اسلامی کردن علوم انسانی در مدت کوتاه امکان پذیر نیست

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نخستین دوره مدرسه درس‌گفتار آفاق حکمت با عنوان «طیف‌بندی حوزه علمیه در نسبت با علوم انسانی» روز پنجشنبه 30 دی در سالن خواجه نصیر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی  با سخنرانی دکتر غلامعلی حداد عادل رییس شورای تحول در علوم انسانی شورای عالی انقلاب فرهنگی و حجت‌الاسلام والمسلمین حمید پارسانیا، رییس قطب علوم انسانی و علوم اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد.

در مراسم افتتاحیه دکتر مسعود معینی‌پور مدیر مؤسسه آفاق حکمت، توضیحاتی را در مورد مؤسسه و مدرسه درس‌گفتار آفاق و اهداف و ضروت‌های تأسیس این درس‌گفتارها ارائه کرد.

به گفته این عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم، انقلاب اسلامی وضعیت جدیدی را در ایران به وجود آورد و تولد انسان و جامعه جدیدی را نوید داد.

به اعتقاد وی، انقلاب اسلامی صرفاً یک ایده ذهنی نبود که توان مواجهه با مناقشات عینی حوزه سیاست، اجتماع و اقتصاد را نداشته باشد، بلکه در عرصه‌های مختلف، هر جا انسان انقلاب اسلامی، مبتنی بر مبانی آن برای حل مناقشات وارد میدان شده، توانسته است مناقشات را از راهکارهای برآمده از تفکر انقلاب اسلامی که ذیل مکتب اسلام ناب است، حل کند.

معینی‌پور اضافه کرد: وقتی به تناسب تحول عظیمی که در بنیان‌های فکری و روبنایی جامعه ایران در ابعاد فردی و اجتماعی اعم از ساختاری، نهادی، قانونی و... که پس از انقلاب اسلامی رخ داده است، از تحول حوزه های علمیه در عرصه‌های  حکمت نظری و عملی صحبت می‌شود، بیشترین توجهات به تحول در حوزه علوم انسانی برآمده از مبانی تمدن غرب معطوف می‌شود که از حیث مبانی و چارچوب‌ها با ما (مبانی تنظیم زندگی اجتماعی جامعه اسلامی ایران) تفاوت ماهوی دارند و به دلیل این تفاوت ماهوی در مبانی، امکان حل مسائل ما بر مبنای آنها در برخی موارد نشدنی و در بسیاری از موارد، حداقلی است.

وی تأکید کرد: در این میان، از تحول در ساختار، منابع، روش‌ها، مسائل و غایات علوم اسلامی و نهاد روحانیت که اتفاقاً در شالوده و مبنا با مبانی اصیل انقلاب اسلامی مشترکند (و بر اساس آن‌ها جامعه ایران، انقلاب را به پیش برده است) غافلیم. از این رو بایستی با توجه به اقتضائات جامعه پساانقلابی از سویی در منابع، اهداف، روش‌ها و مسائل حکمت نظری و حکمت عملی و از سوی دیگر در نهاد ها و ساختارهای متولی شناخت و پاسخگویی به مسائل حوزه‌های نظری و عملی اعم از برساخته های تمدن اسلامی یا تمدن غربی  بازخوانی جدی صورت بگیرد.

مدیر مؤسسه آفاق حکمت در بیان اینکه چرا مدل آموزشی درس‌گفتار را انتخاب کرده، گفت: آموزش کلاسیک توان و کشش و قصد تحول‌خواهی ندارد و اساساً این امکان برای ساختارهای صلب و رسمی چندان فراهم نیست. لذا به محیط‌های آموزشی سیال، پویا، رها از قید و بندهای رسمی نیاز است تا مخاطبان، نیازهای بر زمین مانده خود را آنجا بیایند. اساتید اهل فکر و معتقد به مبانی انقلاب اسلامی، محلی برای عرضه نتیجه سال‌ها فکر و تأمل خود را داشته باشند که در قالب سرفصل‌های رسمی نمی‌توانند مطرح کنند و موضوعات مهمی که در ساختارهای رسمی دنبال نمی‌شود، جایی برای مطرح شده و شنیده شدن و بحث کردن داشته باشند.

وی در پایان در مورد شیوه کار این مدرسه، افزود: در رابطه با تحول در علوم انسانی نیز حرکت از کل به جزء و از اجمال به تفصیل و تخصص خواهد بود؛ یعنی ابتدا از ایده‌های کلان شروع کره و بعد به مبانی کلان هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و روش‌شناختی پرداخته و بعد به سراغ شاخه‌ها و رشته‌های تخصصی رفته و مفهوم تحول و مسیر طی شده و تجربه انباشته شده در طول چهار دهه گذشته از انقلاب را مرور خواهیم کرد. 

بعد از سخنان رئیس مؤسسه، حجت‌الاسلام و المسلمین حمید پارسانیا، مباحثی را به‌عنوان مقدمه‌ برای بحث اصلی خود که در جلسه بعد طرح خواهند کرد، بیان داشت.

به اعتقاد وی، پرداختن به مسئله علم با دو رویکرد می‌تواند باشد؛ رویکرد اول، تاریخی، اجتماعی و فرهنگی به علم می‌باشد و رویکرد دوم، رویکرد معرفت‌شناسانه به علم است.

این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی خاطرنشان کرد: که از نقاط ضعف طلاب این است که کمتر نگاه تاریخی به تطورات و تنوعات معنای علم و عقل داشته‌اند، البته رویکرد معرفت‌شناسانه در تاریخ حوزه‌ها بسیار غنی و فعال بوده است و علت غفلت از رویکرد تاریخی و فرهنگی به علم این بوده که اصلاً این رویکرد، مسئله حوزه‌ها نبوده و در این مورد مشکلی نداشته‌اند؛ اما در دوران معاصر، مسأله عوض شده است و نظام معرفتی جدید و نظریه رقیب با تعاریف متنوع از علم و عقل شکل گرفته‌اند و نهادهایی برای خود ایجاد کرده‌اند. از جغرافیای خود حرکت کرده و به جغرافیای ما پاگذاشته‌اند و پرسش‌ها و مسائل جدی را برای ما به وجود آورده‌اند.

وی ادامه داد: اگر ما غافل از تاریخ علم باشیم، مسائل را درست نمی‌فهمیم و گفتگوی ما با نظام معرفتی رقیب درست نخواهد بود و هنگامی که مسأله را درست نفهمیدیم، نمی‌توانیم آن را حل کنیم. 

مقدمه دوم این استاد علوم اجتماعی دانشگاه تهران در پاسخ به این سؤال بود که علم و عقل مدرن، فارغ از درستی یا غلط بودن معانی آنها، چه معنا و ویژگی‌هایی دارد و بازاندیشی در معنای علم و عقل نزد ما و تفاوت و تشابه ما با علم وعقل مدرن چیست؟

نظریه پرداز مباحث هستی‌شناسی اجتماعی در ادامه به نتیجه‌گیری از دو مقدمه و بیان مواجهه حوزه‌های علمیه با علم مدرن و به صورت خاص، علوم انسانی بر اساس مدل‌های شناخت نسبت به معرفت‌های رقیب پرداختند.

رییس شورای حوزوی شورای عالی انقلاب فرهنگی در بخش پایانی صحبت‌های خود بیان داشت: امروز در جهانی هستیم که هر دو معنا از علم و عقل وجود دارد اما این حوزه مواجهه‌های گوناگونی با علوم، خصوصاً علوم انسانی داشته است که به توضیح آنها در هشت بخش پرداختند.

در ادامه این نشست غلامعلی حداد عادل تأکید کرد: بدون تحول در علوم انسانی به تمدن اسلامی نمی‌توان رسید؛ یعنی تحول در علوم انسانی از لوازم تمدن اسلامی است. همچنین این کار حتماً باید با همکاری حوزه و دانشگاه صورت بگیرد و میدان اصلی و واقعی همکاری حوزه و دانشگاه همین تحول علوم انسانی است.

استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: قطعاً عوامل و نیروهای غرب‌گرا به تحول در علوم انسانی که مورد نظر رهبری است تمایلی ندارند و به هر صورتی که بتوانند مانع ایجاد می‌کنند، از این رو باید به این ابعاد و جهات توجه داشته باشیم. 

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در پایان افزود: اعتقاد بنده این است که باید پنجاه سال نشاط علمی و گفتگو و نقد و بررسی در این فضا صورت گیرد تا بتوانیم مقصود خودمان را از علوم انسانی اسلامی در مقابل علوم انسانی موجود غربی بفهمیم و بفهمانیم؛ چراکه ما فعلاً به آن چیزی که می‌خواهیم، علم اجمالی داریم و رسیدن از اجمال به تفصیل یک فرایند طولانی است، بنابراین هر کس ادعا کند ظرف شش ماه یا دو سال می‌تواند علوم انسانی را اسلامی کند، مسلماً اشتباه می‌کند و نمی‌داند راجع به چه چیزی صحبت می‌کند.

ادامه مباحث درس‌گفتار مدرسه آفاق حکمت پنچشنبه 7 بهمن با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین حمید پارسانیا با موضوع «رویکرد واقع‌گرایی انتقادی در علوم انسانی اسلامی با تکیه بر فلسفه اسلامی» و همچنین سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین اکبر میرسپاه با موضوع «تبیین مفهومی دین و علم و رویکرد تهذیبی در علوم انسانی اسلامی (تبیین نظریه علامه مصباح یزدی)» از ساعت 14 الی 17 برگزار خواهد شد.

لازم به ذکر است که این دوره از درس‌گفتار مدرسه آفاق حکمت به مدت هفت هفته و تا 19 اسفند سال جاری با حضور اساتید مطرح از جریانات مختلف حوزه علمیه برگزار خواهد شد.

خبر تفصیلی این مباحث در سایت مؤسسه آفاق حکمت به نشانی www.afaghehekmat.ir موجود است./1330/202/ب3