پیشرفت علمی در سایه مجاهدت علمی به دست می‌آید

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت الله محمدتقی مصباح یزدی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم شب گذشته در ادامه سلسله مباحث درس اخلاق خود در حسینیه امام خمینی(ره) قم ضمن تبریک به مناسبت میلاد امام محمدتقی(ع) اظهار داشت: بر اساس برخی روایات ایشان مولودی بودند که با آمدن خود بیشترین شادی را برای اهل بیت(ع) آوردند.

وی افزود: دلیل این شادی تشکیکی بود که برخی دشمنان درباره فرزند دار شدن امام رضا(ع) ایجاد کرده بودند و دوستان ناآگاه نیز دچار شک و شبهه شده بودند؛ حتی بعد از ولادت امام جواد(ع) نیز برخی شبهه کردند که ایشان فرزند امام رضا(ع) نیست؛ وجود ایشان برکات بسیاری را برای شیعیان داشت و تکلیف امامت را روشن کرد.

رییس مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) در ادامه بحث تفاوت مرابت ادراکات و حواس در انسان و حیوانات اشاره کرد و گفت: در برخی حواس انسان برتری دارد و در برخی دیگر از آنها حیوانات از آدمی قوی ترند اما مسلما هیچ موجودی به لحاظ ادراک و قوت اراده به پای انسان نمی رسد.

برخی حیوانات نیز ادراکاتی فرا مادی دارند

نماینده مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری ادراکات حیوانات را مربوط به زندگی مادی دانست و ابراز داشت: البته در منابع دینی یک نوع ادراکاتی برای برخی از حیوانات اثبات شده است که از راه علوم تجربی نمی توان آنها را اثبات کرد و تنها ازطریق وحی با آنها آشنا می شویم.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم با اشاره به آیه«وَالطَّیْرُ صَافَّاتٍ کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلَاتَهُ وَتَسْبِیحَهُ» گفت: قرآن می فرماید به پرندگان نگاه کنید که چگونه در آسمان صف می کشند و تسبیح خدا می کنند، نماز خودشان را بلد هستند؛ این که این علم و ادراک چگونه است در حوزه معلومات قرار نمی گیرد و با ابزارهایی که ما داریم نمی توانیم اینها را اثبات کنیم.

آیت الله مصباح یزدی افزود: آنچه که ما می دانیم این است که حیوانات می توانند تحت آموزش قرار گیرند و هرکدام خواست و اراده ای در حد خود دارند اما همه این مسائل در دایره همین زندگی مادی و محسوسات است.

وی با بیان این که مرتبه نازل اراده و آگاهی مربوط به امور غریزی می شود، گفت: مراتب بالاتر ویژه انسان ها است؛ مراتب قوی تر مربوط به اراده ای آگاهانه است که با آن می توان بر سایر قوا و حرکات اشراف داشت و مدیریت کرد، این امر ویژه افراد خاصی است.

علم و اراده تکلیف آور است

رییس مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) مرتبه ای از علم و اراده را تکلیف آور دانست و اظهار داشت: بچه در طول رشد، کم کم به جایی می رسد که می توان او را امر و نهی کرد و خوب و بد را می آموزد؛ در این سن سؤولاتی در ذهنش شکل می گیرد که گاهی بزرگترها از عهده پاسخ آن بر نمی آیند.

نماینده مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری مرز حیوانیت و انسانیت را سن تکلیف خواند و گفت: خداوند برای دختران از سن 9 سالگی و پسران از 15 سالگی، تکالیفی را معین فرموده است که مخالفت با آنها کیفر و انجام آنها پاداش دارد؛ پیش از سن تکلیف اگر پاداشی در نظر گرفته شود، از روی تفضل الهی است.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم در توضیح آیه«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَن یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ، إِنَّهُ کَانَ ظَلُومًا جَهُولًا» ابراز داشت: خداوند می فرماید ما امانت معهود و مخصوصی را به همه مخلوقات عرضه کردیم اما هیچ کدام جز انسان آن را نپذیرفت؛ شاید روشن ترین مفهوم امانت، همان تکلیف یا ملاک تکلیف باشد.

آیت الله مصباح یزدی افزود: اشفاق سایرین به این دلیل بود که این بار را برای خد سنگین می دانستند و توانایی حمل آن را نداشتند؛ در برخی روایاس نیز مصداق این امانت را ولایت ذکر فرموده اند؛ قرآن می خواهد بفرماید که انسان مسؤولیت سنگینی را به عهده گرفته و این امر جای نگرانی دارد.

تنها کسانی که از بند امیال حیوانی و مادی رها شدند می توانند بار امانت الهی را به دوش کشند

وی خاطرنشان کرد: هنگامی انسان می تواند خلیفة الله و امانت دار خدا شود که ادراک و اراده اش به حد خاصی برسد و خواسته هایش در حد غرایز حیوانی و این جهانی نباشد؛ انسان ویژگی ها و استعدادهایی دارند که سایر موجودات ندارند و می تواند با کمک آنها به مقام خلیفة الهی برسد و مظهر جمیع اسماء الهی شود.

رییس مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) در پاسخ به این که چرا این بار امانت بر دوش فرشتگان نهاده نشد، گفت: مسلما برخی فرشتگان در علم و عبادت از برخی انسان ها برتر هستند؛ در عبادت خود نیز میل و اراده دارند اما این میل یک سویه است یعنی تنها خداوند را دوست دارند و با این که دائما در حال تسبیح هستند هیچ گاه خسته نمی شوند چراکه به این امر نیاز دارند همان گونه که ما برای حیات به آب و غذا نیاز داریم.

هیچ موجوی غیر از انسان توان رسیدن به مقام خلیفة الهی را ندارد

نماینده مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری افزود: تکلیف، پاداش و کیفر در جایی معنا دارد که میل و اراده ای دو طرفه وجود داشته باشد و امکان مخالفت و اطاعت وجود داشته باشد؛ بنابراین امانت الهی به موجودی سپرده شد که بتواند از یک سو تا کمال بی نهایت پیش برود و یا به انتخاب و اراده خود تا نقص بی نهایت سقوط کند.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم با بیان این که هدف نهایی آفرینش خلفت انسان است، گفت: قرآن می فرماید«خَلَقَ لَکُم مَّا فِی الأَرْضِ جَمِیعاً»؛ یعنی حتی آفرینش شیطان با این که به لحاظ زمانی چند هزار سال پیش از انسان بوده است اما مقدمه ای برای بوجود آمدن انسان بود؛ کس دیگری نمی توانست این بار را به دوش بکشد به همین دلیل خداوند این تکلیف را به عهده انسان گذاشت.

آیت الله مصباح یزدی ادامه داد: انسان موجودی است که می تواند علومی غیر از علوم خدا دادی و غریزی را کسب کند اما موجودات دیگر چنین قابلیتی ندارند؛ «عَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ» انسان اسماء الله را آموخت اما در مورد فرشتگان می فرماید«قَالَ یَا آدَمُ أَنبِئْهُم بِأَسْمَآئِهِمْ» ای آدم تو از اسماء الله به آنها خبر بده تا بدانند چنین چیزی هم وجود دارد.

چرا خداوند انسان های خوب را از همان ابتدا در بهشت نیافرید؟

وی در پاسخ به این پرسش که چرا خداوند دنیا، بهشت و جهنم را آفرید از همان آغاز خلفت با استفاده از علم بی نهایت خود تنها خوب ها را در بهشت نیافرید، گفت: بهشت ظهور مقامی است که انسان با کمال خود کسب کرده است؛ مصالح ساخت قصرهای بهشتی را ما با کار کردن در همین دنیا باید به دست آوریم و به آنجا بفرستیم.

رییس مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) خاطرنشان کرد: بهشتیان از بسیاری از لذت ها به خاطر محبوب چشم پوشی کرده اند و در این راه سختی کشیدند تا به این مقام رسیدند؛ اگر انسان به گونه ای آفریده می شد که در بهشت بود دیگر با ملائک فرقی نداشت، از زندگی خود لذت می برد اما نه آن لذتی که انسان با پیمودن این مسیر می تواند به آن دست یابد.

نماینده مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری ادامه داد: این لذت را برخی بزرگان ما چشیدند به همین دلیل می فرمودند بهشتی را که در آن نماز نباشد را نمی خواهیم؛ چنین لذتی را دیگر موجودات نمی توانند درک کنند.

علم و اراده ارتباط تنگاتنگی دارند

استاد اخلاق حوزه علمیه قم با اشاره به ارتباط تنگاتنگ میان علم و اراده، گفت: انسان برای ترقی از مرحله غریزی به مرتبه علم اکتسابی، ابتدا نیاز به اراده دارد؛ بنابراین ابتدا یک علم اجمالی در انسان به وجود می آید و با کمک آن به یک اراده اجمالی دست پیدا می کند؛ این اراده مقدمه یک علم تفصیلی می شود و این علم مقدمه یک اراده تفصیلی و به همین شکل اراده و علم یک دیگر را تقیوت کرده و رشد می کنند.

آیت الله مصباح یزدی در توضیح آیه«لَئِن شَکَرْتُمْ لأَزِیدَنَّکُمْ وَلَئِن کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ» ابراز داشت: خداوند یک قاعده کلی و بی استثناء برای انسان قرار داده است تا هر اندازه از نعمت های الهی استفاده صحیح و قدردانی کرد به همان میزان بر آنها افزوده شود؛ استفاده صحیح یعنی این نعمت ها را در راه کمال خود بکار بریم و گامی به سوی بندگی خدا برداریم.

وی افزود: حس کنجکاوی، حقیقت جویی و کسب علم را خداوند در وجود انسان قرار داده است، هر کدام این نعمت ها به فعلیت برسد و انسان قدرش را بداند قطعا بر آن افزوده خواهد شد؛ بنابراین اگر علمی را آگاهانه کسب کردیم و استفاده درستی از آن داشتیم بر علم ما افزوده می شود.

پیشرفت علمی در سایه جهاد علمی حتمی است

رییس مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) به تشریح آیه«وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا» پرداخت و گفت: نمی شود جهادی صورت بگیرد و در پی آن آگاهی و هدایت نباشد؛ جهاد در عرصه علم این است که انسان کوتاهی و تنبلی نکند.

نماینده مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری ادامه داد: فراهم آوردن شرایطی که انسان بتواند به اختیار خود از نعمت های الهی استفاده کند و یا خیر، امتحان نام دارد؛ یعنی خداوند موقعیتی را به وجود می آورد که زمینه انتخاب آگاهانه برای انسان فراهم شود« إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا»./928/پ201/ج