تحلیل هفته

هفته گذشته بر خلاف هفته قبل تر، پر از اتفاقات ریز و درشت سیاسی بود که در خصوص بعضی از آن‌ها ساعت‌ها می‌توان حرف زد و هزاران کلمه مطلب نوشت.

اجلاس تهران؛ پرخبر، پرحاشیه و غرور آفرین

حضور رئیس جمهور‌های پرسابقه و به نظر مادام العمر روسیه و ترکیه در ایران و برگزاری هفتمین اجلاس کشور‌های ضامن روند آستانه مهم‌ترین اتفاق هفته اخیر بود. روند آستانه نامی برگرفته از اولین اجلاس مشترک ایران، ترکیه و روسیه است که در سال ۹۵ با حضور وزرای خارجه این سه کشور در آستانه قزاقستان برگزار شده بود؛ نام شهر آستانه هم به «نورسلطان» تغییر کرده اما این اجلاس به یاد نشست اول با همین نام در مکان‌های مختلف ادامه داشته و در پله هفتم به تهران با حضور پوتین و اردوغان رسید.

این اجلاس که در ابتدا برای سوریه تشکیل شده بود در دور هفتم مسائل دیگری هم داشت و در نشست تهران فوایدی برای هر سه کشور نیز به همراه داشت.

توجه رسانه‌های جهان به اجلاس تهران پس از سفر بایدن به منطقه کوچک‌ترین دلیل شکست سفر بایدن است و برای اینکه این امر را بیشتر درک کنیم باید چیزی که نصیب غرب شد را با چیزی که نصیب ایران و روسیه و ترکیه شد مقایسه کرد.

تشکیل جبهه مستحکم شرقی، بی برو برگرد

پس از جنگ اوکراین و بحران انرژی اروپا روسیه در تحریم شدیدی قرار گرفت و اروپا نیز زمستان سرد و بی سوختی را در انتظار دارد و سعی دارد با کمک کشور‌های دارنده گاز و نفت برای واردات آن مذاکره کند؛ روسیه بزرگ‌ترین دارنده منابع گازی جهان و ایران دومین دارنده آن است و هر دو کشور با خصم غرب مواجه شدند؛ هم در ایران دولت‌هایی بودند که سعی داشتند به غرب نزدیک شوند و هم در روسیه پوتین سال‌ها تلاش کرد که مثل یک دوست برای غرب باشد، اما آمریکا و اروپا خواستند روسیه را دشمن خود نگه دارند؛ پس از شکستن پل‌های پشت سر گذاشته روسیه و ایران تصمیم جدی گرفتند از هیچ راهی به دنبال رابطه دوستانه با غرب نباشند و همگرایی شرقی و ضد امپریالیستی داشته باشند.

بایدن برای تأمین انرژی اروپا به التماس کشور‌های منطقه آمد و با ناتوانی عربستان در تأمین نیاز لازم نفت مواجه شد؛ چندی پیش نیز مکرون تأکید کرده بود بازار نفت به بازگشت ایران و ونزوئلا احتیاج دارد، چیزی که آمریکا هنوز به طور رسمی نخواسته است.

اما در اجلاس تهران روسیه و ایران که در نگاه متخصصان روابط بین الملل دو کشور منزوی و تحریم شده به حساب می‌آیند به راحتی به یک عضو قدرتمند ناتو یعنی ترکیه گفتند مخالف تحرکاتش در سوریه هستند.

منزوی های تأثیرگذار؛ تأییدیه بزرگ پوتین

فدراسیون روسیه که پس از جنگ اوکراین مورد تحریم شدید و انزوای بین المللی قرار گرفته در دومین سفر خارجی خود به منطقه پرآشوب غرب آسیا مورد استقبال دو قدرت منطقه‌ای قرار گرفت و تصویر مخابره شده از اجلاس تهران حکایتی از انزوای او نداشت؛ سفر خارجی اول پوتین نیز با استقبال کشور‌های حوزه دریای کاسپین و گفت و گوی دو جانبه با آیت الله رئیسی همراه بود.

دومین دستاورد روسیه تأیید اقدام ویژه او در حمله به اوکراین بود؛ محکومیت جهانی علیه روسیه به طوری بود که رسانه‌های زیادی تلاش کردند با روش‌های مختلف ثابت کنند آغازگر این جنگ در اقتصاد و امنیت شکست خواهد خورد در حالی ارزش روبل به پیش از تحریم‌ها و جنگ رسیده و صادرات گاز روسیه به اروپا برقرار است و تحریم‌های آمریکا هم این بار توسط آلمان دور زده می‌شود؛ رهبر ایران اقدام روسیه را پیش دستانه معرفی کرد و بعد از ۵ ماه موضع ایران را شفاف بیان کرد.

محکومیت جنگ، مقبولیت اقدام پیش دستانه

این تأیید حضرت آیت الله خامنه‌ای که با تقبیح جنگ و تجاوزگری همراه بود برای پوتین دستاورد محسوب می‌شود؛ زیرا ایران کشوری است که در بدترین روز‌های بحران سوریه بر خواست خود پافشاری کرد و در حفظ دولت قانونی سوریه موفق شد؛ همچنین کشوری است که اعتماد به نفس حمله موشکی به آمریکا را از خود نشان داده است و در چند مورد نیز تا مرز درگیری به آمریکا هم پیش رفته است. اگر ما موقعیت خومان را ندانیم جهان می‌داند که ایران در شرایطی که بار‌ها در کنار لیبی، کره شمالی، عراق و سوریه مورد تهدید قرار گرفته، ثبات و امنیت خود را حفظ کرده است در حالی که عراق، سوریه و لیبی شرایط بسیار سخت و بی ثباتی را دارند.

دستاورد بزرگ اجلاس تهران برای نسل پس از انقلاب عادی شده و دیگر دستاورد به حساب نمی‌آید؛ نشست سه جانبه ایران، روسیه و ترکیه در حالی اجلاس تهران نامیده می‌شود که اگر شما همین نام را در فضای وب جستجو کنید در اولین موارد به حضور چرچیل، روزولت و استالین در آذرماه ۱۳۲۲ برخورد می‌کنید؛ اجلاسی که بدون اطلاع و حضور شاه ایران در تهران اشغال شده توسط نیرو‌های روس، برگزار شد. اما تهران برای دومین بار میزبان این نشست سه جانبه است و مواضع خود را به راحتی به هر دو کشور می‌گوید.

امتیاز ۴۰ میلیارددلاری غول گازی جهان به ایران

دستاورد دوم این اجلاس صرفا سیاسی، اقتصادی بود؛ نشست موسوم به کشور‌های روند آستانه برای یک اجلاس برای حل مشکل سیاسی در سوریه است، اما حضور هیأت همراه سران کشور‌های مهمان قرارداد‌هایی را نیز به همراه می‌آورد؛ سرمایه گذاری گازی ۴۰ میلیارد دلاری گازپروم روسیه رقم بسیار بالا و بی سابقه‌ای است. تعجب آورتر اینکه روسیه به عنوان یک رقیب ایران در تجارت گاز و در شرایط تحریم و کم پولی آمادگی خود را برای این سرمایه گذاری اعلام کرده است.

این اعلام آمادگی که به تفاهم نامه همکاری منجر شده است در صورت رسیدن به قرارداد، بزرگترین قرارداد خارجی شرکت ملی نفت ایران است؛ سرمایه‌گذاری ۱۰میلیارد‌دلاری شرکت گازپروم به امضای دو طرف رسیده است که طی آن میادین گازی کیش و پارس شمالی توسعه می‌یابند و ۱۰۰میلیون مترمکعب به تولید گاز کشور افزوده خواهد شد. همچنین ۱۵میلیارد دلار هم توسط کمپانی روسی برای فشارافزایی میدان گازی پارس جنوبی هزینه خواهد شد. علاوه بر این ۶ میدان نفتی از جمله میادین منصوری، آب‌تیمور، کرنج، آذر و چنگوله قرار است توسط گازپروم سرمایه‌گذاری شوند و توسعه پیدا کنند. این تفاهمنامه شامل طرح‌های دیگری در حوزه ال‌ان‌جی، خط لوله صادراتی و انتقال فناوری نیز می‌شود.

گازپروم بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده گاز جهان است و همچنین بزرگترین خط لوله انتقال گاز را نیز در مالکیت خود دارد؛ رئیس این شرکت توسط رئیس جمهور روسیه تعیین می‌شود و در حال حاضر گاز اروپا و آسیای میانه را تأمین می‌کند.

رابطه همزمان با ترکیه و روسیه، توازن در امتیازگیری

ایران احتیاج فراوانی به سرمایه گذاری در حوزه نفت و گاز دارد، زیرا فرسودگی شبکه تولید و مصرف بالای داخلی لزوم تجهیز میادین نفتی و گازی و سرمایه گذاری ۱۶۰ میلیارد دلاری را نشان می‌دهد.

دیگر دستاورد‌های این سفر نیز قرارداد مهم همکاری گازی با ترکیه بود که امتیاز دیگری نیز از جانب اردوغان به ایران محسوب می‌شود؛ متخصصان روابط بین الملل علی رغم نگاه‌های متفاوت بر نزدیکی ایران و ترکیه تأکید می‌کنند، زیرا این نزدیکی توان امتیازگیری ایران را افزایش می‌دهد.

ترکیه به عنوان عضوی از ناتو و بازیگری مستقل در تأیید موضع ایران خواستار خروج آمریکا از شرق فرات شد و این نیز یک دستاورد بزرگ برای ایران به حساب می‌آید.

حاشیه اجلاس تهران نیز تلافی اردوغان و رئیسی از پوتین بود؛ سفر آیت الله رئیسی که علی رغم دستاورد‌های مثبت آن حاشیه‌ای آفرید و آن عدم استقبال شخصی پوتین در کاخ کرملین بود؛ این تشریفات دیپلماتیک که گاه تأثیرات فراوانی در روابط بین الملل دارد، در روابط دو کشور مشکلی ایجاد نکرد، اما حسابی رسانه‌های اصلاح طلب را بیدار کرده بود و گاه می‌گفتند که ایران مستعمره و نوکر روسیه شده است.

حاشیه های تشریفاتی

این عادت پوتین در استقبال‌های حاشیه دار این بار دامن خود را گرفت و در کاخ سعدآباد نیز به همان شکل مورد استقبال رئیسی قرار نگرفت؛ یعنی وقتی که از خودروی تشریفات خود پیاده شد بدون استقبال رئیس جمهور به محل دیدار رفت همانطور که خودش با آیت الله رئیسی برخورد کرد.

همچنین اردوغان که چندی پیش توسط پوتین معطل شده بود پوتین را در خوش و بش دوجانبه معطل گذاشت و فیلم آن هم توسط رسانه‌های ترکیه منتشر شد.

حاشیه دیگر اجلاس تهران نادیده گرفتن یکی دیگر از شیوه نامه‌های دیپلماتیک پوتین بود؛ در حالی که لیموزین رئیس جمهور پوتین جزئی از جهاز سفر‌های او است، این بار برای عزیمت به بیت رهبر انقلاب از کاخ سعد آباد سوار خودروی تشریفات ریاست جمهوری ایران شد.

پیرمرد، بی اثاث رفت

سفر بایدن به منطقه هم قمپزی دیگر از ایالات متحده آمریکا و جهان عرب بود که البته خالی از دستاورد برای طرفین نیز نبود؛ تأمین امنیت اسرائیل استراتژی همیشگی آمریکا در منطقه بوده که ترامپ در راستای آن پیمان ابراهیم را از بحرین و امارات گرفت و سعی داشت از عربستان نیز چنین پیمانی اخذ کند؛ پیگیری یک ائتلاف منطقه‌ای برای تأمین اسرائیل علیه ایران تحت عنوان ناتوی عربی یا هر عنوان دیگری انجام نگرفت و تنها اتفاق به سود اسرائیل باز شدن آسمان عربستان بود؛ اگر این را به عنوان دستاورد بایدن جا زدند باید گفت این پیرمرد چرتی برای این نیامده بود.

در نگاه افرادی دیگر بایدن برای کاهش تنش کشور‌های منطقه با ایران و امن نگه داشتن آن آمده بود تا با خیال راحت تری به روسیه و چین بپردازد، اما همچنان این سؤال مطرح است مگر پیش از آن چه تنش جدیدی میان کشور‌های منطقه با جمهوری اسلامی وجود داشت که بایدن برای رفع آن آمده باشد؛ البته پیام کشور‌های اردن و عربستان مبنی بر اینکه به دنبال تنش زدایی و تقویت ارتباطات با ایران هستند مؤید این امر است؛ چه بایدن برای تنش زدایی کشور‌های عرب با ایران آمده باشد، چه برای ایجاد یک ائتلاف منطقه‌ای علیه ایران گام برداشته باشد اخبار پس از این سفر به سود ایران است و کشور‌های منطقه حضور قدرتمند ایران را پذیرفته اند.

این اولین بار بود که رئیس جمهور آمریکا برای امتیازگیری به عربستان می‌رود بر کسی پوشیده نیست این امتیاز تأمین انرژی غرب است که تا حدودی خوب پیش رفت، اما بسیار کمتر از توقعات و تصورات بود.

عراق میانجی گر، با اعتماد به نفس بالا

البته نشست کشور‌های عربی با آمریکا در ریاض نیز دستاورد‌های دیگری برای کشور‌های حاضر به همراه داشت؛ طبق گزارشات بیشترین سود را این وسط عراق برد؛ دولت الکاظمی با میانجی گری میان ایران و عربستان پیام تنش زدایی سعودی را به تهران مخابره کرد و عربستان نیز تفاهم نامه‌ای در جهت تأمین برق عراق امضا کرد که به استقلال بیشتر دولت او از ایران کمک می‌کند، اما کارشناسان فنی امر می‌گویند برق عربستان هم گران است هم چندان مشکلی از عراق حل نمی‌کند.

ناگفته نماند عراق به علت تمام شدن پرداخت غرامت به کویت و سرمایه گذاری بر روی منابع نفتی از صادرکنندگان بزرگ نفت در آینده خواهد بود و این امر در سیاست خارجی آن‌ها سبب اعتماد به نفس شده است و اگر این اعتماد سبب اظهارات ضد ایرانی و حتی دوری از ایران شود چندان نگرانی خاصی برای جمهوری اسلامی ایجاد نمی‌کند، زیرا در آخر این دولت عراق است که ضرر می‌کند؛ جمهوری اسلامی تقویت ارتباطات در آسیای میانه را جایگزینی برای نمکدان شکنی کشور‌های منطقه کرده است.

راهپیمایی ده کیلومتری تهران

اجتماع بیش از ۲ میلیون نفر از مردم تهران در روز عید غدیر اتفاق مهم هفته گذشته بود که رسانه‌ها به خوبی آن را بازتاب دادند؛ در این میان بنگاه‌های خبرپراکنی ضدانقلاب نتوانستند ناامیدی و عصبانیت خود را پنهان کنند و ترافیک را بهانه حمله به این اجتماع میلیونی کردند. در حالی‌که تهران سال‌های زیادی است که درگیر شلوغی و ترافیک است. این اقیانوس جمعیت، قابل پیش‌بینی نبود و به همین دلیل هم شهر قفل شد. ترافیک، پدیده نچسب و ناگوار دنیای مدرن است، اما هنگامی که به یاد پرچمدار عدالت و مروّت پدید آید، نه فقط قابل تحمل، که شیرین می‌شود.

مردم آمدند و بی‌قراری و عاشقی خود به مولا را نشان دادند، اما رسانه‌های مدعی اصلاحات این اجتماع باشکوه را به تیغ سانسور سپردند. البته اندکی از رسانه‌ها این راهپیمایی را سیاسی و قدرت نمایی حکومت دانستند که تلاش دارد برای به رخ کشیدن طرفداران خود از چنین مناسبت‌هایی استفاده کند؛ از کسانی که منابع ارزی و طلای کشور را در سال ۹۷ عرضه کردند تا جلوی آثار مخرب خروج ترامپ از برجام را بگیرند و اعلام کنند که هیچ اتفاقی نیافتاده، این حرف‌ها را می‌شنویم؛ وقاحت این جماعت تمامی ندارد و در شبکه‌های مجازی خود بخشی از هجوم مردم به صف‌های نذری در حاشیه این پیاده روی را زیر سؤال بردن کرامت مردم معرفی کردند که توسط متولیان امر اتفاق افتاد.

اینکه یک موکب با کج سلیقه گی نذری خود را پخش کند گردن متولی امر این راهپیمایی است، اما کشته شدن دونفر در توزیع سبد کالای دولت روحانی گردن متولی امر نیست؟ برای کرامت مردم مشکلی پیش نیامد؟

راهپیمایی غدیر که توان تبدیل شدن به جشن شیعی را دارد نمونه ای دیگر از دینداری مردم است؛ چیزی که بسیاری سعی در القای آن دارند، دین گریزی مردم پس از انقلاب است اما نشانه های فراوانی وجود دارد که مردم دین داری خود رادر عرصه های مختلف امر نشان داده اند.

من محجبه ام و مخالف

انتشار فیلمی از ضجه یک خانم جلوی ماشین گشت ارشاد در فضای مجازی، واکنش‌های بسیار زیادی به همراه داشت؛ پلیس همان روز قول برخورد با مأمور خاطی را داد، اما واکنش‌ها همچنان تمام نشده است؛ این خانم که اعلام می‌کرد «بچه ام مریضه» ترحم افراد فراوانی را که از حقیقت هنوز معلوم نشده ماجرا خبر نداشتند، برانگیخت.

در این میان یک پویش با عنوان «من محجبه و مخالف گشت ارشادم» در فضای اینستاگرام و توییتر فعال شد و به شدت گسترش پیدا کرد؛ فیلم اخیر گشت ارشاد و اختلافی که در این موضوع در جامعه ایجاد شده است موجبات تأثر و ترحم قشر زیادی از بانوان محجبه شده است که با این کمپین همراهی کردند.

این هشتگ ابتدا با جلایی پور فعال مجازی و پویش ساز بزرگ اصلاح طلب یعنی یک آقا شروع به کار کرد و در ادامه در پازل خبری بی بی سی قرار گرفت؛ به کارگیری هشتگ بسیار سریع بود، اما ارائه فیلم و استوری از این پویش به کندی پیش رفت، زیرا بسیاری از محجبه‌ها از اهداف اصلی این امر آگاه شدند و در ادامه همکاری نکردند.

یکی از ائمه جمعه انقلابی در موضعی اشتباه بانوان محجبه‌ای که با این کمپین همراهی کردند را با قرآن سر نیزه کردن معاویه یکی دانست؛ یا در موردی مشابه افرادی با انتشار عکس مریم رجوی او را محجبه‌ای که مخالف گشت ارشاد است معرفی کردند؛ در میان این بانوان افراد شهید داده و خانواده طلاب دیده می‌شود که با نقص تحلیل در این دام افتادند و بعد‌ها هم اشتباه خود را فهمیدند، اما اینگونه مقابله چیزی جز تثبیت یک شکاف ایجاد شده و ایجاد دو قطبی‌های بی مورد ندارد.

در فضای مجازی حول محور حجاب مباحث مختلف زیادی نیز طرح شد و افرادی اجبار حکومت به امر حجاب را فاقد سابقه تاریخی در زمان ائمه و مبنای فقهی دانستند؛ این افراد عموما غیر متخصص از قاعده فقهی «التعزیر فی کل معصیه» خبر ندارند؛ فقیه می‌تواند برای هر عصیانی حکم و مجازات حکومتی تعیین کند.

در ثانی وقتی مشکلی در خصوص حجاب در تاریخ وجود نداشته با رفتار موردی ائمه نمی توان حکم کرد.

اظهار وجود پیرمردان بنفش

در روز عید غدیر حسن روحانی با اعضای دولت و جمعی از استانداران سابق خود عید دیدنی برقرار کرد و ادعا‌های جالبی نیز در آن مطرح کرد؛ او گفت: «پس از جنگ تحمیلی و ترور، معضل بزرگی به نام تحریم برای مردم ایجاد شده و تاکنون با همه آسیب‌ها و مشکلات توانسته‌ایم از این مراحل گذر کنیم. خروج ترامپ از برجام و بازگشت تحریم‌ها نیز از این دست مسائل بوده که قطعا این مساله و رفع مجدد تحریم‌ها قابل حل بود و‌ ای کاش در ۱۱ آذر ۹۹ دچار مصوبه هسته‌ای مجلس نمی‌شدیم تا می‌توانستیم در اسفند ۱۳۹۹ تحریم‌ها را پایان دهیم.»

و همچنین گفت: «زمانی که در مردادماه ۱۳۹۲ دولت را تحویل گرفتیم چند صد میلیون دلار اسکناس در بانک مرکزی بود. اما در زمان تحویل دولت در مردادماه ۱۴۰۰ به دولت سیزدهم، چند میلیارد دلار اسکناس در بانک مرکزی موجود بود.»

درست است که تاریخ با گذر زمان فراموش می‌شود، اما روی گل بنفش دولت روحانی به این سادگی‌ها فراموش نمی‌شود؛ احتیاج نیست اظهارات روحانی را بررسی دقیق کرد فقط لازم است با یک مثال تاریخی پاسخ داده شود.

حسن روحانی که در مرداد ۹۲ دولت را تحویل گرفت همه این حرف‌های الان را زد و در اولین گفت و گوی تلوزیونی خود نصف زمانش را به نقد دولت قبل و چاه ویل آن پرداخت؛ یک دهم این پرداخت از سوی دولتمردان رئیسی علیه دولت روحانی ارائه نشد و فقط بخشی از واقعیات مانند بدهی بزرگ دولت قبل منتقل شد.

احمدی نژاد در پاییز ۹۲ در واکنش به اغراق‌های حسن روحانی او را دعوت به مناظره کرد و جنجال بسیار بزرگی در رسانه‌ها در پی این اعلام احمدی نژاد ایجاد شد؛ مقایسه حضور پرقدرت احمدی نژاد و واکنش‌های رسانه‌ای آن که تا چند روز ادامه داشت با واکنش‌ها به مواضع اخیر روحانی به طور آشکار بی اهمیتی روحانی را برای افکار عمومی نشان می‌دهد.

طبقه متوسط نوکیسه ایرانی که یکبار با فتنه ۸۸ و باری دیگر با برجام خسارت‌های فراوان به کشور تحمیل کردند در موقعیتی از لحاظ پایگاه اجتماعی قرار گرفتند که هیچ اندوخته‌ای برای برگرداندن آبروی از دست رفته خود ندارند؛ همچنین هیچ پایگاه اجتماعی نیز برای عرض اندام در اختیار ندارند.

چندی پیش که محدودیت کوچه اختر برداشته شد توقع داشتند که یک پویش بزرگ مجازی حداقل یاد میرحسین را گرامی بدارد، اما هیچ واکنشی نداشت؛ در این یک قلم هم توقع داشتند جریان رقیب در مقابل اظهارات روحانی واکنش نشان دهد که آن هم به هیچ انگارید.

حسن روحانی ریش قشنگ تمام شده ای است که فقط یک معجزه یا یک خرابکاری بزرگ می تواند او را به حیطه سیاست آبرومندانه برگرداند.