ظرفیت جهانی حج در دام سیاست‌های عربستانی
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، یکی از مهم‌ترین مسائل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مسأله رابطه ایران با عربستان سعودی است که از ابعاد مختلف فرهنگی، مذهبی، اقتصادی، سیاسی، امنیتی و نظامی تحولات منطقه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
با مروری بر تاریخ صدساله دو کشور ایران و عربستان مشاهده می‌کنیم که در برهه‌های مختلف تاریخی اختلافات مذهبی و ایدئولوژیکی میان آن‌ها وجود داشته است و بارها به علل مختلف که عمدتاً از سوی طرف سعودی بوده به قطع روابط سیاسی و حتی تعطیلی مراسم حج برای حجاج ایرانی انجامیده است.
اگر بخواهیم اختلاف میان ایران و عربستان در سده اخیر را به اختلاف مذهبی و نژادی میان مردم این دو کشور محدود کنیم امری خلاف واقع به نظر می‌رسد زیرا از صدر اسلام تا قبل از حکومت کنونی آل سعود که با حمایت آمریکا به قدرت رسید با وجود اختلافات مذهبی و نژادی به جز چند موردی که به دلیل مسائل امنیت زوار در طول مسیر و ترس از راهزنان در دوره غزنویان و یا صفویه و همین‌طور وقوع جنگ میان ایران و عثمانی و همچنین جنگ جهانی اول که به تعطیلی حج انجامید هیچ‌گاه حج برای هیچ مسلمانی چه شیعه و چه سنی ممنوع نشده بود؛ بنابراین ریشه نزاع‌هایی که حتی عبادات مسلمانان را هم تحت‌الشعاع خود قرار داد را می‌توان به نزدیک به یک قرن اخیر و ظهور عبدالعزیز آل سعود و اندیشه وهابی او در این کشور نسبت داد.
با بررسی عوامل به قدرت رسیدن آل سعود در عربستان به اکتشاف نفت در این منطقه و دست‌های پشت پرده استکبار نوظهور در قرن بیستم میلادی می‌رسیم که در دهه 1920 میلادی مصادف با 1300 هجری شمسی با حمایت از عبدالعزیز آل سعود او را از کویت به تصرف منطقه نفت‌خیز و شیعه‌نشین نجد در شرق عربستان تشویق و حمایت کرد و سپس با فتح حجاز آل رشید را برکنار و پادشاهی آل سعود را تأسیس کرد.
بازی برد برد آمریکا و آل سعود
وامداری آل سعود به آمریکا برای به قدرت رسیدن و پشتیبانی آمریکا برای بقا در طول زمان حکومت این خاندان به وضوح قابل مشاهده است و اگر ما در منطقه غرب آسیا شاهد تشدید اختلافات مذهبی و نژادی در قرن اخیر میان ایران و عربستان هستیم منافع آمریکا از این اختلاف را نمی‌توان نادیده گرفت؛ زیرا با توجه به شیعه‌نشین بودن منطقه نجد که منافع حیاتی برای آمریکا دارد هر تحرک آزادی‌خواهانه و دموکراسی خواهانه شیعیان در هرکجای دنیا می‌تواند منافع آمریکا را به خطر بیندازد و یکی از عواملی که آمریکا انقلاب اسلامی ایران را متضاد با منافع خود می‌داند همین مورد است؛ در این بازی برد برد میان آمریکا و آل سعود، آمریکا به وسیله آل سعود به نفت و منافع خود می‌رسد و آل سعود هم با کمک آمریکا حکومت خود را مستحکم و پابرجا می‌کند.
سه تعطیلی حج به دنبال سه جنایت آل سعود
در بررسی مصداقی اختلافات ایران با آل سعود که به تعطیلی حج ایرانی‌ها انجامیده است می‌توان به دلایل سه بار تعطیلی حج برای حجاج ایرانی اشاره کرد که در هر کدام عامل اصلی آن طرف سعودی بوده که با حمایت آمریکا به عنوان یکی از قدرت‌های جهانی سرپوشی بر روی انعکاس جهانی آن شده و کدخدا مانع عکس‌العمل افکار عمومی جهان نسبت به جنایات آل سعود شده است.
بعد از به رسمیت شناخته شدن حکومت آل سعود به وسیله رضاشاه پهلوی در سال 1308 ه.ش که حج ایرانی‌ها بعد از 4 سال تعطیلی آغاز شد در سال 1322 ه.ش به خاطر حالت تهوع گرفتن یکی از زائران ایرانی در مسجدالحرام مأموران سعودی حرم او را دستگیر کرده و به جرم تلوث مسجدالحرام در ملأعام گردن زدند؛ این اقدام مرتجعانه و کینه‌توزانه سعودی‌ها سبب خشم محمدرضا شاه پهلوی شد و خواستار عذرخواهی آل سعود شد که با امتناع آن‌ها از عذرخواهی روابط ایران و عربستان به مدت 4 سال قطع شد که این تعطیلی تا سال 1327 ادامه داشت و در نهایت با نامه‌ای که ملک عبدالعزیز به شاه ایران نوشت این روابط از سر گرفته شد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تنش‌های میان ایران و کشورهای عربی و به خصوص عربستان سعودی زیاد شد ولی این اختلافات منجر به تعطیلی حج نشده بود تا این که در سال 1366 ه.ش عربستان با مراسم اعلان برائت از مشرکین حجاج ایرانی مخالفت کرد و در این مراسم بیش از 400 زائر برائت کننده از مشرکین را که بیشتر آن‌ها ایرانی بودند به گلوله بست و بعد از آن دیپلمات‌های خود را از ایران فراخواند و روابط خود را با ایران قطع کرد و حج تعطیل شد که این تعطیلی تا سال 1370 ادامه داشت.
اما سومین باری که مراسم حج ایرانی‌ها تعطیل شد و حجاج ایرانی نتوانستند این واجب الهی را انجام دهند دو سال قبل در سال 1394 اتفاق افتاد که بعد از تعرض به دو نوجوان ایرانی در فرودگاه جده و به دنبال بی‌کفایتی آل سعود در برگزاری مراسم حج و کشتار بیش از 400 حاجی ایرانی در فاجعه منا روابط ایران و عربستان رو به تیرگی نهاد ولی بعد از اعدام آیت‌الله شیخ باقر النمر و انفعال و بی‌تفاوتی دولت یازدهم در جمهوری اسلامی ایران نسبت به این مسائل خون تعدادی از جوانان ایران از جنایات آل سعود به جوش آمد با حمله به سفارت عربستان در تهران و همچنین سرکنسولگری عربستان در مشهد این سفارت‌خانه را به آتش کشیدند.
به دنبال این اقدام برخی از جوانان انقلابی، دولت عربستان روابط دیپلماتیک خود با ایران را قطع کرد و در مسیر حج هم سنگ‌اندازی کرد و شروطی را گذاشت تا عملاً حجاج ایرانی نتوانند به حج مشرف شوند که این اقدام عربستان به تعطیل شدن حج بعد از 25 سال انجامید.
باید گفت که ممانعت آل سعود از حضور حجاج در مراسم حج مختص به حجاج ایرانی نبوده و دولت عربستان در این سال‌ها از ورود حجاج یمن و سوریه هم به مراسم حج جلوگیری کرده است و انتظار می‌رود که امسال هم علاوه بر دو کشور یمن و سوریه، به خاطر تنش‌هایی که میان عربستان و قطر صورت گرفته حجاج قطری هم از حضور در مراسم حج محروم شوند.
نکته قابل توجه این است که عربستان همواره خود را خادم‌الحرمین معرفی کرده است و این گونه ادعا می‌کند که روابط سیاسی را در امر حج دخیل نمی‌داند ولی در طول این سال‌ها اگرچه ممکن است به ظاهر مانع از حج ایرانی‌ها نشده ولی در عمل و در واقع با انجام جنایاتی از قبیل فاجعه منا و یا فاجعه کشتار سال 66 و به دنبال آن گذاشتن شروطی تحقیرآمیز برای حجاج ایرانی مصداق «یصدون عن سبیل الله» بوده است و راه حجاج را به خانه خدا مسدود کرده است.
امسال هم با وجود این که توافق اولیه برای حضور حجاج ایرانی در مراسم حج صورت گرفته است ولی با توجه به ولایت عهدی محمد بن سلمان که عامل اصلی به وقوع پیوستن فاجعه منا در سال 1394 بود، هنوز حج امسال برای برخی ایرانیان موجب تردید است که آیا با وجود اعلام اعزام از سوی مسوولان ایرانی، شأن و شئون ملت ایران حفظ خواهد شد یا خیر؟./843/ز۵۰۲/س