پاپ در سرزمین تردید؛ ارزیابی سفر پاپ لئو چهاردهم به ترکیه از منظر سیاسی و دینی

به گزارش خبرنگار گروه فرق و ادیان خبرگزاری رسا، سفر سه‌روزه پاپ لئو چهاردهم به ترکیه، اگرچه در ظاهر به مناسبت بزرگداشت هزار و هفتصدمین سالگرد شورای نیقیه انجام شد، اما در عمق خود حامل پیام‌ها و زمینه‌های سیاسی و اعتقادی پیچیده‌ای است که بخش مهمی از فضای فکری و رسانه‌ای ترکیه را تحت تأثیر قرار داد. این سفر، هم از زاویۀ سیاست داخلی ترکیه حساسیت‌برانگیز بود و هم از منظر معادلات کلیسایی و روابط ادیان، دلالت‌های قابل تأملی داشت. در این یادداشت، محمدحسین پیشاهنگ به بازخوانی ابعاد و نظرات گوناگون به سفر اخیر پاپ به ترکیه از دو منظر سیاسی و دینی می‌پردازد.

 

 

 

 

 

• روایت جریان نزدیک به اردوغان که تلاش کرد سفر را سندی برای «اهمیت نقش منطقه‌ای ترکیه» و «اعتبار اردوغان» نشان دهد. رسانه‌هایی چون حریت و تحلیلگران محافظه‌کار تأکید کردند که پاپ ترکیه را «پل میان شرق و غرب» دانسته و آنکارا را در جایگاه میانجی‌گری جهانی ستوده است.

• روایت جریان‌های ناسیونالیست و احزاب منتقد که سفر پاپ را «عملیاتی سیاسی» و بخشی از «پروژه نفوذ غرب و واتیکان» در ترکیه دانستند. از حزب سعادت تا حزب وطن و تحلیلگران امنیتی، سفر پاپ را مرتبط با طرح‌های غربی، پروژه بیزانس جدید، نفوذ ارتدوکس یونانی قسطنطنیه و حتی «عملیات سیا» تحلیل کردند.

بدیهی است که چنین واکنش‌هایی نشان می‌دهد ترکیه ـ به‌عنوان کشوری با پیشینه عثمانی، حساسیت‌های هویتی و موقعیت ژئوپلیتیک ـ نسبت به حضور یک مرجع مسیحی در چنین سطحی، کاملاً چندپاره و ملتهب است.

 

در این میان دولت اردوغان، با پوشش رسانه‌ای کنترل‌شده، تلاش کرد حساسیت‌ها را مدیریت کند تا نه از مزایای دیپلماسی واتیکان محروم شود و نه به موج اعتراضات خیابانی دامن بزند.

 

 

 

• تلاش واتیکان برای تقویت گفت‌وگوی بین‌ادیانی و ایجاد پیوندهای جدید با جهان اسلام؛ نمونه آن بازدید پاپ از مسجد آبی و مواضع او درباره صلح بود.

• پیگیری وحدت‌گرایی مسیحی (اِکومنیک) که از دهه ۱۹۶۰ در دستور کار واتیکان بوده است. انتخاب ترکیه ـ محل تاریخی شورای نیقیه و مقر پاتریارک یونانی قسطنطنیه ـ نشان می‌دهد این سفر بخشی از استراتژی تعامل مجدد کلیساهای شرقی و غربی است.

• حساسیت مهم اما در درون ترکیه، ترس از تبدیل نقش پاتریارک یونانی استانبول به مرجع وحدت‌گرایی جهانی است؛ موضوعی که ترک‌ها آن را تهدید علیه «حاکمیت دینی و فرهنگی» کشور می‌دانند.

از این زاویه، سفر پاپ صرفاً یک مراسم نمادین نبود؛ بلکه تلاشی برای تقویت جایگاه واتیکان در بازچینش روابط بین‌کلیسایی و تثبیت پاتریارک‌نشین قسطنطنیه به‌عنوان طرف اصلی گفتگو با کاتولیک‌ها بود، موضوعی که برای جریان‌های ملی‌گرای ترکیه قابل پذیرش نیست.

 

در نهایت سفر پاپ لئو چهاردهم به ترکیه، رویدادی بود که در لایه‌های آشکار خود، حامل پیام صلح، گفت‌وگو و احترام متقابل ادیان معرفی شد؛ اما در لایه‌های پنهان‌تر، بخشی از بازی بزرگ هویتی، سیاسی و دینی در منطقه‌ای است که همچنان خاطره جنگ‌های صلیبی، رقابت‌های امپراتوری‌ها و نزاع‌های الهیاتی را با خود حمل می‌کند.

ترکیه، میان تلاش برای تبدیل‌شدن به قدرت میانجی جهانی و نگرانی از نفوذ فرهنگی و سیاسی غرب، همچنان در تردید و چندپارگی فکری به سر می‌برد؛ و سفر پاپ، تنها آیینه‌ای بود که این چندگانگی را روشن‌تر منعکس کرد.