مدیریت ابعاد وجودی انسان با روزه

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، شاید به ذهن برسد که ماهیت روزه نیاز به تحلیل ندارد؛ از اول اذان صبح تا اول اذان مغرب نباید چیزی بخوریم؛ این هم که تحلیل لازم ندارد. این سخن بخشی از واقعیت است و نه تمام آن. به این معنا که اگر انسان فقط دارای بعد جسمی و بدنی بود، روزه او هم فقط همین بعد را دربرمی‏گرفت، اما وقتی انسان دارای ابعاد دیگری است، لاجرم روزه شامل آن ابعاد هم می‌‏شود.

ابعاد انسان و جهان

چنانکه در حکمت متعالیه گفته شده، انسان حداقل دارای سه بعد وجودی است؛ روح، نفس و بدن. روح مرکز باورها، اعتقادات و بینش‏‌ها است و قلب مرکز عواطف، احساسات و گرایش‌‎‏ها و بدن مرکز فعالیت‌‏ها، رفتار‌ها و کنش‏‌هاست. وقتی انسان سه بعد دارد، سه نیاز هم دارد؛ نیاز‌های عقلانی و اعتقادی، نیاز‌های اخلاقی و عاطفی، نیاز‌های رفتاری و عملی. آنچه در اسلام به این سه نیاز انسان پاسخ می‌‏دهد عبارت است از: اصول دین، اخلاق، فروع دین.

رابطه این سه مثل رابطه اسکلت ساختمان، درون و نمای آن است، به دیگر سخن هر ساختمانی زیرسازه، درون‌سازه و برون‌سازه دارد که این سه کاملاً با هم هماهنگ و به هم مرتبط و متصل هستند، مثل مغز، قلب و بازو یا ریشه، ساقه و میوه.

جهان هم دارای سه بعد وجودی شامل مُلک، مثال و ملکوت است که معمولاً از آن با تعابیر دنیا، برزخ و قیامت یاد می‌‏کنیم. البته آنچه که معروف است دو بعد جسم و جان و دنیا و آخرت است که تضادی با نظریه سه بعدی دیدن انسان و جهان ندارد.

اینکه انسان و جهان دارای سه وجهی هستند و نه دو وجهی یا یک وجهی، یک مطلب بسیار نزاع برانگیز است. زیرا متفکری که انسان و جهان را سه وجهی می‏‌بیند، ابزار و منابع معرفت را هم سه وجهی خواهد دید: عقل و استدلال، نقل و وحی، حس و تجربه؛ سه ابزار و منبع معرفتی که یکدیگر را نفی نمی‌‏کنند و با هم هماهنگ هستند. چنانکه به عنوان نمونه امام خمینی به عنوان فیلسوف و حکیم حکمت متعالیه که بیش از ۲۰ سال به تدریس حکمت متعالیه اشتغال داشته همین دیدگاه را دارد.

ابعاد روزه

گفتیم که سه بعد وجود انسان کاملاً درهم تنیده‌‏اند و در ذهن و روی کاغذ از هم جدا می‏‌شوند، بنابراین وقتی از کار ویژه روزه در هر یک از این ابعاد سخن می‏‌گوییم باید به این نکته توجه داشت.

در این تصور از روزه، روح، عقل و باور انسان آگاه است که در محضر خداست، اگر هم این احساس را ندارد، طبق رهنمود بزرگان لازم است که دائماً به خود یاداوری کند و تفهیم نماید که در محضر خدا و بلکه مهمان خداست. دعا‌هایی که در این ماه وارد شده و تأکید بر تلاوت قرآن ناظر به تقویت این بعد از رابطه با خداست.

در بعد روحی و عقلی، چون روزه‌‏دار خود را در محضر خدا می‌‏بیند، در خلوت هم به قول معروف روزه‌‏اش را نمی‌‏شکند، گرچه هیچ کس نباشد و هیچ کس نفهمد. این احساس حضور در روزه به مدت سی روز همراه روزه‌دار است؛ احساس در محضر خدا بودن. این اعتقاد، بنیاد روزه‌‏داری جسمی و باطنی است و اگر کسی موفق به فهم و درک این حضور و اشراف خداوند بر خود و هستی شود، روزه‏‌دار واقعی است و در سایر ماه‌ها هم این حضور صمیمی را با روح و عقل خود احساس می‌‏کند و خود را مهمان حضرت حق می‏‌داند و از یاد غیر خدا روزه می‏‌گیرد.

در بعد دوم که گرایشات انسان و کانون تمایلات شهوت و خشونت در انسان است باید محبت و رحمت به خدا و دوستان خدا و بندگان خدا را آبیاری نمود و در مقابل باید با دشمنان خدا به خاطر خدا دشمنی نمود. گذشت، سخاوت، ایثار، محبت، کینه نداشتن از دیگران و به طور کلی تمام فضائل و رذائل در این بعد قرار می‏گیرد که روزه‏دار باید خویش را به فضیلت‏ها آراسته و از رذیلت‏ها پیراسته کند.

در بعد سوم هم علاوه بر محرمات ۹ گانه اعضا و جوارح انسان هم باید از محرمات الهی اجتناب کند و چشم و گوش و دست و پا و زبان و پوست مرتکب گناهی نشوند.

رضا لک‌زایی