ظهور و بروز معنویت قهرمانانه و حماسی پس از شیوع کرونا

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، احمد شاکرنژاد عضو هیأت علمی پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در نشست علمی مجازی «آینده معنویت و حوزه های علمیه در جهان پسا کرونا» که در خبرگزاری رسا برگزار شد، با بیان این که کرونا به عنوان یک بحران موجب جدی شدن معنویت شده است، اظهار داشت: معنویت در کل بحران ها از جمله سیل و زلزله هم جدی می‌ شود ولی این چالش در کرونا که به شکل یک پاندمی جهانی ظاهر شد، به یک مساله عمومی و فراگیر تبدیل شد.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این که بحث معنویت و سؤال معنوی تبدیل به یک سؤال همگانی شده است، تصریح کرد:  بشر چهار دلهره اساسی دارد که از زمان پیدایش بشر و جوامع انسانی با ما همراه بوده است که عبارتند از مرگ، بیماری، پیری و ظلم. در جهان معاصر چهار مورد دیگر به این موارد اضافه شد که از جمله آنها تنهایی پنهان، بحران محیط زیست و سرعت تحول است. انسان مدرن از سست و بی ریشه بودن ارتباطات رنج می برد و در نهان خود با یک تنهایی عمیق روبرو است. دلهره دیگر در دنیای مدرن، بحران محیط زیست است که در گذشته وجود نداشت، و دلهره سوم سرعت تحولات است که هیچ موقع در تاریخ به این میزان شاهد تغییر و تحول نبودیم و امروزه تاریخ نویسان یک لحظه هم بیکار نیستند و هرلحظه باید قضایا را ثبت و ضبط کنند.

وی در ادامه سخنان خود خاطرنشان ساخت: جامعه مدرن نتوانست دلهره های سنتی را هضم کند بلکه آنها را بزک کرد، مرگ را نتوانست حل کند بلکه جسد را حذف کرد و قبرستان ها را از جلوی چشم ها مخفی نمود، بیماری و پیری را نیز نتوانست درست کند بلکه ظواهر آن ها را از بین برد.

شاکرنژاد یادآور شد: کرونا یک زلزله عمیقی در سطح هویت ما ایجاد کرد و ذهن ما را متلاشی کرد و موجب چند پارگی و گسستگی شد، همانطور که می‌ دانید پیتر برگر به این بحث پرداخته است که چگونه ما سعی می‌ کنیم با نظام های معرفتی خودمان آنومی های موجود را به نظم تبدیل کنیم که از جمله آنها بحث سایبان مقدس است.

وی یادآور شد: طبق این نظر با استفاده از ادیان سنتی و دستاورهای مدرن می‌ توانیم یک سایبان مقدس ترسیم کنیم و ذیل آن سریعا از حالت آشفتگی خارج شویم و این برای انسان معاصر خیلی حساس است، چون سرعت تغییرات زیاد است.

عضو هیأت علمی پژوهشکده اخلاق و معنویت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود ابراز داشت: تا دو هفته پیش فکر مردم این بود که ما در ماه مبارک رمضان چه کنیم؟ عوام می‌ گفتند اگر زیارت ونماز جماعت تعطیل شده آیا ماه رمضان هم تعطیل می‌ شود؟ برای من جالب بود که چه کسانی باید به این سؤالات پاسخ می‌ دهند که در این بین فرهنگستان علوم پزشکی بیانیه می‌ دهد و راهی جلوی پای مردم می‌ گذارد، این در حالی است که به این شکل صدایی از حوزه شنیده نشد.

وی عنوان کرد: این سطح جامعه شناختی بحث بود و در سطح الهیاتی نیز دچار چالشی در تئودیسه (عدالت الهی) می‌ شویم یعنی مبنای الهیاتی ما درباره عدل الهی که تا کنون با آن زیست می کرده ایم، با چالش مواجه می شود، یک دفعه کرونا مشکل شر را مطرح کرد و ما را دچار چالش کرد، یعنی فردی که نزدیکان من بود و انسان مؤمنی بود چرا با کرونا در غربت و بی کسی از دنیا رفت؟ و چرا من دیگر آن هویت سنتی خودم را در مسجد و تجمع های مذهبی ندارم؟ این ها چالشی است که در تئودیسه ما وجود دارد و جدی است. با چالش کرونا دچار یک آشفتگی در سطح اجتماعی و چالش الهیاتی تئودیسه شدیم.

شاکرنژاد در ادامه در رابطه با آینده معنویت گرایی در جهان پساکرونا، بیان کرد: انواع معنویت گرایی (با کنار گذاشتن سحر و جادو و اکتفا به معنویت های دینی و ساختارمند)، در چهار دسته قرار می گیرند.

وی با اشاره به انواع چهارگانه معنویت زاهدانه، عارفانه، قدیسانه و قهرمانه افزود: در نوع اول فرد با نیل و خواسته خودش، در دوم با جهل خودش، در نوع سوم فرد با مهر و خود دوستی خودش و در نوع چهارم با ترس از دست دادن جسم و هویت خودش مبارزه می‌ کند.

 این مدرس دانشگاه در ادامه عنوان کرد: مدل اسلامی و شیعی در حقیقت همان مدل قهرمانانه است که دغدغه اصلی آن مبارزه با بی عدالتی و ظلم است، فرد در این جا از جان خودش هم دریغ نمی کند و با ترس از دست دادن هویت جسم و هویت خود نیز مبارزه می‌ کند که جلوه های آن را در جنگ مشاهده کردیم یعنی یک معنویت قهرمانانه که از هیچ چیز دریغ نمی کند.

وی با اشاره به تشدید چالش ها در دوران کرونا اظهار داشت: در این شرایط بروز و ظهوری از دو نوع اول معنویت ندیدیم چون آنها نسبت به جامعه رویکرد انفعالانه دارد ولی در مدل قدیسانه از این جهت که مهر خودش را تبدیل به دیگری می‌ کند رویکرد فاعلانه نسبت به تحولات اجتماعی دارد و در مدل قهرمانه نیز فرد برای تقویت هویت دیگران از هویت خود می‌ گذرد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان داشت: اما چه کرده ایم؟ ما معنویت قهرمانانه را در دوره پسا کرونا تجربه کردیم در قالب مدافعان سلامت و طلبه های جهادی که پیشگام بودند و سعی کردند بر اساس همین روحیه ایثار و شهادت که بن مایه های قوی دارد با این چالش مواجه شوند و خدمات ارزنده ای را ارائه کردند.

وی در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: اما معنویت قهرمانانه و حماسی نیز با چالش هایی روبرو خواهد بود. چالش اول این است که عقبه فکری این نوع معنویت مغفول مانده است. این نوع معنویت برای ورود به صحنه نیازمند این است که توسط فقه و کلام پشتیبانی شود. یعنی اگر شخص نتواند مشکلات کلامی خود را حل کرده  جهان بینی کاملی داشته باشد، معنویت او عمق پیدا نمی کند.

شاکرنژاد با بیان این که از قبل تمرین آرایش معنوی در حوزه معنویت نداریم، گفت: یکی از ملزومات معنویت انقلابی و شیعی این است که از قبل تمرین هایی داشته باشیم، در حالی که مسیحیت این را تمرین کرده است در حوزه نیز به شکل فردی تجربه کرده ایم ولی این که علم داشته باشد و آموزش داده شود وجود ندارد.

وی در ادامه سخنان خود خاطرنشان ساخت: پس اولا معنویت از جانب کلام و فقه پشتیبانی نمی شود و کلام ما انضمامی و کاربردی نیست به عبارت دیگر الان ما نیازمند مباحث کلامی در حوزه کرونا هستیم که متأسفانه وارد آن نشده ایم و ثانیا بحث معنویت قهرمانانه به یک علم و آموزش تبدیل نشده است و تجربیات در آن به اشتراک گذاشته نشده است./1330/ج