فیلم و سریال در حوزه جمعیت کارنامه قابل قبولی ندارد

اشاره: هنوز از زمانی که سیاست های جمعیتی در ایران به اجرا درآمده زمان زیادی نگذشته و امروز شاهد آن هستیم که این سیاست ها در آمارهای جمعیت و فرزندآوری به خوبی خود را نشان داده است. رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیامی به فعالان حوزه جمعیت بیان داشتند که، تلاش برای افزایش نسل و جوان شدن نیروی انسانی کشور و چاره‌جوئی برای نجات کشور از آینده‌ی هولناک پیری جمعیت، یکی از سیاست های حیاتی و از ضروری‌ترین فرائض است. 

از همین رو خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، در گفت‌و‌گو با حجت الاسلام سید عباس سید نژاد کارشناس و منتقد سینما به این موضوع و نقش رسانه ها در این موضوع پرداخته است.

رسا- نقش رسانه را در پیشبرد توجه به تشکیل خانواده و فرزندآوری چه می دانید؟

رسانه در مسأله افزایش جمعیت به طور کلی سه وظیفه ذائقه سازی، ترغیب و ایجاد انگیزه و اطلاع رسانی اعم از بعد سلبی مثل هشدار بحران و بعد ایجابی نظیر آثار و برکات فرزند آوری را دارد؛ حال باید ببینیم هر یک از این ابعاد در چه فرم و قالبی قابل انعکاس است؟ که بنده به اختصار توضیح می‌دهم.

 فیلم و سریال

وقتی می‌گویم بحران جمعیت یعنی حرکت در لبه تیغ، وقتی عنصر مردم و رسانه برای خروج از این بحران اضافه می‌شود، یعنی باید خیلی هنرمندانه حرکت کنیم چون ممکن است هر کار کلیشه ای ما را به عقب باز گرداند یعنی ممکن است نه تنها باعث ایجاد انگیزه و ترغیب نشود بلکه باعث مقاومت آنها شود.

پس باید قبل از هر چیز، کار هنرمندانه و با اندیشه عمیق تولید شود، هنرمندانه بودن، تعاریف زیادی دارد که باید در یک بحث مستقل به آن پرداخت ولی به طور کلی عرض کنم یعنی ارسال پیام غیر مستقیم، پیامی که حداقل عناصر تحریک احساسات و ترغیب و تحول اندیشه را داشته باشد و هیچ لزومی هم نیست حتی از واژه جمعیت در تولیدات استفاده شود.

ما متاسفانه در این بخش کارنامه قابل قبولی نداریم‌ که دلیل اصلی آن متأثر از عدم انگیزه و دغدغه نویسندگان و تولید کنندکان در مسأله افزایش جمعیت است؛ بی تعارف می گویم وقتی جامعه هنرمندان خود انگیزه شخصی در افزایش جمعیت زندگی فردی ندارند و اساساً این مسأله برای آن ها چه از نظر شخصی و چه از نظر اجتماعی، موضوعیت ندارد، چه توقعی است که دست به تولید چنین آثاری بزنند؟ برای همین شما ملاحظه می کنید هنوز در فیلم ها خانواده ها تک یا دو فرزندند، عموما تک فرزندان در فیلم ها یا باسواد، پولدار و مرفه نمایش داده می شوند و عکس آن، خانواده های پرجمیت کم سواد و سطح پایین و درگیر با مشکلات عدیده نمایش داده می شوند.

 برنامه کودک

به نظر بنده اصلی ترین و مهمترین کار رسانه در حوزه افزایش جمعیت، تولید در بخش کودکان است، هیچ عنصری نمی تواند قوی تر از خود تک فرزندان نسبت به افزایش جمعیت‌موثر باشد، با توجه به اوج قدرت تحریک احساس از کودکان نسبت به‌ نیاز داشتن خواهر و برادر، به والدین، رسانه می تواند انجام وظیفه کند.

شاید کسی تصور کند این کار کمی بی رحمانه است در پاسخ باید بگویم اگر چه اقدامات بی رحمانه استفاده از عنصر کودک در رسانه مثل استفاده ابزاری آنان برای فروش کالاهای تجاری بسیار زیاد است ولی هر وجدان بیداری اذعان دارد، استفاده از قدرت رسانه ای کودکان در ایجاد انگیزه والدین برای به دنیا آوردن خواهر و برادر برای آنان بی رحمانه نیست.

رسا- نقش تولید مستند در حوزه جمعیت را چگونه می بینید؟

رسانه باید واقعیت جامعه را بازگو کند و در کنار آن واقعیت بحران جمعیت را، اینکه صرفا به مخاطب بگوید اگر فرزند نیاورید در آینده بحران‌ خواهیم داشت، شاید کمی مخاطب به فکر فرو برود ولی در مرحله عمل، تاثیری در وی ندارد همانطور که در این سالها دیده ایم که اقدامات فرهنگی و رسانه ای صرفا توانسته بخشی از جامعه را به این حقیقت برساند که بله، بحران جمعیت واقعیت دارد اما بعدش چی؟ آیا قرار است در همین واقعیت که متاسفانه در حال اشباع شدن هست توقف کنیم؟

پس اگر قرار است رسانه کمی از صرف القاء بحران جمعیت عبور کند و به مرحله واقعیت افزایش جمعیت برسد، باید همه واقعیت های مرتبط با افزایش جمعیت  را در این مسیر به کار گیرد.

به عنوان نمونه، نمی شود مدام از افزایش جمعیت سخن بگوییم و حتی طرح های تشویقی هم در نظر بگیریم ولی از واقعیت مسکن، از واقعیت بحران معیشت، تربیت و آموزش، بیکاری و... عبور کنیم، چنین کار رسانه ای برای ایجاد انگیزه مستمر در جامعه موثر نخواهد بود.

متأسفانه در این سال‌ها از این مولفه ها فرار کردیم که اگر فرض را بر تحقق مسأله ذائقه سازی و حتی ایجاد انگیزه افزایش جمعیت در نظر بگیریم، مسأله مسکن را چه کنیم؟

پس در بخش تولید مستند باید همه ابعاد افزایش جمعیت را منعکس کنیم و برای آن راه حل پیشنهاد دهیم در غیر این صورت ما فرد را وارد بحران تصمیم گیری خواهیم کرد به این معنی که انگیزه لازم ایجاد شده است ولی شرایط فرزند آوری برای وی وجود ندارد.

رسا- نقش اطلاع رسانی و اخبار و برنامه های گفت و گو محور را چگونه ارزیابی می کنید؟

اطلاع رسانی که خود ابعاد مختلف دارد که خبر و برنامه های کارشانس محور و گفتگو محور اهم آن است.

در بحث خبر و اطلاعات عمومی در رسانه، شاید در وهله اول کار آسانی به نظر برسد ولی حقیقتا مسأله خیلی پیچیده است. امروزه رسانه های ارتباط جمعی بیشتر سرمایه خود را روی اخبار و اطلاع رسانی متمرکز کرده‌اند دلیلش روشن است چون‌ اولا مخاطب همواره دنبال خبر است و ثانیا سریع‌ترین و ارزان‌ترین محصول رسانه ای، خبر است ولی باز تاکید می‌کنم؛ این به معنی راحت بودن کار نیست.

پس در مقوله اخبار جمعیت باید برنامه ریزی‌ و سیاستگذاری جدی کرد.

 برنامه های گفتگو محور

در بخش تولید برنامه های گفت و گو محور و کارشناس‌محور در حوزه جمعیت، نمره قابل قبولی داریم ولی یک اشکال جدی وجود دارد و آن عدم واگذاری تریبون به مخالفان است، باید حرف مخالفان را در رسانه منعکس کرد و پاسخ آن را داد، در غیر اینصورت این مخالفت ها در بستر شبکه های اجتماعی که مخاطبان بیشتری دارد، به شکل های مختلف نمود خواهند کرد.

در پایان عرایضم تاکید می‌کنم‌ رسانه به ویژه تلویزیون باید تلاش کند، مسأله بحران‌‌جمعیت را از حوزه حاکمیت و کشور به مسأله شخصی تبدیل کند‌‌ یعنی قبل از اینکه القا کند کشور به دلیل کاهش جمعیت در خطر است، بهتر است بگوید ارکان خانواده در خطر است.

حل بحران جمعیت کشور در گرو حل بحران جمعیت خانواده است‌.

رسا- با تشکر از اینکه وقتتان را در اختیار ما قرار دادید.