ادله امامت در کتاب «عیون اخبار الرضا»

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام سید مجتبی میردامادی، مدرس خارج فقه و دانشیار دانشگاه تهران، صبح امروز در نشست «بررسی دلایل عقلی و نقلی مسأله امامت در کتاب عیون اخبار الرضا» از همایش « کتاب عیون اخبار الرضا از نگاه فرهیختگان» که در دفتر قم سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی برگزار شد، با اشاره به محتوای کتاب عیون اخبار الرضا گفت: موضوع بررسی دلایل عقلی و نقلی امامت در کتاب شریف عیون اخبار الرضا علیه‌السلام از آن جهت اهمیت دارد که این اثر در حقیقت شرح و تفسیری بر کتاب توحید شیخ صدوق است و بخش قابل توجهی از آن به مباحث کلامی اختصاص یافته است و در میان اصول دین، بحث امامت در این کتاب برجستگی و گستردگی بیشتری دارد.

وی با اشاره به ساختار کلامی این اثر افزود: در کتاب عیون اخبار الرضا اصول دین از جمله توحید، نبوت، امامت و تا حدی عدالت بررسی شده است، اما سهم بحث امامت در این اثر چشمگیرتر است و نشان می‌دهد که شیخ صدوق توجه ویژه‌ای به تبیین جایگاه امامت و پاسخ به شبهات کلامی پیرامون آن داشته است.

قاعده لطف و ضرورت عقلی امامت

حجت الاسلام میردامادی با اشاره به نخستین دلیل عقلی امامت در مناظرات امام رضا علیه‌السلام تصریح کرد: در پرداختن به دلایل عقلی امامت در عیون اخبار الرضا، نخستین قاعده‌ای که در مناظرات حضرت رضا علیه‌السلام با متکلمان و عالمان مذاهب مختلف مطرح می‌شود، قاعده مشهور لطف است که متکلمان شیعه آن را چنین صورت‌بندی کرده‌اند که وجود امام لطف است و تصرف او لطفی دیگر.

وی با استناد به روایتی از امام رضا علیه‌السلام بیان کرد: امام علیه‌السلام در روایتی می‌فرمایند إنّ الإمامة زمام الدین و نظام المسلمین و بر اساس این بیان، امامت رکن سامان‌دهنده دین و جامعه اسلامی است و خداوند حکیم اقتضا دارد که شریعت را بدون حافظ معصوم وانگذارد.

این استاد دانشگاه در تبیین پشتوانه عقلی این قاعده افزود: اگر شریعت بدون نگهبان معصوم رها شود، دچار تحریف و انحراف خواهد شد و از این رو، لطف الهی اقتضا می‌کند که امامی معصوم برای هدایت و صیانت از دین منصوب شود و این معنا در روایات عیون اخبار الرضا به‌روشنی تبیین شده است.

حجت الاسلام میردامادی با اشاره به تفسیر آیات قرآن در این کتاب گفت: در عیون اخبار الرضا روایاتی نقل شده است که امام علیه‌السلام توضیح می‌دهند خداوند بندگان خود را رها نمی‌کند و همواره آنان را مشمول لطف و هدایت قرار می‌دهد، مگر آنکه خود بندگان بر کفر و ضلالت اصرار ورزند و این مضمون پشتوانه عقلی قاعده لطف در بحث امامت است.

عصمت، علم امام و بطلان انتخاب مردمی

وی با اشاره به معرفی امامت به‌عنوان فضل الهی اظهار داشت: در مناظرات حضرت رضا علیه‌السلام، امامت به‌عنوان فضل الهی معرفی می‌شود؛ فضلی که خداوند آن را به هرکس از بندگانش که بخواهد عطا می‌کند و فضل در اینجا به معنای لطفی افزون بر استحقاق است و امامت عطیه‌ای الهی است.

حجت الاسلام میردامادی درباره ضرورت عصمت امام گفت: دلیل عقلی دیگر بر امامت، ضرورت وجود شخصیت معصوم است، زیرا امام باید مفسر نهایی شریعت، داور اختلافات امت و الگوی عملی دین باشد و اگر امام خطاپذیر باشد، اعتماد دینی فرو می‌ریزد و اطاعت از او وجهی نخواهد داشت.

وی با تبیین عقلایی بودن این استدلال افزود: این استدلال اگرچه گاه در قالب دلیل عقلی مطرح می‌شود، اما در بسیاری موارد از سنخ دلایل عقلایی است، زیرا بنای عقلا بر این است که اطاعت از فرد خطاکار و گناه‌پیشه را شایسته نمی‌دانند و این امر با فلسفه امامت ناسازگار است.

دانشیار دانشگاه تهران درباره بطلان انتخاب امام توسط مردم تصریح کرد: از دیگر دلایل عقلی که در فرمایشات حضرت رضا علیه‌السلام آمده، بطلان انتخاب امام از سوی مردم است، زیرا امام می‌فرمایند چگونه ممکن است امری که حقیقت آن را جز خالق نمی‌داند به اختیار مردم واگذار شود.

وی ادامه داد: مردم از باطن افراد آگاه نیستند و نمی‌توانند عصمت را تشخیص دهند و انتخاب غیرمعصوم با فلسفه امامت ناسازگار است، زیرا هدف از امامت نزدیک کردن مردم به طاعت الهی و دور ساختن آنان از اختلاف و گمراهی است.

حجت الاسلام میردامادی درباره علم ویژه امام افزود: دلیل عقلی دیگر، علم خاص امام است، زیرا امام باید توان پاسخ‌گویی به مسائل نوپدید، اختلافات علمی و شبهات فکری را داشته باشد و این امر با علوم اکتسابی صرف ممکن نیست و نیازمند علمی موهوب و الهی است.

دلایل نقلی امامت و جایگاه مستقل آن

وی با اشاره به دلایل نقلی امامت گفت: پس از بررسی دلایل عقلی، دلایل نقلی امامت در عیون اخبار الرضا مطرح می‌شود و نخست آنکه امامت منصبی الهی است، چنان‌که قرآن کریم در آیه إنی جاعلک للناس إماماً به جعل الهی امامت تصریح می‌کند.

حجت الاسلام میردامادی با تبیین جایگاه امامت افزود:این منصب پس از نبوت به حضرت ابراهیم علیه‌السلام عطا شد و آن هم پس از پشت سر گذاشتن آزمون‌های بزرگ الهی، از این رو امامت جایگاهی مستقل و حتی برتر از رسالت تلقی می‌شود.

وی درباره نسبت امامت و نبوت اظهار داشت: امامت به معنای رهبری و مرجعیت عمومی جامعه است و ممکن است کسی پیامبر باشد اما نقش رهبری اجتماعی نداشته باشد، اما امام حتماً مرجع رجوع مردم و خلیفه الهی در زمین است و از این جهت امامت جایگاهی مستقل دارد.

این استاد حوزه و دانشگاه در پایان گفت: احادیث ثقلین، آیه اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم، روایات دوازده امام و ویژگی‌های امام معصوم همگی نشان می‌دهد که امامت جایگاهی الهی، مبتنی بر عصمت و علم ویژه است و انتخاب آن تنها به دست خداوند متعال صورت می‌گیرد.