اطلاعات دینی جامعه درباره پیامدهای ربا ناکافی است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در کرمانشاه، یکی از مباحث مهمی که در اقتصاد مطرح می شود و دامنه نفوذ و تأثیر آن به علم اخلاق نیز کشیده می شود مسأله ربا است و از آنجا که در آیات و روایات اهل بیت علیهم السلام بر این مسأله اثرات زیادی از لحاظ دنیوی و اخروی مترتب شده است، تلاش بر این است که به آثار ربا در زندگی انسان پرداخته شود، به این منظور گفت و گویی با حجت الاسلام مجید بنی عامریان مدیر حوزه علمیه شهرستان سنقر انجام گرفته که در ادامه می خوانید.

رسا ـ در آغاز سخن بفرمایید عواقب و اثرات نابودکننده ربا در دین  تا چه حد در جامعه شناخته شده است؟

در دین مقدس اسلام احکام به پنج دسته تقسیم می شوند که عبارتند از حلال، حرام، مکروه، مستحب و مباح که هر کدام بنا بر مصلحتی که برای فرد و جامعه انسانی دارد تقسیم بندی شده اند.

یکی از احکام حرام، عمل ناپسند ربا است که جزء گناهان کبیره ای است که خداوند متعال در صورت توبه نکردن از آن وعده عذاب داده است.

متأسفانه در جامعه ما به دلیل کمبود اطلاعات در مورد اثرات ربا موجب شده که برخی بی محابا و یا با کمی ترس به سراغ این گناه نابود کننده بروند در حالی که اگر به قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام رجوع شود در می یابند که ربا چه اثرات نابود کننده ای در مورد فرد ربا گیرنده و ربا دهنده در پی خواهد داشت.

در این مسأله مورد بحث، کار کمی صورت گرفته است و بیشتر به اثرات منفی ربا در خصوص اقتصاد و اجتماع رسیدگی شده است.

رساـ بطور کلی ربا شامل چه مواردی است؟

قبل از هر چیز باید با معنای ربا آشنا شد، ربا در لغت به معنای زیادی و افزایش است و در اصطلاح در شریعت اسلام به معنای زیاده گرفتن در وام و بیع است، شهید ثانی در کتاب شرح لمعه می فرماید محل ورود ربا دو شیء همجنسی هستند که با کیل و وزن اندازه گیری می شوند و یکی از دیگری بیشتر است به هر اندازه ای که باشد و حرمت آن نیز مؤکد است و گناهان کبیره است و گناه یک درهم از آن از هفتاد مرتبه زنا، آن هم زنای با محارم بزرگ تر است.

مورد ربا یا پول است یا جنس یعنی گاهی پول را قرض می دهند و بیش از آنچه داده بازپس می گیرند که این ربا در وام است و گاهی جنسی را می دهند و مقدار بیشتری از همان جنس را تحویل می گیرند که این نیز در مواردی ربا محسوب می شود مانند فروش با وزن و پیمانه.

رساـ اثرات ربا بر زندگی دنیوی و اخروی فرد چیست؟

از منظر قرآن کریم یکی از خطرناک ترین اثری که ربا در فرد می گذارد این است که ربا یعنی به جنگ خدا و پیامبرش برخاستن، یعنی محارب الی الله و الرسول، ربا خوار باید بداند که در این جنگ دریک طرف او و در طرف دیگر خداوند جبار قرار دارد.

خداوند متعال در  آیه 279 سوره مبارکه بقره می فرمایند «فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُؤُسُ أَمْوالِکُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ» یعنی « پس اگر چنین نکردید(یعنی آنچه که از مطالبات ربا مانده است، رها نکردید)(بدانید که) اعلان جنگ با خدا و رسولش داده اید، اگر توبه کنید سرمایه های شما از آن خودتان است و (در این صورت) نه ستم می کنید و نه بر شما ستم می شود».

در مورد آخرین عبارت آیه 279 شهید مطهری منطق قرآن را در خصوص ربا چنین بیان می کند که از این تعبیر قرآن به نظر می رسد که اساسا قرآن سود گرفتن از قرض را ظلم می داند و می دانیم که ظلم یعنی گرفتن چیزی بدون حق و بدون یک مجوز، البته مجوز طبیعی نه مجوز قانونی در واقع عدل هم یعنی به هر مستحقی آنچه را که استحقاق دارد دادن و ظلم تجاوز به حقوق دیگران است، قرآن ربا گرفتن را تجاوز به حق قرض گیرنده تلقی می کند و به قول ما اصلا نامشروع می داند.

از دیگر اثرات ربا در آیه 275 سوره مبارکه بقره آمده است که می فرماید «الَّذينَ يَأْکُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلاَّ کَما يَقُومُ الَّذي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِّ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبا وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهي‏ فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَي اللَّهِ وَ مَنْ عادَ فَأُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فيها خالِدُونَ» یعنی کسانی که ربا می خورند در قیامت از قبر ها بر نمی خیزند مگر همانند برخاستن کسی که بر اثر تماس شیطان، آشفته و دیوانه شده است(نمی تواند تعادل خود را حفظ کند، گاهی زمین می خورد و گاهی بر می خیزد.

ربا خوار به کسی تشبیه شده است که شیطان او را خبط کرده است، خبط به معنای افتادن و برخاستن و عدم تعادل به هنگام حرکت است.

فرد ربا خوار گرچه به زعم خویش اموالش افزایش پیدا می کند اما این خیالی باطل است و نباید به رشد ظاهری ثروت خیره شد چون نظام اقتصادی بر اساس ربا رو به نابودی است، خداوند متعال در آیه 276 سوره مبارکه بقره می فرماید «يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ يُرْبِي الصَّدَقاتِ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ کُلَّ کَفَّارٍ أَثيمٍ» یعنی خداوند ربا را نابود می کند و صدقات را افزایش می دهد و خداوند هیچ انسان ناسپاس و گناهکاری را دوست نمی دارد.

کلمه محق در این آیه به معنای نقصان تدریجی است و محاق به ماه گفته می شود که نورش در شب های آخر آنچنان کاهش یافته که دیده نمی شود و در مقابل، ربا به معنای رشد تدریجی است، این آیه یادآور می شود که هرچند رباخوار به قصد انباشت ثروت از دیگران ربا می گیرد ولی خداوند برکت و آثار خوبی که باید ازدیاد مال داشته باشد را از ربا می گیرد، لازم نیست خود مال ربوی از بین برود بلکه اهدافی که از افزایش ثروت در نظر داشت از بین می رود.

حجت الاسلام قرائتی در تفسیر آیه 276 سوره مبارکه بقره می فرماید ربا خوار از رحمت و محبت الهی محروم است و بسیار ناسپاس و گناهکار است، او با گرفتن ربا خود را ضامن مردم، زندگی خود را حرام، عباداتش را باطل و حرص و طمع و قساوت را بر خود حاکم می گرداند.

در تفسیر نمونه آمده است کفار از ماده کفور به کسانی می گویند که بسیار ناسپاس و کفران کننده باشد و اثیم کسی است که زیاد مرتکب گناه می شود، آیه 276 می فرماید ربا خوار نه تنها با ترک انفاق و قرض الحسنه و صرف مال در راه نیازمندی های عمومی، شکر نعمتی را که خداوند متعال به آن ها ارزانی داشته به جای نمی آورند بلکه آن را وسیله هر گونه ظلم و ستم و گناه و فساد قرار می دهند و طبیعی است که خداوند چنین کسانی را دوست ندارد.

مطابق آیه 131 سوره آل عمران (وَ اتَّقُوا النَّارَ الَّتي‏ أُعِدَّتْ لِلْکافِرينَ)، مسلمان ربا خوار همان عذابی را می بیند که برای کافر فراهم شده است یعنی مقام و مرتبه یک مسلمان رباخوار هم رده کفار است، گناه رباخواری به حدی است که خداوند در خصوص هیچ گناهی به اندازه رباخواری چنین شدتی را بکار نبرده است دلیل این امر این است که فساد گناهان دیگر از یک تا چند نفر تجاوز نمی کند آثار شوم آن ها تنها برخی ابعاد زندگی را فرا می گیرد اما ربا موجب حکومت بی دینان شده که آثار سوء آن بنیان دین را منهدم می کند و آثار آن را به کلی از بین می برد و نظام حیات را تباه می سازد و فطرت انسان را ساقط می کند.

رساـ در روایات ربا چگونه توصیف شده است؟

در روایات نیز ربا به شدت نکوهش شده است مثلا در روایاتی از پیامبر گرامی اسلام (ص) آمده است «خداوند عز و جل رباخوار و ربا دهنده و نویسنده و شاهد بر آن را لعنت کرده است» و یا در جایی دیگر می فرمایند «هر کس ربا بخورد خداوند عز و جل به اندازه ربایی که خورده شکمش را از آتش دوزخ پر کند و اگر از طریق ربا مالی به دست آورد، خدای تعالی هیچ عمل او را نپذیرد و تا زمانی که قیراطی (کمترین مقدار) از مال ربا نزدش باشد، پیوسته خداوند و فرشتگانش او را نفرین می کنند».

ربا دین را نابود می کند چنانکه بر اساس روایات مردی از امام صادق (ع) درباره آیه «خداوند ربا را نابود می کند و صدقات را افزایش می دهد» سوال کرد و گفت: گاه کسی را می بینم که ربا می خورد و با این حال ثروتش زیاد می شود؟ حضرت پاسخ داد:«کدام نابودی نابودکننده تر از یک درهم ربا که دین را نابود می کند که اگر توبه هم کند ثروتش از دست می رود و فقیر می شود» .

پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرمایند «چهار کس را خداوند به بهشت در نیاورد و از نعیم آن نچشاند، رباخوار، شراب خوار و آن کس که مال یتیم را به ناحق خورد و آن کس که پدر و مادر از او ناخشنود باشند» بنابراین فرد رباخوار هیچگاه بهشت را نخواهد دید.

با توجه به مسائلی که بیان شد و با توجه به آیات و روایات اگر شخصی به دنبال این گناهان کبیره قدم بردارد سبب اقسام بلاها از جمله محارب الی الله و الرسول شدن، ندیدن بهشت، دوری از رحمت الهی، فقیر شدن و از بین رفتن مال و دیگر موارد خواهد شد که منجر به پشیمانی دائمی و حسرت بار می شود.

از این رو انسان برای کسب و درآمد باید از راه هایی که خداوند در اختیار او قرار داده است بهره برداری کند که سبب نزول برکت از جانب باری تعالی خواهد شد و از راه هایی که منجر به بی برکتی در کار و سرمایه می شود مثل کسب و درآمد از راه ربا جدأ پرهیز کند./403/857/ب1