چند خبر کوتاه از سازمان کتابخانه های آستان قدس رضوی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، قدیمی‌ترین محراب‌های زرین‌فام بارگاه رضوی به قدمت قرن هفتم هجری قمری در موزۀ آستان قدس رضوی در معرض نمایش است. رئیس گروه مطالعات ومعرفی آثار موزۀ آستان قدس رضوی با این توضیح که محراب در بناهای اسلامی آشکارترین عنصر معماری است که سمت و جهت نمازخواندن را نشان می‌دهد، بیان کرد: در موزۀ مرکزی آستان قدس رضوی، سه محراب با عناوین محراب پیش روی مبارک به ابعاد 220 در 273 سانتیمتر، محراب پایین پای مبارک به ابعاد 180 در 228 سانتیمتر و محراب بالای سر مبارک به ابعاد 124 در 204 سانتیمتر به نمایش گذاشته شده است.

حشمت کفیلی ضمن اشاره به این‌که کاربرد گسترده و رایج کاشی زرین‌فام در ایران به اواخر دوران سلجوقیان و اوج آن به دورۀ خوارزمشاهی و ایلخانی می‌رسد، به محراب کاشی زرین‌فام که محراب پیش روی مبارک بوده است، اشاره کرد و گفت: این محراب، قبل از انتقال به موزۀ مرکزی، بر دیوار جنوب غربی روضۀ منوره و پیش روی حضرت امام رضا(ع) نصب بوده است.

وی ادامه داد: این محراب، در سال 612 قمری به سفارش عبدالعزیز بن آدم قمی، توسط محمدبن ابی‌طاهر کاشانی به صورت نیم‌برجسته از کاشی زرین‌فام ساخته شده و دارای سه طاق‌نما و دو حاشیه در اطراف آن است.

کفیلی در پایان با بیان این‌که این مجموعۀ ارزشمند در گنجینۀ «تاریخ حرم» موزۀ مرکزی آستان قدس رضوی واقع در صحن کوثر حرم مطهر،در معرض نمایش عموم قرار گرفته است، یادآور شد: در موزۀ تاریخ حرم رضوی، مجموعه‌ای از اشیای نفیس و بی‌بدیل همچون ضریح‌های شیروشکر (ملمع)، فولاد جوهری، کتیبه‌های طلای حرم مطهر، درهای چوبی، درهای طلا و نقره، پنجره فولاد حرم مطهر، ظروف شستشو و ابریق‌های مورداستفاده در کشیک‌خانه ودفاتر حرم مطهر، انوع زیارت‌نامه‌ها، انواع وسایل روشنایی، قفل‌ها و عکس‌های تاریخی مربوط به اماکن متبرکه در معرض نمایش قرار دارد.

اسناد صفویه تا قاجار با عنوان «اسناد ماندگار» منتشر شد

کتاب «اسناد ماندگار» با موضوع گزیده‌ای از اسناد نفیس کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی، مربوط به عصر صفوي تا اواخر دورۀ قاجار منتشر شد. کارشناس پژوهش اسناد کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی با بیان این‌که اسناد و مدارك در روشن‌شدن حقايق تاريخي، جايگاه ويژه‌اي دارند و پژوهشگران بدون بهره‌گيري از آن‌ها نمی‌توانند تحليلي مستند و مبتنی بر واقعیت داشته باشند، دربارۀ این اثر توضیح داد: در این کتاب که به همت کتابخانۀ مرکزی آستان قدس و با همکاری بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی منتشر شده است، بیش از 53 سند تاریخی از اسناد موجود در آرشیو مطبوعات آستان قدس رضوی معرفی شده است.

دکتر حمیده شهیدی، نویسندۀ این اثر، اضافه کرد: ملاک اصلی در گزینش این اسناد، قدمت تاریخی، اهمیت موضوعی و تزئینات هنری بوده و سعی شده است انواع اسناد تاریخی را دربرگیرد.

پژوهشگر این اثر، به قدیمی‌ترین سند این کتاب اشاره و تصریح کرد: اجاره‌نامۀ حمام آغچه، نگاشته‌شده در رمضان 1010 هجری قمری، قدیمی‌ترین سند این مجموعه است که طی آن، حمام آغچه توسط آستان قدس به استاد درويش و استاد شاه محمد خالو به مدت يك سال با اجاره‌بهايي مشخص واگذار شده است.

وی افزود: جديدترين سند نيز مربوط به حكم سيد‌جواد ظهيرالاسلام، متولي آستان قدس در ربيع‌الثاني 1335 هجری قمری است كه موضوع آن، اهداي جامۀ مخصوص به ملك‌ميرزا‌منصور شعاع‌السلطنه، فرزند مظفرالدين‌شاه است.

شهیدی با بیان این‌که بخشي از اين اسناد، مربوط به فرمان‌های پادشاهان دوران صفويه تا قاجاريه و احكامي از شاهزادگان و حاكمان دورۀ قاجار است، خاطرنشان کرد: اين اسناد در‌بارۀ انتصاب‌های حكومتي و نظامي‌، تعيين حقوق و مواجب، دريافت ماليات يا معافيت مالياتي، چگونگي فعاليت‌های آستان قدس از دورۀ شاه‌عباس صفوی تا احمد‌شاه قاجار، نحوۀ انتخاب و گزينش متوليان آستان قدس و انتصاب آن‌ها و چگونگي ادارۀ موقوفات، اطلاعات ارزشمندی را ارائه می‌دهد.

وی ضمن اشاره به این‌که احكامي از متوليان آستان قدس در این کتاب معرفی شده كه براي پژوهشگران تاريخ ايران از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است، ادامه داد: پنج عقدنامۀ ازدواج، بخش دیگری از اسناد را تشکیل می‌دهد كه در بردارندۀ هويت خانوادگی و در سطحي وسيع‌تر، هويّت ملي و تاريخي جامعه است؛ به‌علاوه، اسناد وقف‌نامه، مصالحه‌نامه و اجاره‌نامه، روابط اقتصادي و كشاورزي و چگونگي توسعۀ وقف و ديدگاه جامعه نسبت به اين سنت حسنه را روشن مي‌کند.

شهیدی در پایان یادآور شد: در راستای سهولت بهره‌گيري پژوهشگران از اسناد این مجموعه، اسناد بر اساس تاريخ صدور تنظيم شده است‌ و در ذیل هر سند، شمارۀ شناسايي و بازيابي سند، ابعاد سند، تاريخ صدور، نوع سند و موضوع آن درج شده است. همچنين سجع مهرهاي پادشاهان و شاهزادگان و نيز متوليان آستان قدس در احكام و فرامين ذكر شده است.

به بهانه درگذشت واقف بزرگ فرش موزۀ آستان قدس رضوی: «باغ مرجان‌ها» و «دنیای ماهی‌ها» در موزۀ فرش رضوی

موزۀ فرش رضوی، قالی‌های نفیس بسیاری را در طرح‌های گوناگون در معرض نمایش قرار داده است که در این میان، «باغ مرجان‌ها» و «دنیای ماهی‌ها»، از قالی‌های وقف‌شده به دست مرحوم «یدالله صفدرزادۀ حقیقی»، از آثار منحصربه‌فرد این موزه است. مسئول موزۀ فرش آستان قدس رضوی با بیان این‌که این موزه، بزرگ‌ترین موزۀ تخصصی فرش در خاورمیانه است که بیشتر فرش‌های آن، به دست عاشقان حضرت رضا(ع) به این مجموعه اهدا شده است، تصریح کرد: دو قالی «باغ مرجان‌ها» و «دنیای ماهی‌ها» با طرحی تصویری و چشم‌نواز، به دست استاد «یدالله صفدرزادۀ حقیقی»، از واقفان عمدۀ فرش به موزۀ رضوی، که یکی ازطراحان این دو قالی نیز هست، به این موزه اهدا شده است.

عبدالحسین ملک‌جعفریان در بیان ویژگی‌های این دو اثر هنری افزود: هر دو قالی، در سال 1375 خورشیدی با طرحی از یدالله صفدرزادۀ حقیقی و بهاءالدین دامادزاده در ابعاد 322 در 420 سانتی‌متر، با گره نامتقارن، به مدت 4 سال در اصفهان بافته شده است که جنس تار آن، ابریشم؛ جنس پود، پنبه؛ و جنس پرز یکی از پشم و جنس پرز دیگری، از پشم و ابریشم است.

وی به شرح تصویر نقش‌بسته بر قالی پرداخت و گفت: این قالی، منظره‌ای از اعماق اقیانوس است که در آن تصاویری از انواع مرجان‌ها، ماهی‌ها و موجودات دریایی بافته شده است و حاشیۀ آن به رنگ مشکی مزیّن به مرجان‌های درختچه‌ای با گل‌های سفید است. مرکز قالی نیز، نقش یک ستارۀ دریایی در زمینۀ مشکی است که گرداگرد آن ماهیان در چرخش و حرکت هستند و نورهایی که از سطح به اعماق دریا می‌تابد، منظرۀ زیبایی به قالی بخشیده است.

ملک‌جعفریان به «دنیای ماهی‌ها» اشاره کرد و گفت: این قالی با ترکیب صدها رنگ متنوع و زنده، از بهترین مواد اولیه بافته شده و در طراحی آن، با همۀ تازگی و بداعتش سعی شده است طرح کلاسیک قالی حفظ شود؛ به این معنا که قالی دارای حاشیه‌های کوچک و بزرگ و لچک و ترنج است و حیوانات عظیم‌الجثۀ قعر اقیانوس‌ها، لچک‌ها را تشکیل می‌دهند.

وی اضافه کرد: نقوش حواشی کوچک قالی، ماهی‌های تزئینی و آکواریومی و نقوش حاشیۀ بزرگ، تصاویر ماهیان رودخانه‌ای، آب‌های شیرین و گیاهان زینتی است. متن قالی، منظره‌ای از اعماق دریا تا سطح آب است که با رنگ‌های آبی تیره و روشن مشخص شده است و ماهی‌ها در اعماق مختلف دیده می‌شوند. تصویر قطب جنوب با تصاویر دو خرس قطبی، تعدادی پنگوئن و یک دولفین سربرآورده از یخ در مرکز که در حکم ترنج است، از دیگر بخش‌های این قالی است.

ملک‌جعفریان در پایان ضمن اشاره به این‌که هدف اصلی از طراحی این دو قالی، نمایش جلوه‌ای از جمال و قدرت لایزال الهی در آفرینش موجودات و زیبایی‌هاست، به طراح این قالی‌ها اشاره کرد و گفت: از استاد یدالله صفدرزادۀ حقیقی قالی‌های نفیسی در معتبرترین موزه‌ها نگهداری می‌شود و 6 تخته قالی ظریف و زیبا نیز به دست وی به موزۀ فرش رضوی اهدا شده است.

وی با بیان این‌که استاد حاج یدالله صفدرزادۀ حقیقی در بهار 1399 ندای حق را لبیک گفت و چشم از جهان فرو بست، ادامه داد: قالی‌های اهدایی استاد با طرح‌های اصیل، دربردارندۀ معانی و تفاسیر عرفانی و ادبی است. هارمونی رنگ‌ها به‌ویژه رنگ‌های شاد در طیف‌های تیره و روشن و توازن و تنوع رنگ‌ها از ویژگی‌های قالی‌های آن زنده‌یاد است كه در نوع خود بی‌مانند و زیباست.

گفتنی است موزۀ تخصصی فرش رضوی، واقع در صحن کوثر حرم مطهر رضوی، در مجاورت موزۀ مرکزی آستان قدس، پذیرای دوست‌داران فرهنگ و هنر ایرانی-اسلامی است./864/ت303/ب1