کم‌فرزندی در ایران؛ از تغییر سبک زندگی تا تهدید انسجام خانواده

حجت الاسلام مسلم منفرد معاون راهبردی جبهه مردمی جمعیت کشور، در گفت و گو با خبرنگار گروه جمعیت و تعالی خانواده خبرگزاری رسا با اشاره به معضلات و مشکلات خوانواده های تک  فرزند یا کم فرزند گفت: یکی از معضلات مهم جامعه امروز ما، روند افزایشی تک‌فرزندی و کم‌فرزندی در بین خانواده‌هاست. متأسفانه بسیاری از خانواده‌ها تحت تأثیر تبلیغات، شرایط اقتصادی یا تلقین‌های فرهنگی و روانی، تنها به داشتن یک یا نهایتاً دو فرزند اکتفا می‌کنند. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد بیش از ۸۰ درصد متولدین بعد از دهه پنجاه، دارای دو فرزند یا کمتر هستند و بیش از ۳۰ درصد خانواده‌های دهه شصتی فقط یک فرزند دارند. در برخی استان‌ها این رقم به ۵۰ درصد هم می‌رسد که نشان از نهادینه شدن جدی این تفکر در خانواده‌ها دارد.

 

این پژوهشگر حوزه جمعیت و خانواده ابراز داشت: کارشناسان معتقدند که واژه "کم‌فرزندی" دقت بیشتری نسبت به "تک‌فرزندی" دارد، زیرا آسیب‌های زیادی که به عنوان آسیب تک‌فرزندی مطرح می‌شود، در مورد خانواده‌های دارای دو فرزند نیز صادق است. 

 

معاون راهبردی جبهه مردمی جمعیت کشور در ادامه افزود: آسیب‌های ناشی از تک‌فرزندی و کم‌فرزندی را می‌توان در سه سطح بررسی کرد:

 

 

۱. فشار نگهداری از سالمندان در آینده: خانواده‌های کم‌جمعیت، فرزندانی خواهند داشت که باید به تنهایی از والدین سالمند خود نگهداری کنند، در حالی که در خانواده‌های پرجمعیت، این مسئولیت بین خواهر و برادرها تقسیم می‌شود.

 

۲. نبود شبکه حمایتی خویشاوندی: در صورت بروز اختلاف در زندگی آینده فرزندان، نبود خواهر، برادر، عمو، دایی، خاله و عمه به عنوان حلقه‌های حمایتی مؤثر، آن‌ها را در موقعیت‌های بحرانی بی‌پناه می‌گذارد.

 

۳. تنهایی در طول زندگی: فرزندان تک یا کم‌فرزند، در مراحل مختلف زندگی از کودکی تا سالمندی، بیش از دیگران در معرض تنهایی و انزوا قرار می‌گیرند.

 

۴. ضعف در مهارت‌های اجتماعی: یکی از راه‌های اصلی کسب مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی، حضور در محیط خواهر و برادری و تمرین تعامل با دیگران از دوران کودکی است. این فضا در خانواده‌های تک‌فرزند یا دو فرزند کمتر شکل می‌گیرد.

 

۵. وابستگی افراطی به دوستان یا والدین: کمبود ارتباط خویشاوندی باعث می‌شود که کودک برای برطرف کردن نیازهای ارتباطی خود، یا بیش از حد به والدین وابسته شود یا در سنین بالاتر، در انتخاب دوست دچار انحراف و لغزش شود.

 

۶. تحمیل همه انتظارات والدین بر یک یا دو فرزند: چنین شرایطی ممکن است فشار روحی زیادی بر کودک وارد کرده و او را از نظر روانی تحت تأثیر قرار دهد.

 

۷. نداشتن هم‌بازی در خانه، بلوغ زودرس، گوشه‌گیری، افسردگی، لوس شدن فرزند و ... از دیگر آسیب‌های این پدیده هستند.

 

۸. جایگزینی فرزند دوم با تلویزیون، موبایل و تبلت: این جایگزینی نه‌تنها کمکی به رشد روانی کودک نمی‌کند بلکه آسیب‌های جدی بر ذهن و شخصیت او وارد می‌سازد.

 

 

۱. دشواری‌های تربیتی و خستگی روانی: در خانواده‌های کم‌فرزند، والدین مجبورند به تنهایی فرزند را سرگرم کنند، به نیازهایش پاسخ دهند و فضای رشد روانی او را فراهم کنند که امری بسیار دشوار و وقت‌گیر است.

 

۲. کمبود تجربه تربیتی: وقتی خانواده تنها یک فرزند دارد، فرصت آزمون و خطا در تربیت فرزندان از بین می‌رود و والدین نمی‌توانند با مقایسه بین فرزندان، تصمیمات دقیق‌تری بگیرند.

 

۳. نگرانی‌های افراطی درباره آینده فرزند: حساسیت زیاد نسبت به تک‌فرزند باعث می‌شود والدین همیشه نگران، مضطرب و در معرض تنش‌های روانی باشند.

 

۴. فرزندسالاری و کاهش اقتدار والدین: در خانواده‌های کم‌فرزند، به علت تمرکز بیش از حد روی کودک، احتمال لوس شدن و شکل‌گیری رفتارهای دیکتاتورمآبانه در کودک بیشتر شده و اقتدار والدین زیر سؤال می‌رود.

 

۵. تنهایی والدین در دوران سالمندی: همان‌طور که در بالا اشاره شد، والدین نیز در سال‌های سالمندی تنها خواهند ماند.

 

۶. بروز سندروم آشیانه خالی در میانسالی: بعد از ازدواج یا استقلال تنها فرزند، والدین احساس خلأ و پوچی کرده و دچار بحران روانی می‌شوند.

 

 

۱. حذف خانواده گسترده و تبدیل آن به خانواده هسته‌ای: در گذشته، خانواده‌های گسترده با حضور عمو، دایی، خاله، عمه و سایر اقوام، به‌عنوان یک شبکه حمایتی مهم عمل می‌کردند. اما با کاهش فرزندآوری، این ساختار در حال از بین رفتن است.

 

۲. کاهش انسجام خانوادگی: خانواده‌های کوچک با کمترین اختلافات ممکن است دچار فروپاشی شوند، در حالی که در خانواده‌های پرجمعیت، حمایت اعضای دیگر، مانع از فروپاشی می‌شود.

 

۳. کاهش شادکامی و رضایت از زندگی: تحقیقات نشان داده‌اند خانواده‌هایی که فرزندان بیشتری دارند، شادتر و پرنشاط‌تر هستند و سطح امید به زندگی در آن‌ها بیشتر است.