آیا مساجد ما پایگاه نشر معارف قرآن هستند؟
بیستم شعبان نخستین روز از دهه تکریم مساجد است که با عنوان «مسجد، پایگاه نشر معارف قرآن و اهل بیت (ع)» نام‌گذاری شده است به همین بهانه یادداشت ذیل اشاره به عوامل کمرنگ بودن نقش مساجد در نشر معارف قرآنی کرده است؛
مسجد کلیدی ترین پایگاه در فرهنگ غنی اسلامی است که در اصل برای آن کارکردهای متنوعی تعریف شده است و به عنوان مرکز تجمع و تمرکز مسلمین و همچنین مرکز رسیدگی به امور مسلمین و خدمت رسانی به مردم شناخته می شده است اما متاسفانه هرچه از زمان صدر اسلام بیشتر گذشته است مساجد به دلایل مختلف اعم از غفلت، جهالت و یا عداوت دشمنانی که در راس امور مسلمین بودند از کارکردهای متنوع خود دور شده و بعضا تبدیل به یک نمازخانه صرف گشته است.
یکی از انتظارات بدیهی و اولیه که از مساجد به عنوان خانه خدا می رود این است که خانه خدا مرکز تعلیم و تعلم کتاب خدا و سخنان خداوند متعال باشد کما اینکه پیامبر بزرگوار اسلام (ص) فرمودند: إِنَّما نُصِبَتِ المَساجِدَ لِلقِرآنِ؛ مسجدها را برای قرآن خواندن ساخته‌اند. (وسایل الشیعه، جلد 3 ، صفحه 403) اما امروزه بنا به دلایل مختلف اعم از مشغولیت‌های فراوان مومنین، غنی سازی اوقات فراغت مردم در خارج از مسجد با تداخل زمانی، بسته شدن زودهنگام درب مساجد و... مساجد صرفا برای اقامه نماز جماعت باز هستند که البته تعداد وعده‌هایی که برخی مساجد برای نماز در طول شبانه روز باز هستند نیز جای تامل دارد!
این که مساجد پایگاهی برای نشر معارف قرآن باشند از چند زاویه قابل تامل است:
1- تلاوت قرآن؛ انتظار ساده‌ای است که مومنین بخواهند در مسجد یعنی خانه خدا کلام خدا به صورت صحیح و با صوتی دلنشین برای آنها خوانده شود و از نورانیت و معنویت آن بهره‌مند شوند، البته در برخی مساجد این امر محقق می شود که جای تقدیر و تشکر دارد اما در اکثر مساجد دیده می شود که مومنین از این جهت رنجیده خاطر به نظر می رسند و می گویند حتما باید مجلسی رسمی باشد تا از قاری قرآن دعوت به عمل آمده باشد و مومنین بتوانند از قرائت دلنشین قرآن بهره ببرند در صورتی که از کمترین کارکردهای مسجد این است که مردم در آن به قرائت قرآن بپردازند و حداقل هر مسجد دارای تعدادی قاری قرآن باشد.
در این میان می توان به اعطای مجوز تشکیل دارالقرآن در خارج از مساجد، تشکیل جلسات آموزش قرآن و تجمعات قاریان قرآنی در حسینیه‌ها و همزمانی آغاز یا پایان فعالیتهای گروه‌های آموزشی قرآن با اذان به عنوان آسیب اشاره کرد که باعث کمرنگ شدن حضور قاریان در مساجد و عدم انس و ارتباط ایشان با فضای مساجد محلات می‌شود. اگر کمی در نحوه رونق بخشیدن به فعالیتهای قرآنی دقت شود می‌توان از این فرصت‌ها برای حضور پررنگ‌تر قاریان، اساتید و آموزش بینندگان قرآن در مساجد استفاده کرد.
2- تفسیر قرآن؛ فلسفه تشکیل مساجد برای تجمع مسلمین و آموزش دستورات دین به ایشان اقتضای آن را دارد که ائمه مساجد با تفاسیر آیات آشنا بوده و از تریبون مسجد برای انتقال مفاهیم و آموزههای قرآن به مردم در جهت تصحیح سبک زندگی مسلمین و ترویج فرهنگ قرآنی استفاده کنند اما به غیر از برخی مساجد متاسفانه شاهدیم که علیرغم رشد فرهنگ روضه خوانی و توسل در مساجد که حداقل در چند شب از هفته به بهانه ادعیه وارده اجرا می شود وقت کمتری به منبر پرداخته می شود و اگر امام جماعتی مقید به استفاده از وقت مردم برای ترویج مسائل دینی باشد بیان تفسیر و یا تدبر در آیات قرآن نسبت به بیان احکام شرعی و احادیث سهم کمتری را به خود اختصاص داده است.
در ریشه یابی این مسأله همین بس که ائمه جماعات تربیت یافته نهاد آموزشی هستند که دروس آن بر محوریت فقه چیده شده است و متاسفانه قرآن و تفسیر به عنوان درسی حاشیه ای و جنبی تلقی می شود که جز افزایش مهجوریت قرآن نتیجه دیگری نخواهد داشت.
3- آموزش قرآن؛ آموزش قرآن به صورت کلاسی و جدی نیازمند وقت زیادی است و جلسات آن معمولا جلساتی طولانی هستند و چاره نیندیشیدن برای خدام و ائمه مساجد سبب شده است تا درب مساجد برای ساعات محدودی باز باشند و عملا دایر شدن چنین کلاس‌های طولانی میسر نباشد از این رو به ناچار شاهد کوچ کلاس‌های آموزش قرآن به حسینیه‌ها و هیئات خانگی هستیم که سبب تضعیف مسجد در اصلی‌ترین کارکرد خود شده است.
از این رو علیرغم اذعان به این که تدابیر و برنامه ریزی‌هایی که در دوران جدید مدیریت مرکز رسیدگی به امور مساجد به چشم می خورد جای تقدیر و سپاس دارد باید به دوستان گوشزد کرد که جای شورایی متشکل از نمایندگان نهادهای دینی مرتبط با کارکردهای اصیل مسجد خالی است تا هماهنگی‌های لازم جهت تامین زیرساخت‌های فعالیت قرآنی مساجد انجام شود و مساجد ما مجهز به حداقل افراد از مربیان، قاریان و بیان کنندگان تفسیر باشند در حالی که امکان تربیت و آموزش این افراد در نهادهای مرتبط مانند حوزه علمیه و سازمان تبلیغات و ... فراهم شده و این افراد در عین تبحر به مسائل پایه اطلاعاتشان مرتب به روز شود و از نظر منابع تامین باشند.
از طرفی نیز این شورا می بایست کارکردهای اصیل مسجد را شناسایی نموده و از اجازه پراکندگی این فعالیت‌ها در مراکزی که سنخیت با تعلیم و تربیت دینی در آنها نسبت به مساجد خیلی کم است جلوگیری کند تا با تمرکز این فعالیت‌ها در مساجد زمینه تقویت مساجد و تبدیل شدن آنها به یک پایگاه قوی نشر معارف قرآن و اهل بیت (ع) فراهم آید./959/ی704/ع