عملکرد مراکز علمي در پژوهش‌هاي بين‌المللي مطلوب نيست
حسن عبدي‌پور، کارشناس حوزه ارتباطات بين‌الملل، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري رسا، به نقد فعاليت‌هاي پژوهشي، علمي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در عرصه بين‌الملل پرداخت.
وي با اشاره به مراکز مختلف و نهادهاي متنوع اين عرصه گفت: اين نهادها به صورت جزايري پراکنده و گاه فارغ از نيازها و مصالح و اقتصائات جهاني و منطقه‌اي؛ فعاليت‌هاي مقطعي را بدون مطالعه مستقل آغاز مي‌کنند که کمتر نتايج در‌خور و شايسته‌اي را همراه دارد.
عبدي‌پور شرايط ويژه ايران پس از انقلاب اسلامي و وضعيت امروز عراق و لبنان را فرصتي طلايي براي حوزه‌هاي علميه و مراکز پژوهشي شيعي عنوان کرد و افزود: انقلاب اسلامي ايران فرصت بي‌بديلي را در اختيار حوزه‌هاي علميه قرار داده است؛ اما متأسفانه حوزه به صورت جهادي به اين فرصت نگاه نکرده است و عزم جدي و برنامه عملي در حوزه ها ديده نمي‌شود؛ از اين‌رو به‌روز بودن و هماهنگي با سير تحولات در عرصه انديشه، يکي از ضرورت‌هاي مراکز پژوهشي به‌ويژه مراکز مرتبط با حوزه دين و آموزه‌هاي وحياني است.
وي به هشدارهاي فراوان رهبر معظم انقلاب در مناسبت‌هاي مختلف به حوزه علميه اشاره کرد و ابراز داشت: ايشان بارها خواهان تحول در حوزه علميه شدند؛ اما هنوز حوزه علميه حرکت بنيادي و جوهري خود را شروع نکرده است. به يقين فرصت انقلاب اسلامي يک فرصت تاريخي است و اگر از اين فرصت بهره نبريم، بعدها مورد مذمت آيندگان قرار مي‌گيريم.
کارشناس ارشد مذاهب اسلامي، پيشرفت‌هاي کشور در بُعد نظامي و دانش‌هاي تجربي را رضايت‌بخش توصيف و خاطر نشان کرد: با اين وجود کشورمان در حوزه دانش‌هاي اسلامي و پژوهش‌هاي کاربردي شرايط مطلوبي ندارد و تا کنون نتوانسته‌ايم، مکتبي را معرفي‌کنيم که در کنار نگاه به جهان اسلام، بر اديان ديگر نيز تأثيرگذار باشد.
عبدي‌پور افزود: امروز بسياري از افکار اهل بيت(ع) و آموزه‌هاي مکتب تشيع به صورت قانون در کشورهاي غربي جاري است؛ اما متأسفانه در کشورمان و کشورهاي اسلامي عملي ديده نمي‌شود. ما بايد فضاي علمي دنيا را تغيير دهيم. امروز دنيا به سمت معنويت مي‌رود و وجدان بشري دنبال پيام‌هاي آسماني است که محور آن اخلاق است.
کارشناس حوزه ارتباطات بين‌الملل اظهار داشت: فضاي غالب بر انديشه‌هاي بشري و چالش‌هاي پيش‌رو و همچنين نظريات و ايده‌هاي نوين انديشمندان و نظريه‌پردازان در کشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه در عرصه سياست، فرهنگ، علوم قرآن و فلسفه دين از اموري است که تفکر بشر انديشمند امروز را به خود مشغول کرده است.
وي تصريح کرد: شناسايي انديشه‌ها و رويکردهاي فکري براي دفاع عقلاني از آموزه‌هاي ديني در جهان کنوني امري لازم و حتمي است، براي نمونه، انديشه ليبرال دموکراسي که به تعبير نظريه‌پردازان غربي آخرين نسخه حيات بشري در عرصه سياست، فرهنگ و اقتصاد است، انديشه‌اي است که بايد در موازنه با انديشه مهدويت با عنوان آخرين نسخه حيات طيبه بشر، سنگيني و عقلانيت و درستي آن را ارزيابي کرد.
کارشناس ارشد مذاهب اسلامي بي‌تفاوتي مراکز اسلامي در سطح بين‌الملل در خصوص ارائه بنيادين بر تفکر ليبرال دموکراسي و کوتاهي در ارائه انديشه اسلام ناب محمدي را سبب وارد‌آمدن ضربه‌هاي سنگين بر انديشه اسلامي در عرصه جهاني خواند و بيان داشت: مسائل کلان فکري بشري مي‌تواند در همه رشته‌هاي مرتبط با دين مورد شناسايي و ارزيابي و دقت و نقد قرار گيرد.
وي اضافه کرد: با همه اين تفاصيل ضرورت تلاش‌هاي علمي ـ پژوهشي حوزه علميه، در خارج از کشور ناشناخته است. ما تصور درستي از کشورهايي مانند لبنان و عراق نداريم و امروزه کار فرهنگي بر کار سياسي مقدم شده است؛ در حالي‌که در بسياري از زمان‌ها که ديپلماسي به بن‌بست مي‌خورد، کار فرهنگي پاسخ‌گو است؛ چون نيازهاي جوامع بشري مشترک است. امروز مسأله بي‌سوادي، ايدز، امنيت، خشونت، محيط زيست و حقوق بشر مخصوص کشور خاصي نيست و بايد همه کشورها نسبت به آن احساس مسؤوليت کنند.
محقق و کارشناس مسائل حوزه بين‌الملل بر ضرورت سرعت و قوت و انسجام شيعه در تشکل‌هاي علمي و پژوهشي تأکيد و تصريح کرد: تا فرصت هست، بايد تجربه‌هاي خود را به کشورهايي همچون عراق و لبنان منتقل کنيم.
عبدي‌پور در ادامه به ضرورت همبستگي حوزه علميه نجف و قم اشاره و خاطر نشان کرد: بايستي حوزه علميه نجف با پيشرفت‌هاي حوزه علميه قم پيوند بخورد؛ گرچه نجف را أمّ‌حوزه‌هاي علميه مي‌دانيم؛ اما بايد قبول کرد که قم در سده اخير نشاط بيشتري داشته و در شرايط جديد أمّ‌القرا شده است؛ در هر حال ما به پيوند دو حوزه علميه قم و نجف نيازمنديم.
وي تحقق اين پيوند را در گرو درک شرايط حساس عراق خواند و ابراز داشت: امروز که دشمنان اسلام نتوانستند جنگ مذهبي شيعه و سني را به جايي برسانند در يک‌ساله اخير تلاش کرده‌اند که بين حوزه علميه نجف و قم اختلاف‌هايي را ايجاد کنند. آنان تلاش کردند تا تعصبات يا نگاه ناسيوناليسيتي عرب و عجم را زنده کنند.
اين کارشناس ارشد مذاهب اسلامي بر همسويي مراکز علمي، پژوهشي و فرهنگي کشورهايي که شيعه دارد، تأکيد کرد و افزود: البته اين مسأله به اين معنا نيست که آنچه در ايران بوده به همان شکل قابل پياده‌شدن در عراق و لبنان است. هر حرکت، تاکتيک و شرائط خود را مي‌طلبد؛ اما مواد و محتوا يکي است.
عبدي‌پور با اشاره به اين‌که امروزه نيازمند تبيين سياست‌هاي کلان هستيم، گفت: متأسفانه دستگاه‌هاي رسمي در اين زمينه عملکرد خوبي نداشته‌اند و خود دستگاه‌ها داراي راهبردهاي کلان نيستند و نتوانستند از ظرفيت‌هاي ايران استفاده کنند. خودشان خواسته‌اند متصدي توليد علم شوند که تلاش عبثي است؛ چون هيچ‌گاه دستگاه‌هاي اجرايي نمي‌توانند متولي توليد انديشه شوند؛ از سويي ديگر بسياري از مراکز توليد علم و دانش درگير مسائل ساختاري و داخلي شده‌اند تا جايي که اهداف و رسالت‌هاي خود را نيز فراموش کرده‌اند.
کارشناس حوزه مسائل بين‌الملل اظهار داشت: اين دستگاه‌ها وظيفه دارند که ظرفيت‌هاي داخل را به خارج متصل کنند و اتفاق‌هاي بعدي به صورت اتوماتيک ايجاد خواهد شد. در سايه سيستمي که فراهم خواهد شد، بين نهادهاي فعال و تأثيرگذار ارتباط برقرار مي‌شود و ما از نوع مسائل آنان آگاه مي‌شويم؛ از اين‌رو مراجع ما نيز با شناخت به تحليل مسائل مي‌پردازند و هر قدر ارتباطمان بهتر شود، نوع تعاملمان نيز بيشتر خواهد شد. در اين راستا کار علمي، آکادميک، هدفمند و پويا در زمينه شخصيت‌شناسي، جريان‌شناسي و مکتب‌شناسي مي‌تواند در حوزه مسائل مختلف فلسفي، کلامي همچون فلسفه دين، فلسفه اخلاق، فلسفه علم و وحي، سازماندهي شود و ورودي‌ها و خروجي‌هاي آن با تعريف ريز مراحل پروسه تحقيق و پژوهش و عرضه مشخص شود.
وي در ادامه گفت: من در سفرهاي خود به کشورهاي اسلامي دريافتم که اگر تفکر شيعي را با آن ظرفيت و گستره‌اي که از آن سراغ داريم، معرفي کنيم، اتفاق فرخنده‌اي خواهد افتاد.
وي جريان سلفي‌گري را توطئه استکبار جهاني در برابر جريان انقلاب اسلامي خواند و اضافه کرد: آمريکا از ترس اين‌که جريان انقلاب اسلامي در کشورهاي عربي و اهل سنت صادر نشود، جريان‌هايي که بوي احياگري مي‌دهند را تقويت کرد که نمونه‌هاي آن طالبان و القاعده است که امروز تهديدي براي کشورهاي اسلامي و تهديدي براي شناخت کشورهاي ديگر نسبت به اسلام است. الان به سبب حرکت‌هاي غلط آنانع چهره اسلام مخدوش شده و خشونت‌گرا جلوه داده شده است.
عبدي‌پور تأکيد کرد: ما بايد امروز به صحنه بياييم و چهره پاک و اسلام ناب را با تبييني که اهل بيت(ع) کردند در سطوح مختلف با ابزار مختلف نشان دهيم.
کارشناس و محقق مسائل حوزه بين‌الملل ارتباط با مراکز مهم علمي را گام اول اين تلاش دانست و خاطر نشان کرد: بايستي با نخبگان جهان اسلام ارتباط برقرار و محصولات علمي آنان را مطالعه کنيم و سوء تفاهم‌ها را از بين ببريم.
وي بر بازسازي چهره تشيع و حقيقت اسلام ناب محمدي(ص) تأکيد و تصريح کرد: اين موضوع نيازمند توجه مراکز علمي داخل کشور و تربيت نيروهاي مناسب براي حضور در عرصه‌هاي بين‌المللي است و صدها لوازم جانبي هم بايد در کنار آن ديده شود که در اولويت بعدي است.
عبدي‌پور نسبت به کم‌توجهي به عراق هشدار داد و گفت: امروز در عراق ميراث شيعي ما غارت شده است. بسياري از کتابخانه‌هاي علما که در خانه‌ها مخفي شده بود، اکنون بعد از آرامش نسبي خريد و فروش مي‌شوند و دلالان کلاني در اين بين وجود دارد که سرمايه عالمان مکتب تشيع را به يغما مي‌برند. ما در ابتدايي‌ترين مسائل کوتاهي کرديم؛ چه رسد به اين‌که تجربه‌هاي خود را به برادران حوزوي و دانشگاهي خود در عراق منتقل دهيم.
کارشناس ارشد مذاهب اسلامي اظهار داشت: بايد به‌گونه‌اي عمل کنيم که اگر روزي شرايط عراق به شکل ديگري رقم خورد، ما حسرت اين روز را نخوريم و براي اين کار بايد هسته‌هاي اوليه اين اقدام را تشکيل دهيم تا اگر اتفاقي افتاد اين ارتباط قطع نشود.
وي در ادامه به برخي از نگراني‌ها در داخل عراق نسبت به اين مناسبت‌ها با ايران اشاره کرد و ابراز داشت: البته ما نمي‌خواهيم براي ايران در عراق تبليغات کنيم، ما مي‌خواهيم فکر ايراني به دست عراقي به آنجا برود؛ همچنان‌که در تاريخ داد و ستدهاي علمي بين ايران و عراق به‌صورت مستمر وجود داشته و بسياري از آثار عالمان ايراني به زبان عربي نگارش شده است. آنجا نيروي خوشفکر کم نداريم. آنها به مساعدت‌هاي علمي و پژوهشي و آموزشي نيازمندند، همه اين تجربه‌ها بايد به سرعت انتقال يابد.
عبدي‌پور جلب اعتماد طرف مقابل را از لوازم اين ارتباط خواند و بيان داشت: وقتي کشورهاي اسلامي و عربي نيت‌هاي خالصانه و پيشرفت‌هاي ما را ببينند، استقبال مي‌کنند. ما بايد نشان دهيم که دنبال مقاصد سياسي و نظامي نيستيم و تنها جنبه‌هاي علمي را در نظر داريم. توجه به حوزه‌هاي علمي و نخبگاني سبب مي‌شود که توده‌ها تحت تأثير قرار گيرند؛ اين راه جدايي است که بايد شروع مي‌کرديم که متأسفانه هنوز آغاز نکرديم.
کارشناس حوزه ارتباطات بين‌الملل بر مقاومت و پايداري بر اين عزم تأکيد و تصريح کرد: طبعاً نبايد به صِرف برخي مخالفت‌ها از ميدان خارج شويم، بايد با تلاش فراوان اعتماد آنان را جلب کنيم و آنان را دعوت کنيم تا حقايق ما را ببينند. اينها عرصه‌هاي نويي است که نيازمند برنامه‌ريزي است؛ اما اگر بنشينيم، اوضاع آن‌گونه که بايد پيش نمي‌رود.
وي متولي ايجاد اين تعامل را حوزه‌هاي علميه و مراکز علمي خواند و اظهار داشت: تجربه نشان داده است که اگر منتظر دولت‌ها باشيم، اتفاقي نمي‌افتد. دولت‌ها بسترها را فراهم مي‌آورند، اين حرکت شخصيت‌هاي علمي است که مي‌تواند يک جريان راه بياندازد. حوزه‌هاي علمي ما در فضاي بسته‌اي حرکت مي‌کنند؛ اگرچه تلاش‌هايي مي‌کنند؛ اما جايگاهي مانند الأزهر پيدا نکرده‌ايم؛ چون سرمايه‌هايي که در اختيار داريم، قابل مقايسه با آنان نيست.
عبدي پور با تأکيد بر اين‌که بايد أمّ‌القرا بودنمان را در صحنه عمل نشان دهيم، گفت: بايد از تصوير نامناسبي که رسانه‌ها از ما نشان داده‌اند، بيرون بياييم و حرکت اصيل شيعي که آموزه‌هاي اخلاقي و علمي ناب دارد را احيا کنيم.
کارشناس حوزه مسائل بين‌الملل با اشاره به اقدام دشمن و تلاش آنان در به حاشيه‌کشيدن ايران اظهار داشت: ما بايد در صحنه علمي ـ فرهنگي قرار گيريم، امروز به‌سبب ارتباطي که به‌وجود آمده است، علوم پيشرفت چشمگيري داشته‌اند که اين مسأله رسالت شيعه در صحنه بين‌المللي را سنگين‌تر مي‌کند.
عبدي‌پور مطرح شدن پيام شيعه را در مجامع بين‌المللي ضروري خواند و افزود: اگر پيام شيعه به صورت صحيح در مجامع بين‌المللي وارد شود همچون مطرح شدن نامه اميرمؤمنان(ع) به مالک اشتر در سازمان ملل متحد، اتفاق‌هاي خوبي خواهد افتاد. امروز مي‌توان صحيفه سجاديه را با عنوان يک منشور اخلاقي مطرح کرد و اگر عدالت امام علي به خوبي تبيين شود، جهان به سمت اين عدالت پيش مي‌رود، همچنين اگر نوع تعامل علمي امام باقر و امام صادق(عليهما السلام) در فضايي که مذاهب مختلف حضور داشتند، تبيين شود؛ باب احترام‌گزاردن به انديشه ديگران باز مي‌شود.
وي در پايان خاطر نشان کرد: اسلام پيامش جهاني نمي‌شود، مگر اين‌که مسلمانان در کنار هم قرار گيرند؛ چون جريان تشيع همان‌گونه که منطقه را از جهت سياسي و فرهنگي با برنامه‌ريزي کلان متأثر کرد، کشورهاي اسلامي را نيز متأثر مي‌کند؛ مشروط بر اين‌که ما فرصت‌ها را از دست ندهيم و در راستاي حرکت بزرگ علمي گام برداريم.