ورود «اخلاق پژوهش» به بازار نشر

سرویس کتاب ونشرخبرگزاری رسا؛ به نقل از روابط عمومی و اطلاع رسانی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، کتاب اخلاق پژوهش تازه‌ترین اثر گروه اخلاق پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه به قلم حجت‌الاسلام محمدرضا جباران توسط سازمان انتشارات پژوهشگاه به زیور طبع آراسته شد.

این پژوهش عهده‌دار فراهم کردن ادبیات اسلامی در عرصه اخلاق پژوهش است. کتاب مذکور در پی احساس این نیاز و با این پیش فرض فراهم شده که اخلاق اسلامی ـ مستند به کتاب الاهی و بیانات و سیره معصومین ـ برای پوشش دادن به همه جنبه‌ها و ابعاد حیات بشری از ظرفیت و توانایی کافی برخوردار است. محقق محترم در این نوشته، بیش از آن که در پی پاسخ به سؤالات باشد در صدد برآمده تا ادله و مستندات پاسخ‌های محتمل به هر سؤال را جمع‌ آوری کند. به همین دلیل مسائلی که در شریعت اسلامی از مستندات بیشتری برخوردارند، در این نوشته با طول و تفصیل بیشتری مطرح شده است.

در بخشی از مقدمه این اثر ارزشمند آمده است:

اخلاق پژوهش، در جهان معاصر، با اولین بیانیۀ اجلاس عمومی انجمن جهانی پزشکی در هلسینکی، پایتخت فنلاند، به تاریخ ژوئن ۱۹۶۴، مطرح شد. این بیانیه نه درصدد طرح یک دانش بلکه به مثابۀ اعلامیۀ اصول اخلاقی در پژوهش‌های پزشکی که انسان را مورد آزمایش قرار می‌داد، صادر و پس از آن هشت بار در نشست‌های مختلف انجمن مزبور ویرایش شد و اکنون آخرین ویرایش آن که به سال ۲۰۰۸ در پنجاه‌ونهمین اجلاس عمومی انجمن جهانی پزشکی در سئول صورت گرفته، ملاک عمل پژوهشگران حوزۀ پزشکی است.

به دنبال توجه انجمن جهانی پزشکان به این موضوع مهم، اندیشمندان دیگر نیز جای اخلاق را در فعالیت‌های پژوهشی در همۀ حوزه‌های دانش خالی یافتند و درصدد پر‌کردن این خلأ آثار زیادی به رشتۀ تحریر درآوردند. حاصل تلاش متفکران در این زمینه کتب و مقالات پرشماری است که نه‌تنها دربارۀ اخلاق پژوهش به صورت عام، بلکه دربارۀ انواع و ابعاد مختلف آن و حتی دربارۀ برخی اصول اخلاق پژوهش نوشته شده است. اخلاق امروزه برای برخی حوزه‌ها، مثل علوم انسانی، علوم انسانی ـ اسلامی، علوم اجتماعی، علوم زیستی ـ پزشکی و پژوهش در فضای مجازی، به طور ویژه تعریف شده است.

فقدان ادبیات لازم در این حوزه سه کاستی اثرگذار را در فضای علمی کشور موجب شده است: نخست آن‌که کتب و مقالاتی که در‌بارۀ اخلاق پژوهش نوشته می‌شود، غالباً مستند به نظریه‌های غربی و متّکی بر استدلال‌های عقلی است که کفایت برخی از آن‌ها اثبات نشده است. در این بین اگر نویسنده‌ای هم، به سایقۀ دین‌داری، در ضمن نگارش به متون دینی سری بزند، اولاً با دست پر برنمی‌گردد و جز تعداد اندکی نصوصِ نپرداخته با خود نمی‌آورد؛ ثانیاً چون همین نصوص اندک از مجرای تنسیق، نقد و استنباط کارشناسان خطابات و بیانات دینی نگذشته، ارتباط آن‌ها با موضوعات و نحوۀ دلالتشان بر مدعای نویسنده واضح و مستدل نیست. دوم این‌که متون فراهم‌شده و هنجارهای پرداخته‌شده در حوزۀ اخلاق پژوهش از امتیاز استناد به امر مقدس و پشتوانۀ داعیۀ دین‌داری محروم‌اند. این محرومیت، خواهی نخواهی، انگیزۀ التزام به آن‌ها را تضعیف می‌کند. سوم این‌که محققان و پژوهندگان هرچند داعیۀ اخلاق‌مندی داشته باشند، چاره‌ای جز اکتفا به هنجارهای شناخته‌شده در فضای غیراسلامی و کدهای مصوب در مجامع حرفه‌ای دیگر کشورها ندارند؛ این در حالی است که مجموعۀ هنجارهای موجود، با همۀ ارزشمندی، ممکن است پاسخ‌گوی همۀ نیازهای جامعۀ علمی نباشد و پاره‌ای از ابعاد همچنان بدون پاسخی درخور باقی بماند. بر این اساس، یکی از نیازهای جامعۀ علمی، در حال حاضر، متونی است که اخلاق پژوهش را با صبغه و رویکرد اسلامی و مستند به منابع دینی عرضه کند و از قدم‌های اولیه در این راستا تلاش برای فراهم‌کردن ادبیات اسلامی این حوزه است.

کتاب اخلاق پژوهش اثر حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا جباران در ۳۸۰ صفحه و با قیمت ۸۲۰۰۰ تومان راهی بازار نشر شد.

علاقمندان جهت تهیه کتاب و یا اطلاعات تکمیلی می‌توانند به وبگاه رسمی سازمان انتشارات پژوهشگاه به نشانی: www.poiict.ir مراجعه کنند.