مبانی اخلاق اسلامی به زیور طبع آراسته می‌شود
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر جامعةالمصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم) العالمیه کتاب مبانی اخلاق اسلامی اثر رضا حبیبی را که در سه بخش مبانی معرفت‌شناختی، مبانی هستی‌شناختی و الهیاتی و مبانی انسان‌شناختی تدوین و با روش فقه‌الاخلاق تبیین شده است، به زیور طبع آراسته و منتشر می‌کند.
اولین و بنیادی‌ترین مبانی هر مکتب و نظام فکری، مبانی معرفت‌شناختی آن است زیرا نوع موضع‌گیری هر مکتب در مواجهه با اصول و پیش فرض‌های مربوط به نظام معرفت‌شناسی تأثیرات گسترده و عمیقی در محتوا و ساختار دیگر حوزه‌های اندیشه‌ای آن نظام یعنی هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و جامعه‌شناسی بر جای می‌گذارد. بنابراین اولین گام در طراحی یک نظام فکری تبیین و تنظیم اصول و پیش‌فرض‌های معرفت‌شناختی آن مکتب است.
با اندک تورقی در کتاب و سنت و تأمل و دقت در آیات و روایات می‌توان نظام معرفت‌شناسی اخلاق اسلامی را استخراج و تدوین کرد. بدیهی است مکتبی مانند دین اسلام که مدعی جامعیت در همه ابعاد مربوط به زندگی انسان، چه در حوزه معارف و چه در عرصه احکام و دستورالعملها است، می‌باید پاسخ‌های روشن و قاطعی در برابر سئوالات مطرح شده در عرصه معرفت‌شناسی داشته باشد.
مهم‌ترین مبانی شناختی اخلاق عبارتند از واقع‌گرایی، شمول‌گرایی و مطلق‌گرایی.
از دیگر حوزه‌های مهم در بخش مبانی اخلاق و تربیت، تبیین مبانی هستی‌شناختی و الهیاتی است. با توجه به اهمیت مبانی الهیاتی و کثرت مبانی موجود در این موضوع، نویسنده این بخش را به جای مبانی الهیاتی و هستی‌شناختی، با عنوان مبانی الهیاتی نام‌گذاری کرده است.
از مهم‌ترین مبانی هستی‌شناختی، وجود رابطه تأثیر و تأثر و حاکمیت قاعده علی و معلولی در حوزه افعال و روابط انسان‌هاست. به تعبیر دیگر، پذیرش وجود رابطه علی و معلولی بین افعال انسان و نتایج آن، هم مسؤولیت‌پذیری انسان نسبت به عواقب رفتارهای خود را توجیه‌پذیر می‌کند و هم امکان تربیت با تکیه بر فعالیت و عمل خود انسان به عنوان مهم‌ترین مسؤول تربیت و خودسازی‌اش را موجه و معقول می‌سازد.
یکی از مبانی بنیادین نظام اندیشه اسلامی، پذیرش ماوراء طبیعت است، چراکه نفی ماوراء طبیعت، پذیرش مخلوق بدون خالق و معلول بدون علت از یک سو و حاکمیت تدبیر، اراده و قانون‌مندی بر موجودی است که فی حد ذاته عاری از ویژگی‌های مذکور است.
عدم پذیرش ماوراء طبیعت، مستلزم نفی بعد روحی انسان به عنوان یک موجود مرکب از جسم و روح است. حاصل آن نیز محدود کردن نیازهای وی در حوزه خواست‌های جسمانی و امیال شهوانی بوده است. پیامد خیلی روشن آن، تنظیم مناسبات اخلاقی، حقوقی و روابط اجتماعی انسان‌ها بر مبنای نیازهای مادی است. به این ترتیب تنها راه برون رفت از این تنگنا، تأکید بر بعد روحی و اصالت نیازهای روحی نسبت به خواسته‌های شهوانی است.
پذیرش ماوراء طبیعت و عالم غیب و شهادت، پیش فرض پذیرش دو بعدی بودن انسان و اثبات مبدأ و معاد است. پذیرش این مبنا، تمام رفتارهای انسان را در راستای حرکت به معاد - که خود نوعی بازگشت به مبدأ محسوب می‌شود - تنظیم می‌سازد.
براساس این نوشتار، اعتقاد به خداوند، ایمان به توحید، علم الهی و احاطه خداوند به تمام ابعاد وجودی انسان، رحمت الهی، عدل؛ غنا، جود و کرم از مهم‌ترین مبانی الهیاتی اخلاق به شمار می‌روند و مبانی الهیاتی اخلاق را می‌توان به مبانی مؤثر بر ثمردهی و ارزشمندی رفتار اخلاقی، مبانی مؤثر بر استحکام علم اخلاق اسلامی و مبانی مؤثر بر رشد تربیت اخلاقی طبقه‌بندی کرد.
در بخش مبانی انسان‌شناختی این اثر آمده است: از مهم‌ترین مبانی طراحی نظام اخلاق اسلامی، تبیین نظام انسان‌شناختی از دیدگاه اسلام به عنوان پیش‌درآمد و مقدمه طراحی نظام اخلاق اسلامی است. با توجه به این‌که مبانی معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی از مبادی بعید طراحی نظام اخلاقی اسلامی است.
در این کتاب مباحث مربوط به این دو حوزه به اختصار و ایجاز کامل توضیح داده شده، اما چون مبانی انسان‌شناسی از مبادی قریب و اصول موضوعه بی‌واسطه نظام اخلاقی است و از سوی دیگر پیش‌فرض‌های انسان شناسانه مرتبط با اخلاق به لحاظ کمی به مراتب بیش از مبانی معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی است به همیت دلیل حجم مباحث مربوط به این بخش در کتاب بیش از فصول پیش‌گفته خواهد بود.
مباحث و مطالب مرتبط با مبانی انسان‌شناسی در دو بخش مبانی و ساختار شخصیت انسان مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در بخش مبانی مهم‌ترین اصول و پیش‌فرض‌های انسان‌شناختی اخلاق مورد بحث قرار خواهد گرفت؛ پیش‌فرض‌هایی از قبیل: دو بعدی و ترکیبی بودن وجود انسان (بعد مادی و مجرد)، برخورداری انسان از فطرتی خدا آشنا (مباحث مربوط به فطرت)، کرامت و برتری تکوینی انسان نسبت به سایر موجودات، برخورداری انسان از اراده آزاد (مختار بودن انسان).
رضا حبیبی نویسنده اثر در بخش ساختار شخصیت انسان و شاکله وجودی وی، ویژگی‌های آن را به صورت مجموعی و ایستا و ترکیبی تبیین کرده و می‌گوید: اگرچه برخی از نکات مربوط به این بخش در فصل مبانی معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی به صورت تجزیه‌ای تبیین می‌شود اما در این فصل با ترکیب عناصر پیشین و تفصیل ابعاد روحی و رفتاری انسان، قالب و ساختار وجودی انسان ارائه خواهد شد./920/پ202/ق