ابعاد و حجم آثار علمی اثرگذار حوزه در زمینه تفسیر ترتیبی و موضوعی قرآن در سده اخیر

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت الاسلام محمد امینی تهرانی در نشست «ابعاد و حجم آثار و تولیدات علمی اثرگذار حوزه علمیه قم در زمینه تفسیر ترتیبی و موضوعی قرآن در سده اخیر» از سلسله نشست‌های یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم که به همت دبیرخانه یکصدمین سال بازتأسیس حوزه قم با همکاری معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه برگزار شد، عنوان کرد: در صد سده اخیر حوزه آثار متنوعی تولید شده است که در اینجا به دو بحث تفسیر ترتیبی و تفسیر موضوعی پرداخته می‌شود.

وی در تعریف تفسیر ترتیبی گفت: تفسیر ترتیبی بر اساس ترتیب مصحف قرآن است؛ یعنی با سوره حمد شروع و با سوره ناس تمام میشود. معنای دیگر ترتیبی نیز یعنی به ترتیب آیات یک سوره است، یعنی مفسر از اول تا آخر یک سوره را تفسیر کند. در این نوع هرچند کل قرآن نیست اما به ترتیب آیاتی است که در مصحف وجود دارد.

عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) اضافه کرد: در تفسیر موضوعی بر اساس یک موضوع خاص است یعنی نظر قرآن درباره یک موضوع بیان می شود؛ مثلاً قرآن کریم درباره مسئله نفاق چه بحثی را مطرح کرده و دیدگاه قرآن درباره علت نفاق و شاخه های نفاق چیست یا درباره تربیت و نظام خانواده قرآن چه نظری را بیان کرده است.

وی ادامه داد: تفسیر موضوعی به لحاظ اینکه پاسخ به شبهات میدهد و یک موضوع را خوب تبیین می کند برای جوان ها و کسانی که مشتاق هستند و سؤال ها و شبهات زیادی در ذهنشان راجع به یک موضوع هست می تواند مؤثرتر باشد.

حجت الاسلام امینی تهرانی افزود: حوزه علمیه قم در صد سال اخیر آثار قرآنی بسیار زیادی را تولید کرده و بعد از انقلاب اسلامی رشد ویژه ای داشته است و گستره آثار قرآنی حوزه علمیه قم بسیار زیاد شده است.

آثار ماندگار قرآنی فقیهان بزرگ

وی ادامه داد: یک زمانی شبهاتی مطرح می شد که در حوزه علمیه فقط فقه و اصول خوانده میشود و قرآن مظلوم است، اما شاهدیم که در سده اخیر علما و فقیهان بزرگ و حتی مراجع بزرگ به سمت تفسیر قرآن و تألیفات قرآنی رفته اند و آثار بسیار ماندگاری را از خودشان به جا گذاشتند.

عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) بیان کرد: بسیاری از این افراد محصل حوزه علمیه قم بودند که بعد از تحصیل به حسب ضرورت از حوزه علمیه قم به جای دیگری هجرت کردند اما در حوزه علمیه قم پرورش پیدا کردند.

خدمات حوزه علمیه قم به ساحت قرآن کریم

وی یادآور شد: خدماتی که حوزه علمیه قم به ساحت قرآن کریم در چند عرصه نگارش تفاسیر، ساختاربندی و نظام مندی دانش تفسیر تقسیم می‌شود.

حجت الاسلام امینی تهرانی اظهار کرد: تفسیر در کنار دیگر علوم حوزوی یک علم است و فراگیری این علم ضوابط خاص خودش را دارد و زمانی مفسرین، تفسیر می نوشتند اما برای علاقه‌مندان به تفسیر، نظام دانش تفسیر را معرفی نمی کردند که مثلاً تعریف این دانش چیست، چه مسائلی را دارد، چه مقدماتی را باید فرا بگیرید، برای رشد در این دانش چه مبانی دارد و...

وی بیان کرد: حوزه علمیه قم در زمینه نظام مندی دانش تلاش فراوانی کرده و نسبت به حوزه علمیه اهل سنت بسیار پیشتاز بوده است. یعنی یک زمانی گفته می شد که اهل سنت بیشتر از شیعه به مباحث قرآنی می پردازد و تعداد تفاسیرشان بیشتر است اما در زمان ما این پیشتازی از آنِ حوزه علمیه قم و تشیع است و به لحاظ عمق و گستردگی رشد فوق العاده ای داشته است.

ساختارمندی

این پژوهشگر حوزوی گفت: آیت الله معرفت در چندین اثر ارزشمندی مثل التمهید ساختاری را از دانش تفسیر ارائه داده است و مسائل، مبادی، مبانی تفسیر، گرایش ها و روش ها را مشخص کرده است و شاگردان ایشان نیز در حوزه علمیه قم به تبع ایشان آثار زیادی را در عرصه روش ها، گرایش ها، مبانی تفسیر، قواعد تفسیر و روش تحقیق در دانش تفسیر به نگارش درآوردند.

وی اضافه کرد: کتابی پنج جلدی به نام منطق تفسیر قرآن از حجت الاسلام و المسلمین محمدعلی رضایی اصفهانی داریم که مبادی و مبانی تفسیر، قواعد، برخی روش های مفسران، روش تحقیق در دانش تفسیر، مباحث جدیدی که یک مفسر باید به آن توجه کند، فعالیت هایی که غربی ها، معاندین یا غیر معاندین درباره قرآن مطرح کردند و علوم انسانی و علوم طبیعی در قرآن و رابطه قرآن و علوم تجربی را مطرح کرده است.

حجت الاسلام امینی تهرانی عنوان کرد: بسیاری از آثار تولید شده در حوزه علمیه قم به زبان های اردو، عربی، انگلیسی و ... ترجمه شده است و در بسیاری از دانشگاه ها تدریس می‌کنند.

رواج جلسات تفسیری در حوزه علمیه قم

وی با بیان اینکه در سده اخیر، جلسات متعدد تفسیری در حوزه علمیه رواج پیدا کرده است، تصریح کرد: در صد سال اخیر جلسات تفسیر در حوزه علمیه برای عموم مردم رشد پیدا کرده است و عموم مردم نیز از آن استقبال می کنند.

عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) با اشاره به اینکه یکی از برکات حوزه های علمیه به ویژه حوزه علمیه قم این است که تفسیر در بین مردم نشر و گسترش داد، ادامه داد: جلسات تفسیری حجت الاسلام و المسلمین قرائتی نیز که سال‌ها از صدا و سیما پخش می‌شد از جمله این جلسات است که مورد استقبال عموم مردم قرار گرفته است. تفسیر نور ایشان نیز برای عموم مردم مفید است و هر کسی با هر سطح علمی می تواند از آن استفاده کند.

راه اندازی موسسات تفسیری

وی اضافه کرد: یکی دیگر از اقداماتی که در این صد سال انجام شد ایجاد مؤسسات مخصوص آموزش و یادگیری قرآن بوده است که از جمله آن ها مؤسسه اسرا آیت الله جوادی آملی است. مجتمع قرآن و حدیث جامعة المصطفی نیز در واقع دانشگاه بزرگی است که دانش پژوهان بیش از ۵۰ کشور دنیا در آنجا به فراگیری علوم قرآنی مشغول هستند و قرآن را از دیدگاه شیعه و اهل سنت فرا می گیرند.

پژوهشگر حوزوی اضافه کرد: آیت الله مکارم شیرازی نیز مدرسه تفسیری امام حسین (ع) را دارند که از باسابقه ترین مدارس قرآنی قم است و طلاب بسیار زیادی از آن جا فارغ التحصیل شدند و برخی از آن ها از اساتید تفسیر شدند.

وی با تأکید بر نقش شبکه قرآن گفت: شبکه های قرآنی سیما در بحث تفسیری مستقیم یا غیر مستقیم بخش عمده ای از معارف تفسیر را به جامعه تزریق می کنند که این از خدمات بزرگ حوزه علمیه قم است.

عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) گفت: فعالیت‌های تحقیقاتی قرآنی در دفتر تبلیغات اسلامی، دانشگاه قرآن و حدیث که آیت الله ری شهری آن را تاسیس کردند و مجلات قرآنی متعدد مورد تایید وزارت علوم، مجلات بین المللی از دیگر خدمات حوزه علمیه قم است. ثمره موسسات، دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی رشدپایان نامه های ارشد و رساله های دکتری در زمینه قرآنی است.

وی گفت: در حوزه علمیه قم در طول این صد سال تفاسیر متعددی نوشته است و که مهم ترین آن به اذعان اهل تشیع و حتی اهل سنت تفسیر المیزان علامه طباطبایی است که در بستر حوزه علمیه قم نگارش پیدا کرده است. تفسیر نمونه اثر آیت الله مکارم شیرازی یک تفسیر اجتماعی و مفید برای علاقه مندان به تفسیر است. تفسیر تسنیم که ماحصل بیش از ۴۰ سال فعالیت قرآنی آیت الله جوادی آملی است نیز از دیگر تفاسیر قوی است.

وی ادامه داد: تفسیر نور اثر استاد قرائتی، تفسیر مهر اثر حجت الاسلام و المسلمین محمدعلی رضایی، تفسیر الأثری الجامع آیت الله معرفت که در شش جلد به نگارش در آمد و شاگرد ایشان یعنی حجت الاسلام و المسلمین رستم نژاد بر اساس روش استادش در حال تکمیل آن هستند از دیگر تفاسیر حوزه علمیه قم در صد سال اخیر است.

حجت الاسلام امینی تهرانی افزود: در کنار این تفاسیر نیز تفاسیری وجود دارد که کامل نشدند ولی نشان می دهد که آن عالم بزرگ علاقه مند به حوزه تفسیر بوده است. درس های تفسیری حضرت امام که در ابتدای انقلاب از تلویزیون پخش می شد، تفسیر القرآن الکریم از شهید آیت الله حاج آقا مصطفی خمینی از جمله این تفاسیر بوده است که با توجه به اشراف علمی ایشان در موضوعات مختلف اگر به سرانجام می رسید شاید یکی از بی نظیرترین تفاسیر جهان اسلام می‌شد.

تفاسیر موضوعی

وی در رابطه با تفاسیر موضوعی گفت: تفسیر منشور جاوید حضرت آیت الله سبحانی، تفسیر موضوعی آیت الله مکارم شیرازی، تفسیر موضوعی مرحوم آیت الله مصباح یزدی، تفسیر الفرقان اثر آیت الله صادقی تهرانی و... از جمله تفاسیر موضوعی حوزه علمیه قم است.

عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) عنوان کرد: تفسیر تطبیقی از استاد فتح الله نجارزادگان از جمله افتخارات دیگر حوزه علمیه قم است که در این زمینه آثار ارزشمندی را به چاپ رساند و این کار را نظام مند کرد.

تفاسیر موضوعی میان رشته‌ای

وی ادامه داد: تفاسیر موضوع میان رشته ای از دیگر اقدامات حوزه علمیه قم است. در این نوع تفاسیر بررسی میشد که در علوم امروزه مانند علوم تجربی، طبیعی و انسانی مباحثی هست که در قرآن مطرح شده باشد و رابطه و سازگاری قرآن با آن چگونه است. این ها هم کارهای جدیدی است که چندین سال است که در حوزه علمیه قم می‌شود و نظریه های جالب و دقیقی در حوزه تفسیر میان رشته ای وجود دارد و حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدعلی رضا اصفهانی کرسی نظریه پردازی دارند.

پژوهشگر حوزوی افزود: نظریات نجومی قرآن، نظریات اقتصادی قرآن، نظریات مدیریتی قرآن، نظریات طبی قرآن و... به صورت منظم و آکادمیک در رشته های ارشد و دکتری ارائه میشود که از کارهای جدید و افتخارات حوزه علمیه قم است.

آیات الاحکام

وی اضافه کرد: یکی دیگر از فعالیت هایی که رشد خوبی داشته است بحث آیات الاحکام است. افراد متعددی در حوزه علمیه قم کتاب های فقه القرآن و آیات الاحکام نوشتند که این بحث هم رشد زیادی پیدا کرده است. استاد فاکر میبدی در زمینه فقه القرآن، قرآن و فقه و تفسیر فقهی قرآن کار زیادی کرده است.

دائرة المعارف نویسی

عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) افزود: دایرة المعارف نویسی برای بحث تفسیر قرآن از دیگر کارهای بزرگی است که انجام شده است، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، پژوهشگاه قرآن دفتر تبلیغات و برخی از مؤسسات دیگر دایرة المعارف نویسی درباره قرآن را آغاز کردند.

وی یادآور شد: در طول صد سال گذشته کارها هم به لحاظ عمقی و هم تعدد و گستره رشد پیدا کرده است و ما شاهدیم که طلاب بسیار زیادی امروزه در کنار مطالعات فقهی و اصولی در رشته های قرآنی در حوزه علمیه قم و در دانشگاه ها فعالیت می کنند.

پژوهشگر حوزوی بیان کرد: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم نیز در کنار درس های حوزوی، درس های قرآنی را قرار داده است و اکنون جزو درس های اصلی و مهم حوزه علمیه است و طلاب در طول تحصیل با زمینه های مختلف قرآن و علوم قرآنی آشنا می‌شوند.