لزوم تقویت حضور روحانیت در جامعه برای تحقق مسئله هدایت معنوی

اشاره: در آموزه‌های اسلامی «نورانی کردن دل‌ها» مفهومی اساسی است که با زدودن ظلمت از درون انسان و جامعه معنا پیدا می‌کند. این ظلمت سه بعد دارد: جهل فردی، جهل اجتماعی و گناه. نورانی شدن دل‌ها در هر یک از این ابعاد نیازمند آموزش معرفت الهی، افزایش بصیرت اجتماعی و رعایت تقوای فردی و اجتماعی است. عوامل مانع این فرآیند شامل گسترش معصیت‌ها، کم‌رنگ شدن فضائل اخلاقی، محدودیت‌های ساختاری و سوءاستفاده از فضای مجازی هستند.

 در این مسیر روحانیت و طلاب با گسترش معرفت، ارائه الگوهای عملی، تقویت دشمن‌شناسی و حضور فعال در جامعه نقش مؤثری ایفا می‌کنند. حوزه‌های علمیه نیز با برنامه‌های تبلیغی، حضور در مدارس و دانشگاه‌ها و مناسبت‌های جمعی، فرهنگ نورانی را در جامعه ترویج می‌دهند. مطالعه زندگی‌نامه بزرگان و عارفان به‌ویژه علما و شهدای معاصر، ذهن را روشن و انگیزه حرکت در مسیر درست را تقویت کرده و زمینه مقابله با ظلمت و گناه را فراهم می‌آورد.

در همین راستا خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، با حجت الاسلام محمدهادی رحمانی استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه تقدیم خوانندگان گرامی خواهد شد.

رسا ـ از نظر حضرت‌عالی، معنای «نورانی کردن دل‌ها» در آموزه‌های اسلامی چیست و چه جایگاهی دارد؟

برای توضیح معنای «نورانی کردن دل‌ها» ابتدا باید مفهوم «ظلمت» را روشن کنیم زیرا فهم نورانی شدن دل‌ها مستلزم شناخت ظلمت است. ظلمت در آموزه‌های اسلامی سه معنا دارد. نخست ظلمت ناشی از جهل فردی است که مربوط به نداشتن معرفت و آگاهی انسان است؛ یعنی عدم شناخت هستی، خدا و معاد. در این مرحله نورانی کردن دل‌ها به معنای ارائه معرفت و روشن‌سازی شناخت خداوند، هستی و معاد است تا انسان در مسیر رشد فکری و معنوی قرار گیرد و از نادانی رها شود.

دوم ظلمت ناشی از جهل اجتماعی است که به نبود بصیرت و ناتوانی در تشخیص دوست و دشمن و درک جایگاه اجتماعی مربوط می‌شود. نورانی کردن دل‌ها در این حوزه به معنای آگاه‌سازی اجتماعی، شناخت درست دشمن و دوست و درک موقعیت خود در جامعه و جهان است زیرا نادیده گرفتن این شناخت می‌تواند انسان را در برابر دشمن تسلیم کرده و آسیب‌های جبران‌ناپذیر وارد کند در حالی که آگاهی و ایستادگی باعث مقاومت و حفظ هویت و امنیت اجتماعی می‌شود.

سوم ظلمت ناشی از گناه و معصیت است که در روح انسان شکل می‌گیرد و آثار فردی و اجتماعی دارد؛ یعنی هم قلب انسان را آلوده می‌کند و هم فضای جامعه را به سمت گمراهی می‌برد. نورانی کردن دل‌ها در این زمینه شامل رعایت تقوای فردی مانند ترک گناه، انجام عبادت و اطاعت از خداوند و همچنین تقوای اجتماعی مانند پذیرش ولایت الهی و تلاش برای اجرای احکام و تحقق اسلام در جامعه است. بنابراین نورانی کردن دل‌ها در هر سه عرصه مسیر رشد انسان و پاک‌سازی دل و جامعه از تاریکی، نادانی و فساد را فراهم می‌آورد.

رسا ـ چه عواملی مانع نورانی شدن دل‌ها در جامعه امروز ما می‌شود؟

با توجه به توضیحاتی که پیش‌تر درباره انواع ظلمت ارائه شد موانع نورانی شدن دل‌ها در جامعه امروز را می‌توان در چند محور اصلی خلاصه کرد. یکی از مهم‌ترین عوامل رذالت‌ها و معصیت‌های فردی و اجتماعی است؛ معصیت‌های فردی هرچقدر کوچک باشند اگر در جامعه گسترش یابند و به شکل معصیت‌های اجتماعی و علنی دربیایند جامعه را به سمت انحراف سوق می‌دهند.

گسترش گناه و خلاف اخلاقی ظلمت را افزایش می‌دهد و مانع نورانی شدن دل‌ها می‌شود. برعکس هرچه فضائل و ارزش‌های اخلاقی هم فردی و هم اجتماعی در جامعه پررنگ‌تر شوند و احکام اسلام جایگاه خود را بیابند زمینه نورانی شدن جامعه فراهم می‌شود. مراسمات مذهبی بزرگ مانند اربعین، شب‌های احیا، اعتکاف و دیگر مناسبت‌های جمعی نیز نقش مؤثری در تقویت فضائل اخلاقی دارند.

عامل دیگر روشنگری و آگاهی‌بخشی است؛ رهبر معظم انقلاب تأکید کرده‌اند که هر فرد می‌تواند با روشن کردن مسیر اطرافیان خود حتی در سطح خانواده و دوستان به نورانی شدن جامعه کمک کند. این اقدامات کوچک و فردی با جمع شدن در سطح جامعه تأثیر بزرگی دارند و مانع ظلمت و تاریکی می‌شوند.

همچنین محدودیت‌ها و موانع ساختاری نیز مانع نورانی شدن دل‌ها هستند؛ برخی مشکلات و کم‌توجهی‌ها به قوانین و سیاست‌گذاری‌ها مانند ناکافی بودن طرح‌های مرتبط با عفاف و حجاب نیازمند توجه بیشتر مسئولان و مطالبه‌گری مردم است.

 در نهایت استفاده نادرست و بدون هدایت از فضای مجازی یکی از مهم‌ترین موانع نورانی شدن جامعه به شمار می‌رود؛ انتشار اخبار نادرست، شایعه‌ها و حاشیه‌سازی‌ها در صورتی که پیگیری و کنترل نشوند موجب گسترش ظلمت در جامعه می‌شوند در حالی که فضای مجازی در صورت هدایت صحیح می‌تواند نقش مؤثری در روشن شدن دل‌ها و ارتقای ارزش‌ها ایفا کند.

رسا ـ نقش روحانیت و طلاب در فرآیند نورانی کردن دل‌ها چیست؟

با توجه به توضیحاتی که پیش‌تر ارائه شد روحانیت می‌تواند در سه عرصه اصلی مقابله با ظلمت نقش مؤثری ایفا کند. نخست ایجاد و گسترش معرفت در جامعه است؛ جریان‌های فکری و پاسخ به شبهات به ویژه در فضای مجازی می‌توانند در ارتقای اندیشه ناب اسلامی و شیعی بسیار مفید باشند. دوم تلاش برای افزایش بصیرت و تقویت دشمن‌شناسی است که توسط روحانیون، نخبگان، دانشمندان و عالمان اجتماعی باید دنبال شود. سوم جلوگیری از گناه و رذالت در حد توان چه در سطح فردی و چه اجتماعی از دیگر وظایف روحانیت است.

روحانیون می‌توانند در این مسیر از طریق مراسم‌ها، جلسات، سخنرانی‌ها، حضور در فضای اجتماعی، ارتباط با جوانان در مدارس و دانشگاه‌ها، هیئت‌ها و دیگر عرصه‌های فعالیت اجتماعی نقش مؤثر ایفا کنند. یکی دیگر از اقدامات بسیار مهم ارائه الگو توسط خود روحانی یا بزرگان دین است. نشان دادن یک الگوی عملی و مناسب به مردم تأثیری بسیار بیشتر از انتشار نوشته‌ها، کتاب‌ها، مقالات، کلیپ‌ها، فیلم‌ها و سرودها دارد. حضور یک عالم یا فرد مؤثر در جمع مردم و رفتار عملی او می‌تواند پیام نورانی شدن دل‌ها را بهتر منتقل کند و فرایند تربیتی و اجتماعی را تقویت نماید.

رسا ـ چه تأثیری فعالیت‌های تبلیغی و فرهنگی حوزه بر نورانی شدن دل‌ها دارد؟

به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین پایگاه‌ها برای تحقق نورانی شدن دل‌ها در فضای اجتماع خود حوزه‌های علمیه هستند. فعالیت‌های حوزوی اعم از حضور در دانشگاه‌ها، دبیرستان‌ها، پایگاه‌های علمی و فضاهای تبلیغی نقش مؤثری در این مسیر دارند. این فعالیت‌ها می‌توانند به صورت مستمر و یا مناسبتی و در مناسبت‌های مختلف انجام شوند و با حضور فعال حوزه و اجرای برنامه‌های هدفمند، به نورانی شدن فضای اجتماع در سطوح فردی و اجتماعی کمک کنند.

با این حال لازم است حضور روحانیت و حوزه در جامعه بسیار گسترده‌تر دیده شود و در پایگاه‌های مختلف، مانند مدارس، دانشگاه‌ها و سایر مراکز برنامه‌ریزی دقیق و فعال صورت گیرد. نمونه آن را می‌توان در برنامه‌های تابستانی دید که با طراحی مناسب تعداد زیادی از جوانان را جذب کرده و نقش مهمی در فرآیند نورانی شدن دل‌ها ایفا کرده است.

رسا ـ چگونه می‌توان از تجربیات بزرگان و عارفان برای تحقق نورانی شدن دل‌ها بهره برد؟

استفاده از تجربیات دیگران در مسیر نورانی شدن دل‌ها نکته‌ای بسیار مهم است که می‌توان آن را در دو محور اصلی خلاصه کرد. نخست ارائه الگوهای عملی و معرفی شخصیت‌های برجسته است. نشان دادن الگوی عملی چه از بزرگان حوزوی و چه از شخصیت‌های تأثیرگذار در عرصه‌های اجتماعی و دفاع مقدس مانند حاج قاسم سلیمانی و شهدای انقلاب و دفاع مقدس بسیار اثرگذار است. رسانه‌ها می‌توانند این الگوها را معرفی کنند زیرا مشاهده رفتار و اخلاق یک شخصیت عملی و واقعی تأثیر بیشتری بر مردم دارد نسبت به مطالعه یک کتاب یا نوشته صرف.

نکته دوم گسترش مطالعه و آشنایی با زندگی‌نامه علما و بزرگان است. همان‌طور که آیت‌الله جوادی آملی نیز توصیه کرده‌اند مطالعه زندگی‌نامه علما می‌تواند ذهن را از جهل معرفتی پاک کند و انگیزه‌ای برای حرکت در مسیر نورانی شدن ایجاد نماید. این کار باید با ابزارهای رسانه‌ای مانند کلیپ، فیلم، سرود و انتشار در فضای مجازی انجام شود تا بیشترین تأثیرگذاری حاصل شود. مطالعه این زندگی‌نامه‌ها هم ذهن افراد را روشن می‌کند و هم انگیزه لازم برای حرکت در مسیر درست را فراهم می‌آورد و زمینه مقابله با ظلمت و گناه را تقویت می‌کند.