قرینه شناسی راهی برای منضبط شدن مباحث ظهور در علم اصول

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، کرسی ترویجی عرضه و نقد ایده علمی با عنوان «بازنگری در ساختار علم اصول با تکیه بر قرینه شناسی» پیش از ظهر امروز با ارائه حجت الاسلام رضا اسلامی، عضو هیأت علمی پژوهشکده فقه و حقوق در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد.

حجت الاسلام اسلامی در این نشست با بیان اینکه ساختارشناسی از شاخصه های مکتب شناسی است، گفت: هر چند در بیان شاخص ها، ساختار در مقابل محتوا قرار می گیرد اما ارتباط تنگاتنگی با محتوا دارد چرا که در واقع بیان آدرس بحث است بنابراین نمی توان گفت خود بحث قرینه شناسی مهم است نه جایگاه آن.

وی با تأکید بر لزوم تحول علم اصول متناسب با نیازهای روز جامعه تصریح کرد: دوره کنونی دوره تجدید علم اصول است و فقهای اهل سنت نیز نسبت به این امر اهتمام دارند.

جایگاه قرائن در استظهارات لفظی

حجت الاسلام اسلامی افزود: اکنون بیش از 80 درصد اجتهاد و استنباط بر اساس ادله لفظی صورت می گیرد و دلالت شناسی بر دو رکن وضع و قرائن استوار است؛ مباحث مربوط به وضع تا حد زیادی در علم اصول مورد توجه بوده اما مباحث مربوط به قرینه شناسی و تأثیر آن در دلالت منضبط و منسجم در علم اصول نیست.

محقق و پژوهشگر حوزوی با اشاره به اینکه بسیاری از نکاتی که در دانش هرمنیوتیک بدان پرداخته می شود در قالب مباحث قرینه شناسی قابل بررسی است، درباره جایگاه قرائن در استظهارات لفظی گفت: تقسیمات قرائن به لفظی، عقلی و عرفی بر اساس تأثیر آن ها در دلالت لفظی است که نزد اهل سنت این جهت مورد توجه کافی قرار گرفته اما نزد اصولیان شیعه،تأثیر قرائن به لحاظ تبدیل ظهور اولی و انعقاد ظهور ثانوی، مهم است.

وی با اشاره به اینکه قرینه شناسی با وجود حجم مباحث مربوط به آن جایگاه مشخصی در علم اصول ندارد، اظهار کرد: ظهور یا مستفاد از حاق لفظ است و یا قرینه لفظ ودر واقع همه مباحث درباره استظهار وابسته به قرینه است و اختلافات در بحث ظهور به خاطر منضبط نبودن مباحث آن است.

حجت الاسلام اسلامی، قرینه شناسی را راهی برای منضبط شدن مباحث ظهور معرفی و پیشنهاد کرد:  مباحث استظهارات لفظی را بر اساس شناخت منشأ ظهور در ساختار جدیدی باید ریخت به این صورت که ابتدا نوع قرینه را کشف و سپس تأثیر آن در نحوه دلالت را مشخص کنیم .

عدم ارائه ساختار جایگزین

در ادامه حجت الاسلام حسنعلی علی اکبریان، از اعضای پژوهشکده فقه و حقوق با طرح این پرسش که آیا مراد، افزودن سرفصل قرینه شناسی به مباحث الفاظ است یا حذف ساختار موجود و ارائه ساختاری جدید، گفت: در هر دو صورت در اینجا  ساختار جدیدی ارائه نشده است. از سوی دیگر باید توجه داشت که همه مباحث علم اصول را نمی توان در ساختار وضع و قرینه قرار دادو اگر هم این اتفاق بیفتد وضعیت منطقی نخواهد داشت.

قرائن در اصول جایگاه مستقل ندارد

حجت الاسلام محمدعلی خادمی کوشا به عنوان دیگر استاد ناقد بحث در ادامه این نشست ضمن اذعان به لزوم بازنگری ساختار علم اصول و وجود نقص در ان گفت: دلیل اینکه در ساختارکنونی به بحث قرینه شناسی پرداخته نشده این  بوده است که وضع، خودش جایگاه مستقل و اسمی دارد اما قراین جایگاه مستقل ندارد.

وی افزود: طبق نظر حجت الاسلام اسلامی، همه مباحث الفاظ، قرینه شناسی است و نمی شود مباحث الفاظ را از قرینه جدا کرد بنابراین قرائن جایگاه مستقلی ندارد که به آن داده شود و ابتدا باید وجود نقص در ساختار کنونی اصول را اثبات کنیم و در وهله بعد، ساختار مطلوب و بعد محتوای ساختارشناسی قرائن را ارئه داد.

حجت الاسلام واسطی، معاون پژوهش موسسه مطالعات راهبردی علوم و ومعارف اسلام، نیز مهمترین اشکال ساختار اصول موجود را عدم تناسب با عملیات استنباط دانست و با اشاره به ضرورت عملیات کشف قرائن در استظهار، پیشنهاداتی برای استقلال بحث قرینه شناسی در اصول ارائه کرد.

حجت الاسلام اسلامی در پایان، ضمن تأکید بر علمی ومستند بودن نظریه خود گفت: اثبات وجود نقص در ساختار موجود علم اصول، لزوما منوط به ارائه راهکار نیست و هر یک از صاحب نظران می توانند پیشنهادی در این زمینه داشته باشند.

وی ادامه داد: نمی گویم مباحث الفاظ را کلا کنار بگذاریم چرا که در فقه کاربرد دارد اما سرگردانی ساختار کنونی این است که وقتی به استظهار می رسیم به دلیل عدم ضابطه مندی ان، آرا مختلف می شود./930/پ201/ب۱