بازگشت برق آسا

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از روزنامه خراسان، هادی محمدی طی مطلبی در این روزنامه نوشت: بیش از یک سال است که دونالد ترامپ از زمان تبلیغات انتخاباتی و مدتی که رئیس جمهور آمریکا شده بر طبل افتضاح بودن برجام برای ایالات متحده و بی فایده بودن آن می کوبد و با عبارات مختلف خواهان پاره شدن این توافق یا خروج از آن است.

از سوی دیگر اروپا و دیگر طرف های درگیر در مذاکرات می گویند برجام مفید بوده و به قول خودشان دستاوردهایی برای انحراف نیافتن جمهوری اسلامی به سوی تسلیحات اتمی داشته است. روزهای اخیر هم اوج این لفاظی ها را شاهد هستیم اما چرا آمریکای ترامپ همچنان مردد در بازگرداندن  تحریم ها و خروج عملی از برجام است و اروپای نیمه متحد همچنین چیزی را نمی خواهد؟ حرف جالبی که به نظر می رسد نتیجه و عصاره جلسه سه شنبه شب هیئت نظارت بر برجام در تهران باشد را علی لاریجانی در آستانه سفر به مسکو زد و گفت : "ایران نگرانی بابت خروج آمریکا از برجام و لغو این توافق ندارد ". علی اکبر صالحی نیز این بار با صراحت اعلام کرد یا همه به برجام عمل می کنند یا هیچ کس ، این دو موضع گیری در آستانه سخنرانی ترامپ درباره نحوه مهار جمهوری اسلامی ، نشان می دهد تهران به این نتیجه رسیده که دستش در برابر هر اتفاق احتمالی در دو ماه آینده خالی نیست و اهرم هایی دارد که می تواند معادله بازی را تا حد زیادی به نفع خویش تغییر دهد.

نگارنده در این زمینه و از زاویه توان بازگشت پذیری هسته ای کشورمان به موضوع پرداخته تا ببینیم در صورت رسیدن به خط پایان گفت وگوها و رایزنی های دیپلماتیک و جواب ندادن راهکارهای حقوقی درج شده در بندهای 36 و 37 برجام درباره کمیسیون مشترک و شورای امنیت سازمان ملل ، چگونه می توانیم همان عاملی که تا امروز مهم ترین دلیل تردید واشنگتن در بر هم زدن برجام بوده و اروپایی ها را نگران کرده، فعال کنیم.

قبل از هر چیز به عنوان کسی که برای تهیه ویژه نامه " صنعت هسته ای ؛ شاهکار ایرانی " در تابستان سال 94 و در همان روزهای داغ مذاکرات وین از تمامی تاسیسات صنعت هسته ای به ویژه چرخه سوخت بازدید داشتم باید اعتراف کنم  دارایی و تاسیسات موجود کشورمان به منظور ذخایر اورانیومی و توان کمیتی در عین وجود توان کیفی، برای تولید سوخت برق نیروگاهی بسیار پایین بوده و برای رسیدن به آن  مرحله راه طولانی و سختی در پیش است اما همین وضعیت موجود نیز در حدی برآورد می شود که می تواند به راحتی برای طرف مقابل نگرانی هایی از نظامی شدن برنامه هسته ای ایران ایجاد کند.مطابق برنامه جامع اقدام مشترک(برجام) کشور ما در سه حوزه فنی دچار محدودیت عمده است اول کاهش تعداد سانتریفیوژها در فردو و نطنز ، دوم کاهش ذخایر اورانیوم غنی شده و توقف غنی سازی بالای 3.67 درصد در فردو و نطنز و سوم اسقاط کالندریای قلب راکتور آب سنگین اراک. در کنار این سه محدودیت، محدودیت هایی نیز در حوزه تحقیق و توسعه داشتیم که عملا با توجه به طولانی بودن این کار و زمان بندی موجود در برجام، محدودیت چشمگیری نخواهد بود. همچنین دولت جمهوری اسلامی ایران قبول کرد تا زمان ارائه گزارش نهایی آژانس در مورد صنعت هسته ای ایران یا پایان مدت هشت ساله مندرج در برجام و تصویب لغو تحریم های کنگره آمریکا در کنگره، پروتکل الحاقی به پادمان را بدون تصویب در مجلس شورای اسلامی به صورت داوطلبانه اجرا کند.

3 عکس العمل پیش روی ایران در بازگشت پذیری
با این اوصاف به نظر می رسد ایران می تواند در صورت برهم خوردن برجام و رسیدن به این نتیجه توسط هیئت نظارت بر برجام که ادامه اجرای آن بدون آمریکا فایده چندانی نداشته و عملا نمی تواند ما را از این توافق منتفع کند، سه دسته عکس العمل در حوزه بازگشت پذیری شامل اقدامات برق آسا و سریع ، اقدامات میان مدت و اقدامات نسبتا طولانی مدت انجام دهد.ایران از روز 26 دی ماه سال 94 به اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی از جمله کد 3.1 اقدام کرده که به معنی برخی دسترسی ها ی خاص برای آژانس است  که در حوزه اقدامات برق آسا،  توقف این اقدام به همراه کاهش بازرسان و تعداد بازرسی ها می تواند سریع‌ترین و در عین حال یکی از برگ های مهم ما در بازگشت پذیری باشد، چرا که با این کار در عین ادامه همکاری قانونی و پادمانی با آژانس، توقف اقدام داوطلبانه ایران، می تواند هراس بزرگی را در طرف مقابل ایجاد کند.همچنین طبق برجام در سایت غنی سازی فردو 1044 سانتریفیوژ نسل اول قرار گرفته که همگی آماده تزریق گاز UF6 با غنای طبیعی هستند، حتی دو آبشار از این تعداد در دو سال گذشته به چرخش خود بدون تزریق گاز اورانیوم ادامه می دادند.

پیش از توافق ژنو در پاییز 92 ، در فردو کار تولید اورانیوم با غنای 20درصد برای تولید سوخت صفحه ای راکتور تهران صورت می گرفت که به گفته رئیس سازمان انرژی اتمی و دیگر متخصصان سازمان، زمان رسیدن دوباره فردو به غنی سازی 20درصد کمتر از پنج روز است. حتی شنیده شده این اقدام می‌تواند در سه روز هم انجام شود. موضوع رسیدن فردو به غنی سازی 20درصد جزو آن دسته فعالیت های بازگشت پذیری سریع به حساب می آید. این کار در نطنز نیز با فاصله زمانی بیشتری امکان پذیر است اما به دلیلی که در ادامه گفته خواهد شد، نطنز احتمالا قرار است به صورت دیگری پاسخ بد عهدی آمریکا را بدهد .در حوزه اقدامات میان مدت که ممکن است دو تا سه ماه به طول بینجامد می توان به افزایش ظرفیت غنی سازی در نطنز اشاره کرد.

طبق برجام، در سایت غنی سازی نطنز 5060 ماشین غنی سازی تا 3.67 درصد غنی سازی می کنند اما همان طور که در گذشته نیز مقامات کشورمان به ویژه صاحب نظران سازمان انرژی اتمی تاکید کرده اند برگشت پذیری در نطنز با ماشین های قدیمی نخواهد بود. هم اکنون حدود هزار ماشین از نوع IR2M در سالن B  نطنز انبار شده  که این ماشین ها مراحل تست خود را نیز پیموده اند و می توانند پس از نصب، پنج برابر ماشین های فعلی غنی سازی کنند یعنی با نصب هزار ماشین نسل دوم عملا ظرفیت غنی سازی ایران در نطنز دو برابر و بیشتر از میزان قبل از برجام خواهد شد اما این پایان داستان نیست زیرا ما حداقل یک زنجیره تست شده از ماشین هایIR4  داریم و آماده تولید انبوه این ماشین نیز هستیم. این سانتریفیوژها  پنج برابر ماشین نسل اول توان غنی سازی دارند و نصب شان می‌تواند ایران را به حدود 11هزار سو ظرفیت غنی سازی در نطنز برساند که حدود دو هزار سو بیش از بهار94 خواهد بود.

در سایت فردو نیز علاوه بر داستانی که می‌تواند برای 1044ماشین فعلی رخ دهد، عملا در نیم دیگری از سالن که امروز طبق برجام خالی شده می‌توان از ماشین های نسل جدید از جمله نسل شش ( 10سو غنی سازی )و حتی هشت (20 سو غنی سازی) بهره برد که البته این موضوع زمان بیشتری نیاز دارد.ایران طبق ماده 14 برجام موظف شده تا بیش از 130 تن آب سنگین تولیدی خود را برای فروش به بازارهای جهانی عرضه کند، اتفاقی که هم نگرانی های طرف مقابل از انبار شدن آب سنگین در ایران را برطرف می کند و هم برای تولید با ارزش ما مشتری و خریدار پیدا می کند اما با برهم خوردن برجام ایران می‌تواند با توجه به تولید 20تن در سال تاسیسات آب سنگین خنداب و این که آخرین گزارش آژانس از وجود حدود 120تن آب سنگین در داخل خبر می دهد، ظرف شش ماه از رقم 130تن نوشته شده در ماده 14 عبور کند و به نوعی بازگشت پذیری میان مدت ما به حساب آید.

راکتور اراک زمان بندی 1.5  تا 4 ساله
موضوع سوم که حداقل زمان یک و نیم تا سه ساله ای برای آن در نظر گرفته شده و در دسته اقدامات نسبتا بلند مدت قرار می گیرد، راکتور آب سنگین اراک است. این راکتور به دلیل تولید پلوتونیوم از جمله بزرگ ترین نگرانی های طرف مقابل و از خطوط قرمز پر رنگ آن ها به شمار می رفت. در این زمینه طبق نظر کارشناسان به دلیل باقی ماندن ابنیه و بیش از 80 درصد ساختمان و ساختار مورد نیاز از راکتور قدیمی اراک، برای ساخت همان کالندریای قلب راکتور با همان ویژگی ها، نیاز به حداقل یک سال و نیم زمان است اما اگر کشورمان تصمیم بگیرد تا راکتور مدرن را به شیوه ای که طراحی مفهومی و پایه آن به پایان رسیده به اتمام برساند حداقل چهار سال زمان نیاز دارد ضمن این که درباره راکتور اراک که به صورت استثنایی دارای یک سند مجزا با امضای هر هشت مقام ارشد دخیل در مذاکرات است، گفته شده که در صورت برهم خوردن توافق هسته ای نیز این قرارداد قابلیت اجرا دارد.به اعتقاد نگارنده وجود چنین پاسخ های محکمی از سوی جمهوری اسلامی در حوزه فنی و ده ها اقدام ریز و درشت سیاسی ، اقتصادی ، نظامی و ... دیگر باعث شده تا کشورهای اروپایی از سویی بر باقی ماندن برجام تاکید کنند و از سوی دیگر آمریکایی ها نیز تردیدهای جدی در برهم زدن قطعی برجام داشته باشند.هرچند  احتمالا با همان سیاست قبلی برای بی اعتبار کردن برجام و جلوگیری از منتفع شدن اقتصادی ایران از فواید برجام تحرکاتی را داشته باشد.

دو ماه آینده روزهای سرنوشت سازی برای 1+5 و اتحادیه اروپا خواهد بود تا ثابت کنند تا چه میزان می توان روی امضا و تعهدات به اصطلاح جهان متمدن حساب کرد؟ تا چه میزان نهادهایی همچون آژانس بین المللی انرژی اتمی و هشت گزارش مدیرکل آن که تایید پایبندی تهران به تعهدات برجامی اش است نزد آن ها اعتبار دارد؟ روزهایی که باید منتظر بود، انتظاری بدون استرس برای تهران و مملو از نگرانی و شرمساری برای آن ها./۱۳۲۵//۱۰۳/خ