روحانیانی که کبوتران حرم شده‌اند/ حکایت عالمان حجره‌گزین و زاهدان خلوت‌نشین
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در خراسان شمالی، هنوز صدای پدر در گوشش می‌پیچید، برای چندمین بار بود که با وی مکالمه‌ای طولانی داشت، پیرمرد مصر بود پسر طلبه‌اش پس از چند سال تحصیل به روستایشان بازگشته و چشم و چراغ مسجد روستا شود، می‌گفت اهالی پرسیده‌اند مگر قرار است پسرت چند سال در قم بماند آن هم وقتی که چندین سال است درسش را در حوزه علمیه بجنورد به پایان رسانده و ملبس هم شده است.
طلبه جوان اما سری پر سودا داشت، می‌خواست ادامه تحصیل داده و سطح حوزوی خود را ارتقا دهد، تازه با واسطه‌ای به او پیشنهاد شده بود که اگر چندی دیگر ادامه دهد می‌تواند در یکی از مدارس علمیه قم به تدریس نوآموزان دینی بپردازد.
محمد اما درعین‌حال دل در گرو روستای آباء و اجدادی خود هم داشت، مدت‌ها بود که کمتر فرصت حضور در روستا را به دست می‌آورد اما در همان چند روز تعطیلات که به روستا بازمی‌گشت اهالی لحظه‌ای رهایش نمی‌کردند، نمازهای جماعت در مسجد روستا دایر می‌شد و شور و شوقی به جریان می‌افتاد، بزرگان روستا بارها به او گفته بودند که مسجد و اهالی روستا چشم انتظار بازگشت او هستند. پدر هم از او خواسته بود به روستا بازگردد تا دست او را به جایی بند کرده و سر و سامانی به زندگی‌اش بدهد.
طلبه جوان می‌اندیشید که اگر به دیار خود بازگردد به این زودی‌ها امکان ادامه تحصیل نداشته و باید به تبلیغ دینی در کنار زندگی سخت روستایی بسنده کند، تبلیغ را دوست داشت اما دو دل بود که درس و حوزه را حداقل برای مدتی هم که شده کنار گذاشته و به روستا بازگردد. برای او که با هزار امید و آرزو به قم آمده بود رفتن یا ماندن تصمیم سختی بود.
آن عشق که در پرده بماند به چه ارزد؟
مهرماه سال 91 بود که رهبر معظم انقلاب در سفر به خراسان شمالی در جمع طلاب و روحانیان این استان با انتقاد از ماندن طلاب و روحانیان در قم و مشهد فرمودند: «روحانیان باید از حوزه‌هاى بزرگ هجرت کنند، بیایند در شهرستان‌ها بمانند، چه اهل آنجا باشند، چه نباشند. فضلاى بجنوردىِ مشهد و قم بنشینند بین خودشان ده نفر را انتخاب کنند، آن‌ها را بفرستند اینجا، حوزه هم موظف باشد امکانات فراهم کند، بیایند اینجا درس‌ها را بگویند. حالا می‌گویند تا سطح ده تدریس می‌شود. بالاتر بگویند، درس خارج بگویند. بله طلبه‌اى که اینجا درس خارج خوانده و قریب‌الاجتهاد شده، مانعى ندارد و خوب است که دو سال، سه سال، پنج سال هم برود در یک حوزه دیگر - مثلاً حوزه قم یا حوزه مشهد - حضور پیدا کند و بعد برگردد اینجا. وقتى یک روحانىِ ملاىِ باسوادِ عمیق در این روزگار - که روزگار فکر و فرهنگ و گسترش اندیشه‌هاى نو در سرتاسر دنیاى اسلام است - در یک شهرِ این جوری باشد، می‌دانید چه اتفاقى مى‌افتد؟»
موضوع کمبود روحانی در بسیاری از شهرهای کشور، پیش از آن هم از سوی مجریان فرهنگی و مذهبی کشور مطرح شده و از همان زمان، طرح‌هایی برای رفع این مشکل طراحی و اجرا شده بود، طرح‌هایی که هرچند توانستند بخشی از معضل خلوت‌نشینی طلاب و روحانیان در حوزه‌های علمیه قم و مشهد را جبران کنند اما چاره اساسی کار نشدند و موضوع بازنگشتن طلاب و روحانیان از این شهرها همچنان پابرجا است.
دغدغه‌مندان کمبود روحانی در مناطق مختلف کشور و تجمع این قشر در قم و مشهد، با علم به نقش روحانیان و مبلغان دینی در حوزه‌های گوناگون زندگی مردم، خواستار این هستند که روحانیان پس از چندی تحصیل در حوزه‌های علمیه قم و مشهد به شهر و دیار خود بازگشته و رسالت تبلیغی خویش را ایفا کنند.
ناگفته روشن است که حضور و فعالیت روحانیان و علما در شهرهای کوچک و روستاها افزون بر رفع مسائل و مشکلات دینی مردم، نقش مهمی در کنترل و کاهش ناهنجاری‌ها و آسیب‌های اجتماعی، جلوگیری از گسترش افکار انحرافی و شبهات دینی، رفع کاستی‌ها و کمبودهای فرهنگی و غیره دارد.
موضوع تجمع روحانیان در قم و مشهد و به‌تبع آن کمبود روحانی در کشور تقریباً در همه استان‌ها وجود دارد؛ به عنوان نمونه اکنون در استان خراسان شمالی با حدود یک‌میلیون جمعیت و 22 شهر و 850 آبادی دارای سکنه، تنها حدود هزار روحانی چه در قالب‌های تبلیغی و چه در قالب سایر مسؤولیت‌های اداری و اجرایی فعالیت می‌کنند.
درحالی‌که مساجد روستایی و شهری، مدارس، دستگاه‌ها و ادارات و سایر مراکز خراسان شمالی از کمبود روحانی رنج می‌برند، بر اساس آمار اداره کل تبلیغات اسلامی این استان، اکنون حدود دو هزار روحانی بومی خراسان شمالی اقامت در قم و بیش از هزار و 600 روحانی بومی اقامت در مشهد را گزیده و سالیان متمادی است که کبوتران حرم شده‌اند.
در استان خراسان شمالی بیش از هزار و 100 مسجد و افزون بر 500 روستای پرجمعیت وجود دارد اما اکنون تنها حدود 200 روحانی مبلغ در این استان در قالب طرح هجرت، استقرار دائم، استقرار موقت و پاره‌وقت مشغول فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی هستند این در حالی است که حدود چهار هزار روحانی بومی این استان در قم و مشهد ساکن شده‌اند و گویا حالا حالاها هم هوای بازگشت به موطن خود را ندارند.
پیش به سوی قوم یا رهسپار قم؛ مسأله این است
آیت‌الله حبیب‌الله مهمان‌نواز، نماینده مردم استان خراسان شمالی در مجلس خبرگان رهبری، در این زمینه می‌گوید: روحانیان باید از علم و آموزه‌های خود برای ارشاد و راهنمایی مردم استفاده کرده و پس از فراغت از تحصیل در قم و مشهد، برای انذار و تبشیر به میان قوم خود برگردند.
وی که خود پس از فراغت از تحصیل در حوزه علمیه مشهد به بجنورد بازگشت و در منطقه شمال خراسان حدود نیم قرن فعالیت تبلیغی و فرهنگی داشته است، می‌افزاید: آن دسته از روحانیانی که سال‌های متمادی در حوزه‌های علمیه بزرگ سکنی گزیده و برای فعالیت‌های ترویجی و تبلیغی به میان مردم نمی‌آیند باید آگاه باشند که دریافت سهم امام از سوی آن‌ها جای اشکال دارد.
آیت‌الله مهمان‌نواز با تأکید بر اینکه اسلام و جامعه دینی به عالمان باعمل نیاز دارد، اضافه می‌کند: روحانیانی که از علم خود برای تبلیغ و ترویج آموزه‌های دینی در بین مردم استفاده نمی‌کنند درواقع عالمان بی‌عملی هستند که رسالت حوزوی خود را به درستی انجام نمی‌دهند.
وی تصریح می‌کند: اکنون بسیاری از مساجد شهرها و روستاهای ما به حضور روحانی و عالم نیاز دارند و در چنین شرایطی پذیرفتنی نیست که خیل عظیمی از روحانیان ما در حوزه‌های علمیه مشهد و قم کنج عزلت گزیده و برای تبلیغ به شهرهای کوچک و روستاهای خود نیایند.
تقویت حوزه‌های علمیه شهرها؛ راهکار تمرکززدایی از قم و مشهد
حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالقاسم یعقوبی، نماینده ولی فقیه در خراسان شمالی و رییس شورای استانی حوزه‌های علمیه استان هم در این زمینه بر اجرای طرح‌های ماندگاری طلاب در استان تأکید می‌کند و می‌گوید: باید با ارتقای کمی و کیفی سطح حوزه‌های علمیه در استان، از مهاجرت تحصیلی طلاب بومی به حوزه‌های علمیه قم و مشهد جلوگیری شود.
وی اضافه می‌کند: در صورتی که در استان خراسان شمالی حوزه علمیه‌ای در سطح عالی وجود داشته باشد دیگر طلاب برای ادامه تحصیل به قم و مشهد نمی‌روند و در نتیجه استان درزمینهٔ روحانی با کمبود جدی مواجه نخواهد شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین یعقوبی ادامه می‌دهد: خوشبختانه سفر رهبر معظم انقلاب به خراسان شمالی در مهرماه سال 91 به روند توسعه کمی و کیفی حوزه‌های علمیه استان شتاب بیشتری داد و با استفاده از اعتبارات مصوب این سفر، طرح‌های مناسبی برای احداث و تکمیل مدارس علمیه خواهران و برادران در خراسان شمالی اجرا شد.
وی با تأکید بر تلاش بیشتر برای فراهم کردن زمینه حضور بیشتر روحانیان و فضلای بومی و غیربومی در خراسان شمالی، می‌گوید: راه‌اندازی کرسی درسی قوی در سطوح عالی حوزه علمیه در استان ازجمله مواردی است که می‌تواند در این زمینه تأثیر بسزایی داشته باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین یعقوبی با اشاره به اینکه برای بازگشت روحانیان و فضلای بومی خراسان شمالی به استان تاکنون چندین دیدار با مجامع روحانیان استان در قم و مشهد صورت گرفته و نامه‌نگاری‌هایی هم صورت گرفته است، می‌افزاید: از علما و فضلای استان انتظار داریم به زادگاه خود هجرت کرده و در مسؤولیت‌های مختلف و امور فرهنگی و دینی مشغول فعالیت شوند.
سکونت چهار هزار روحانی بومی خراسان شمالی در قم و مشهد
حجت‌الاسلام علی خادمی، مدیرکل تبلیغات اسلامی استان خراسان شمالی هم در این زمینه می‌گوید: اکنون در سطح استان در مجموع حدود هزار روحانی خواهر و برادر فعال هستند که از این تعداد حدود 200 نفر در قالب طرح هجرت و مستقر در روستاها ساکن بوده و حدود 200 نفر هم به عنوان امام جماعت در مساجد و دستگاه‌های دولتی فعال بوده و کار تبلیغی می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: همچنین شماری از روحانیان موجود در خراسان شمالی کار اداری و اجرایی داشته و در کنار فعالیت اداری خود، کار تبلیغی انجام می‌دهند اما با وجود این نیاز استان به فعالیت روحانیان مبلغ بسیار بیشتر از میزان موجود است.
حجت‌الاسلام خادمی با اشاره به اینکه موضوع عدم بازگشت طلاب و روحانیان از حوزه‌های علمیه قم و مشهد به موطن خود بعد از پیروزی انقلاب و تقویت حوزه‌های علمیه تشدید شده است، می‌گوید: درواقع نحوه مدیریت و رویکرد حوزه‌های علمیه در قم و مشهد سبب شده تا طلاب و روحانیان مایل به سکونت در این شهرها و عدم بازگشت به موطن خویش باشند.
به گفته وی وجود نظرات متفاوت مراجع عظام تقلید درزمینهٔ تحصیل و ماندگاری طلاب در حوزه‌های علمیه قم و مشهد و تأثیر این نظرات بر مدیریت حوزه‌های علمیه، غرق شدن طلاب در درس و بحث دینی و سیر و سلوک عرفانی و جذابیت ادامه این مسیر، عدم همراهی خانواده و فرزندان روحانیان و کمبودها، سختی‌ها و کاستی‌های موجود در زندگی تبلیغی در روستاها و شهرهای کوچک برخی از دلایل مقیم شدن طلاب و روحانیان در شهرهایی چون مشهد و قم است.
حجت‌الاسلام خادمی می‌افزاید: این موضوع سبب شده تا در مناسبت‌های خاص چون ماه رمضان و محرم، نیاز استان به روحانی از طریق جامعه المصطفی و حوزه‌های علمیه قم و مشهد تأمین شود هرچند که افزون بر مناسبت‌های مذهبی و دینی و ایام تبلیغی، لازم است روحانی در همه روزهای سال در مساجد استان حضور داشته باشد.
وی با اشاره به اقدامات انجام شده به منظور فراهم کردن زمینه بازگشت روحانیان بومی استان از قم و مشهد، اظهار می‌کند: در این راستا چندین نشست با اجتماع طلاب و روحانیان خراسان شمالی در قم و مشهد برگزار شده و برای استفاده از ظرفیت این روحانیان اعلام آمادگی کرده‌ایم اما این تلاش‌ها نتیجه چندانی در بر نداشته است.
حجت‌الاسلام خادمی اضافه می‌کند: تقویت حوزه‌های علمیه استان و ارتقای سطح تحصیلی آن‌ها یکی دیگر از اقدامات انجام شده در این زمینه است، هرچند که به بار نشستن محصول حوزه‌های علمیه خراسان شمالی نیازمند گذشت حداقل 10 سال دیگر است.
لزوم تقویت روحیه جهادی در عرصه تبلیغ دینی
حجت‌الاسلام حجت سالاری مکی، مسؤول نمایندگی حوزه علمیه خراسان شمالی در این زمینه می‌گوید: فضای علمی و مذهبی وسیع و دسترسی به اساتید، مراکز و مؤسسات قوی در قم و مشهد و تکمیل تحصیلات حوزوی در سطوح عالی از سوی طلاب و به‌تبع آن اشتغال آن‌ها در برخی مراکز تبلیغی و حوزوی قم و مشهد و ایجاد تعهد برای ماندگاری در این مراکز برخی از دلایل ماندگاری طلاب و روحانیان در این دو شهر است.
وی با بیان اینکه عدم ایجاد فضای کار لازم برای حضور روحانیان در استان از سوی متولیان اعم از دولت و مراکز فرهنگی و اجرایی از دیگر دلایل ماندگاری طلاب و روحانیان در قم و مشهد است، ادامه می‌دهد: برای رفع این مشکل به تقویت روحیه جهادی در عرصه تبلیغ و کار فرهنگی نیاز بوده و از طرف دیگر باید این باور که فعالیت روحانیان از مهم‌ترین ارکان پیشرفت استان است، به صورت متقابل در بین طلاب و مسؤولان به وجود بیاید.
حجت‌الاسلام سالاری مکی با اشاره به اقدامات نهاد حوزه علمیه خراسان شمالی در راستای بازگشت طلاب و روحانیان بومی استان از قم و مشهد، می‌گوید: حوزه علمیه خراسان شمالی به عنوان یکی از نهادهایی که از هجرت فصلی فضلا و اساتید روحانی به استان در راستای تأمین اساتید و کادر اجرایی و آموزشی خود بهره می‌برد، در این زمینه اقداماتی ازجمله تأمین اسکان اساتید حوزه‌های علمیه در مرکز استان و شهرستان‌ها با احداث استادسرا و پرداخت حق‌الزحمه و بیمه تکمیلی را انجام داده است.
وی می‌افزاید: همچنین راه‌اندازی سطح دو و سه حوزه علمیه در دوره عمومی و تحت برنامه و نیز رشته‌های تخصصی علوم و معارف قرآن و کلام اسلامی در سطح دو و سه مدرسه علمیه تخصصی امام خامنه‌ای بجنورد و حضور در جمع شورای طلاب استان خراسان شمالی در قم و مشهد و دعوت از بزرگواران و اعلام نیاز به حضور آن‌ها در استان از دیگر اقدامات انجام‌شده در این راستا است.
دبیر شورای استانی حوزه‌های علمیه خراسان شمالی با اشاره به فعالیت 15 مدرسه علمیه با بیش از هزار و 400 طلبه در استان، می‌گوید: تا چند سال پیش تنها تحصیل طلاب تا سطح دو در استان امکان‌پذیر بود اما با راه‌اندازی حوزه علمیه تخصصی امام خامنه‌ای در بجنورد، اکنون امکان تحصیل طلاب سطح سه در خراسان شمالی مهیا شده است.
وی با بیان اینکه پیش از این طلاب با اتمام سطح دو، برای ادامه تحصیل بالاجبار به حوزه‌های علمیه قم و مشهد مهاجرت می‌کردند، می‌افزاید: ارتقای سطح تدریس حوزوی در استان یکی از عوامل ماندگاری طلاب در خراسان شمالی است.
حجت‌الاسلام سالاری مکی با بیان اینکه راه‌اندازی درس خارج به صورت غیرحضوری برای اساتید و مسؤولان مدارس علمیه استان از ابتدای سال تحصیلی جاری از دیگر اقدامات انجام‌شده در راستای بازگشت طلاب و روحانیان بومی استان از قم و مشهد است، ادامه می‌دهد: تلاش می‌شود از ابتدای مهرماه امسال کرسی درس خارج به صورت حضوری برای عموم طلاب و روحانیان واجد شرایط جهت تحصیل در سطح چهار در مرکز خراسان شمالی راه‌اندازی شود.
به گفته وی اجرای طرح تربیت اساتید ضمن تحصیل برای رشد استعدادهای برتر در عرصه تدریس با برگزاری برنامه‌ها و دوره‌های فوق‌برنامه از قبیل دوره علمی آموزشی بلاغ از دیگر اقدامات صورت گرفته در این زمینه است.
حجت‌الاسلام سالاری مکی می‌گوید: اگر کمبودهای زیرساختی و مسائلی مانند عدم تدریس سطوح عالی حوزوی حل شده و حوزه‌های علمیه استان‌ها از نظر کمی و کیفی ارتقا یابند، بدون شک زمینه بازگشت طلاب بومی از قم و مشهد فراهم می‌شود.
یک راه رفته و هزار راه نرفته
محمد به این می‌اندیشید که اگر در قم بماند می‌تواند راهی که آغاز کرده را همچنان ادامه دهد اما از طرف دیگر به رسالت تبلیغی خود هم فکر می‌کرد، به نشر آموزه‌های اسلامی به عنوان زکات علمی که چندین سال برای آموختن آن وقت صرف کرده است.
تنها در حجره‌اش نشسته بود، بین رفتن و ماندن دو دل بود، به یاد سخن استاد خویش افتاد، برخاست قرآن را برداشت و چند آیه‌ای تلاوت کرد، سپس نیت کرد و آن را برای استخاره گشود، سوره توبه و آیه نفر را در برابر خود دید؛ «وَ ما كانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ»، طلبه جوان قرآن را بست، بوسید و روی طاقچه گذاشت آنگاه نگاهش به سمت گوشه اتاق و چمدان رنگ و رو رفته‌اش چرخید، شیخ محمد تصمیم خود را گرفته بود./502/9314/ب1
هادی رحیمی کوهستان