای که قرار بود کمک‌کار بازار واقعی باشد، مانع او می‌شود! وقتی سرمایه و سودمحور باشند، فعالیت صحیح‌وسالم اقتصادی در برابر فعالیت‌های ناسالمی چون سفته‌بازی بی‌منطق خواهد شد. وقتی سرمایه‌دار عمده، همه کار باشد و قرار نباشد، سرمایه‌دار خرد، تأثیرگذار باشد، سرمایه‌دار عمده انگیزه‌ای برای شفاف‌سازی اطلاعات ندارد.

وی دررابطه‌با وضعیت مطلوب در بازار سرمایه اظهار داشت: در میان اندیشمندان اقتصاد اسلامی، پیرامون وضعیت مطلوب در بازار سرمایه به‌طورکلی سه دیدگاه وجود دارد.

دیدگاه اول معتقد به حذف بازار سرمایه کنونی به طور کامل است چرا که معتقد است از ارکان بازار سرمایه کنونی بازار ثانویه است و بازار ثانویه، بازار سفته‌بازی است و لذا معنا ندارد اسلام چنین ساختاری را امضا کرده باشد.

دیدگاه دوم، قائل است که همین بازار سرمایه ی کنونی با یک تغییرات جزئی در قراردادها و ابزارهایش، می‌تواند ما را به بازار سرمایه ی مطلوب برساند.

دیدگاه سوم - که ما معتقد به آن هستیم - این است که بازار سرمایه کنونی با چالش‌های زیادی روبرو است و برای رسیدن به وضعیت مطلوب هم بایستی اصلاحات اساسی در درون بازار سرمایه کنونی ایجاد نمود و هم تلاش کرد تا در کنار بازار سرمایه ی کنونی، الگوهای صحیح بازار سرمایه ی مطلوب را راه‌اندازی کرد تا با نمایان‌شدن موفقیت‌های الگوهای بدیل، زمینهٔ استقبال مردم و حاکمیت را از حمایت این الگوها میسر نمود. همچنین مشکلات بازار ثانویه نیز قابل‌حل است و نیاز به حذف آن نیست.

حجت‌الاسلام نحوی در مورد الگوی مطلوب ابراز داشت: الگوی مطلوب، باید بر اساس کلان نظریه‌های اسلامی باشد. پس از استخراج کلان نظریه‌ها، باید نمایی کلی از بایسته‌های بازار سرمایه پیدا کنیم و به‌مرور به سمت الگوی مطلوب حرکت کنیم. در الگوی مطلوب، هم بازار اولیه وجود دارد هم بازار ثانویه ولی ساختار کلی تغییراتی خواهد داشت. به‌عنوان‌مثال، شاید دوگانه بانک و بورس را نداشته باشیم.

در مسیر طراحی الگوی مطلوب، مشکلاتی وجود دارد. یکی از مشکلات، دسترسی به برخی اطلاعات و الگوهایی هست که در دنیا وجود دارد. در بحث موضوع‌شناسی نیاز به اطلاعات دقیق داریم. مشکل بعدی، برخی چالش‌های فقهی در طراحی الگوی مطلوب است که با بهره‌گیری از اساتید، حل خواهد شد.

وی در پایان اظهار داشت: به‌طورکلی فعالیت ما در یک سال حول دو محور واکاوی قواعد جزئی اصول کلان مکتبی نظام اقتصادی اسلام مثل واکاوی قاعده ی حفظ آثار مالکیت که برگرفته از اصل مالکیت و عدالت و بررسی چالش‌های بازار سرمایه ایران از منظر اصول کلان مکتبی خواهد بود.