«راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع»

به گزارش خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، هر یک از احکام و فرامین الاهی که در قالب وجوب و حرمت ساختاربندی شده، ناظر به مصلحت یا مفسده ای می باشد که در پس آن نهفته است. از سوی دیگر، عمل به هر یک از احکام شرعی اقتضائاتی دارد که عاملان به این احکام باید به آنها ملتزم شوند؛ از جمله این اقتضائات آن است که عمل به این احکام، بسته به مورد خود، مستلزم تحمل سختی ها یا چشم پوشی از منافع و درآمدهای مالی فراوان است. افزون بر این، برخی مکلفان و متشرعان به دلایل مختلف روان شناختی، فرهنگی، تربیتی، اقتصادی و مانند آن، از یک طرف برایشان دشوار است که آن سختی ها را تحمل کنند یا از این منافع چشم بپوشند و از طرف دیگر نمی خواهند کاری بر خلاف دستور شرع انجام داده باشند. به همین خاطر دست به کار ترفندها و ابداع راهکارهایی می شوند که در عین عدم مخالفت (دست کم ظاهری) با دستور شرع، خود را از آن سختی ها یا هزینه ها وا رهانند. حیله های شرعی، راه های مباح و مجاز رهایی و فرار از مخالفت با حکم شارع است. واضح است که احکام ثابت شرعی قابل تبدیل و تغییر نیستند و آن چه را شرع اسلام حرام دانسته است تا قیامت حرام است و آن چه را حلال دانسته است تا قیامت حلال است. بر این اساس، تغییر حکم شرعی تنها از راه تغییر موضوع آن ممکن است و ماهیت حیله های شرعی مجاز، تغییر و تبدیل موضوع یا متعلق حکم است، که با تغییر موضوع حکم آن نیز باقی نخواهد ماند. حیله به این معنا در بسیاری از ابواب فقه جریان دارد و دامنۀ بحث از آن، بسیار گسترده است. حیله هایی که در باب ربا انجام می شود و به «حیل ربوی» مشهور است، نمونه ای بارز از این حیله ها است. حیله های شرعی (راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع) از جمله مباحثی است که موجب شکل گیری پرسش های فراوان شده و در مجامع علمی و نوشتارهای فقهی اسلامی مورد بحث و گفتگو قرار گرفته است؛ با وجود این، در این باره هنوز جای بحث و بررسی فراوانی باقی است.

ساختار کتاب

کتاب راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع دارای چهار فصل است:

فصل اول: فصل اول با عنوان کلیات به پنج بخش تقسیم می‌شود: پیشینۀ حیله، معنای لغوی و اصطلاحی حیله، اقسام حیله های شرعی، حیله و واژه های مترادف آن در قرآن، فرق حیله و امور مشابه.

فصل دوم: این فصل با عنوان جریان حیله های شرعی در ابواب مختلف فقه به چهار بخش تقسیم شده است: حیله در عبادات، حیله در باب حقوق، حیله در باب عقود، و حیله در باب ایقاعات.

فصل سوم: ربا عنوان این فصل از کتاب است و در این فصل موضوعات: پیشینۀ ربا، معنای لغوی و اصطلاحی ربا، ربای قرضی، ربای معاملی، و حکم ربا توضیح داده شده است.

فصل چهارم: عنوان آخرین فصل، حیله های رباست  در آن: پیشینۀ بحث حیله های ربا، اشکالات عمومی وارد بر حیله های ربا، حیله های ربای معاملی و حیله های ربای قرضی شرح داده شده است.

ویژگی‌های اثر

1. پرداختن به حیله های شرعی (راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع) که یکی از نیازهای مهم جامعه است؛

2. پرابتلا بودن موضوع این کتاب و کاربردی بودن مباحث؛

3. پاسخ دادن به شبهات موجود درباره حیله‌های شرعی؛

4. بررسی حیله  در احکام فقهی، به ویژه دربارۀ مسئله ربا؛

5. جدا کردن حیله های مجاز از غیر مجاز؛

6. پرداختن به تعریف و تاریخچه حیله های شرعی، اقسام حیله های شرعی؛

7. بررسی واژه های هم گرا با حیله در قرآن کریم؛

8. احکام شرعی حیله؛

9. ردیابی و بازیابی حیله های شرعی در ابواب مختلف فقه از عبادات و روزه و حج و زکات گرفته تا ازدواج و وکالت و ضمانت؛

10. بررسی تفصیلی موضوع، تبویب و تدوین مناسب مباحث و استقصای محورهای مهم بحث و فروعات آن؛

11. بهره گیری عالمانه از منابع فراوان و معتبر فقهی؛

12. استفاده از روش تحلیلی استنتاجی.

برشی از کتاب

در صفحات 25 و 26 درباره توضیح حیله‌های شرعی این مطالب به رشته تحریر درآمده است:

مراد از حیله های شرعی، راه های مباح و مجازی است که برای رهایی از مخالفت با احکام شرع انتخاب می شود. این راه ها کم و بیش بین پیروان ادیان آسمانی رایج بوده است. از آن جا که حکم خدا، قابل تغییر و تبدیل نیست، حیله هایی از نظر فقه اسلام مجاز هستند که حکم خدا را تغییر ندهند، بلکه موجب تغییر موضوع گردند. بدیهی است که با تغییر موضوع، حکم نیز تغییر می یابد. از آن جا که حیله ها در بسیاری از ابواب فقهی مطرح است، لازم است به نظرات فقیهان در تمامی موارد مراجعه شود و موارد مجاز و غیر مجاز آن معلوم گردد. سؤال اصلی تحقیق این است که شارع استفاده از کدام حیله ها را اجازه داده است و استفاده از کدام حیله ها را اجازه نداده است. بررسی حیله های رایج در ربای قرضی و ربای معاملی، به دلیل آن که بیشتر مورد ابتلای جامعۀ اسلامی است، در این نوشتار پررنگ تر است. اهمیت این پژوهش، در جدا کردن حیله های مجاز از غیر مجاز است. از آن جا که فقه اسلامی برنامۀ زندگی انسان است، باید این مباحث به صورت روشن در اختیار مردم قرار گیرد تا برنامه های زندگی خود را خالی از هرگونه گناه و شبهه سامان بخشند.

انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار(علیهم السلام) کتاب «راه های فقهی رهایی از مخالفت با احکام شرع»، نوشته سید محمد رضا فیاضی را در قطع وزیری و 400 صفحه به چاپ رسانده است.

علاقه‌مندان می‌توانند برای خرید این کتاب به انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار(علیهم السلام) به آدرس: قم، نبش میدان معلم، مرکز فقهی ائمه اطهار (علیهم السلام) شماره تلفن:37749494 025 مراجعه کنند./826/ن601/ق