نگاهی به "مالکیت فضای مُحاذی زمین و احکام بهره برداری"
اثر حاضر توانسته است برای نخستین بار فضای محاذی زمین را به عنوان موضوع مستقل فقهی سامان دهی و در اختیار پژوهشگران حوزه فقه و حقوق قرار دهد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی کتاب "مالکیت فضای مُحاذی زمین و احکام بهره برداری" نوشته محمد حسن نجفی راد را منتشر کرده است.
خلاصه کتاب
در گذشته بهره‌گیری از فضای محاذی زمین نوعاً محدود به ساخت بنای متعارف و کاشت اشجار بود و تعدیات فضایی نیز در گشودن پنجره‌ای یا درآمدن شاخه‌ای به ملک غیر خلاصه می‌شد. طبعاً فروعات فقهی نیز متناسب همین ظرفیت و جایگاه محدود بود، ولی امروز تحول کمی و کیفی در امکان بهره‌وری از فضا آن را تا سرحد موضوعات نو پیدا پیش برده است و فروعات و مسائل جدیدی را گشوده است که دیگر نه آن نگاه‌های محدود و نه آن پاسخ‌های موجود راهگشا نیست.
از سوی دیگر، آنچه در منابع فقهی ما درباره فضا آمده است هم متشتت است و هم بسیار مختلف و مبنای روشن و منقحی وجود ندارد و همین امر موجب شده است تا برخی آنچه را که درباره فضای محاذی کعبه گفته شده است که (من تخوم الارض الی عنان السماء)، حکم کعبه را دارد، به همه زمین‌ها تعمیم دهند و حتی آن را قاعده‌ای فقهی بینگارند!
در اینکه بهره‌گیری از فضا در حد متعارف حق صاحب زمین است شکی نیست، چه به دلیل تبعیت از زمین و یا به حکم سیره عقلا و یا به دلیل تلازم قهری احیاء زمین، با آن، در هر صورت این مقدار از تصرف پذیرش همگانی دارد.
سخن در فراتر از حد متعارف است. آیا از نظر فقهی فضای فراتر از متعارف بدون هیچ محدودیتی تا «عنان السماء» متعلق به صاحب زمین است؟ یا آنکه از مباحات و متعلق به عموم است؟ و یا جزء انفال است و در اختیار امام و دولت اسلامی است؟
آیا ساخت‌وساز در این محدوده برای صاحب زمین صرفاً خلاف قانون است یا تصرف در ملک غیر و عملی غاصبانه است؟
آیا تراکم فروشی همان فروش فضاست؟ و آیا شهرداری‌ها حق چنین کاری را دارند؟
تخریب چنین بنا‌هایی چه صورت دارد؟ آیا نیاز به پرداخت خسارت است یا نه؟
در صورت تزاحم این گونه تصرفات با حقوق دیگران آیا با او به عنوان مالک برخورد می‌شود؟ یا متصرف در مباحات و یا املاک دولتی؟ طبعاً به مقتضای هرکدام شکل طرح دعوا و نتیجه آن متفاوت خواهد بود.
آیا پیش‌فروش چنین فضائی قبل از ساخت برای صاحب زمین جایز است؟ و آیا شهرداری‌ها مجازند آن را بفروشند؟
وقف طبقات چنین فضائی قبل و بعد از ساخت با توجه به «لا وقف الا فی ملک» چگونه است؟
این‌ها و مسائلی از این دست موضوعاتی است که پاسخ به آن‌ها بسته به مبنای اتخاذ شده در مالکیت فضاست.
از این رو پرسش‌های تحقیق حاضر به قرار ذیل خواهد بود:
سؤال اصلی
۱. فضای فراتر از عرف محاذی زمین متعلق به کیست و احکام بهره‌برداری از آن چیست؟
سؤال‌های فرعی
۱. آیا فضای محاذی زمین هویتی مستقل دارد یا صرفا وجود وابسته به زمین است؟
۲. دیدگاه‌ها و مبانی فقهی مالکیت فضای فراتر از متعارف چیست؟
۳. اسباب تملک فضا چیست؟
۴. مبانی فقهی در احکام بهره‌برداری از فضا چیست؟
طبعاً اتخاذ هر یک از این مبانی می‌تواند هم در حوزه تصرفات و هم در حوزه تزاحمات حقوق تأثیرگذار باشد و نتایج متفاوتی را برای پرسش‌ها و فروعات مختلف داشته باشد. اثر حاضر ضمن بررسی این مبانی و تبیین آثار و احکام متفاوت هرکدام و ارائه نظریه‌ای روشن توانسته است برای نخستین بار فضای محاذی زمین را به عنوان موضوع مستقل فقهی سامان دهی و در اختیار پژوهشگران حوزه فقه و حقوق قرار دهد.
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی کتاب "مالکیت فضای مُحاذی زمین و احکام بهره برداری" را در ۲۶۴ صفحه و طبع رقعی در سال ۱۳۹۷ منتشر کرده است. /۹۲۵/ن ۶۰۴/ش
خلاصه کتاب
در گذشته بهره‌گیری از فضای محاذی زمین نوعاً محدود به ساخت بنای متعارف و کاشت اشجار بود و تعدیات فضایی نیز در گشودن پنجره‌ای یا درآمدن شاخه‌ای به ملک غیر خلاصه می‌شد. طبعاً فروعات فقهی نیز متناسب همین ظرفیت و جایگاه محدود بود، ولی امروز تحول کمی و کیفی در امکان بهره‌وری از فضا آن را تا سرحد موضوعات نو پیدا پیش برده است و فروعات و مسائل جدیدی را گشوده است که دیگر نه آن نگاه‌های محدود و نه آن پاسخ‌های موجود راهگشا نیست.
از سوی دیگر، آنچه در منابع فقهی ما درباره فضا آمده است هم متشتت است و هم بسیار مختلف و مبنای روشن و منقحی وجود ندارد و همین امر موجب شده است تا برخی آنچه را که درباره فضای محاذی کعبه گفته شده است که (من تخوم الارض الی عنان السماء)، حکم کعبه را دارد، به همه زمین‌ها تعمیم دهند و حتی آن را قاعده‌ای فقهی بینگارند!
در اینکه بهره‌گیری از فضا در حد متعارف حق صاحب زمین است شکی نیست، چه به دلیل تبعیت از زمین و یا به حکم سیره عقلا و یا به دلیل تلازم قهری احیاء زمین، با آن، در هر صورت این مقدار از تصرف پذیرش همگانی دارد.
سخن در فراتر از حد متعارف است. آیا از نظر فقهی فضای فراتر از متعارف بدون هیچ محدودیتی تا «عنان السماء» متعلق به صاحب زمین است؟ یا آنکه از مباحات و متعلق به عموم است؟ و یا جزء انفال است و در اختیار امام و دولت اسلامی است؟
آیا ساخت‌وساز در این محدوده برای صاحب زمین صرفاً خلاف قانون است یا تصرف در ملک غیر و عملی غاصبانه است؟
آیا تراکم فروشی همان فروش فضاست؟ و آیا شهرداری‌ها حق چنین کاری را دارند؟
تخریب چنین بنا‌هایی چه صورت دارد؟ آیا نیاز به پرداخت خسارت است یا نه؟
در صورت تزاحم این گونه تصرفات با حقوق دیگران آیا با او به عنوان مالک برخورد می‌شود؟ یا متصرف در مباحات و یا املاک دولتی؟ طبعاً به مقتضای هرکدام شکل طرح دعوا و نتیجه آن متفاوت خواهد بود.
آیا پیش‌فروش چنین فضائی قبل از ساخت برای صاحب زمین جایز است؟ و آیا شهرداری‌ها مجازند آن را بفروشند؟
وقف طبقات چنین فضائی قبل و بعد از ساخت با توجه به «لا وقف الا فی ملک» چگونه است؟
این‌ها و مسائلی از این دست موضوعاتی است که پاسخ به آن‌ها بسته به مبنای اتخاذ شده در مالکیت فضاست.
از این رو پرسش‌های تحقیق حاضر به قرار ذیل خواهد بود:
سؤال اصلی
۱. فضای فراتر از عرف محاذی زمین متعلق به کیست و احکام بهره‌برداری از آن چیست؟
سؤال‌های فرعی
۱. آیا فضای محاذی زمین هویتی مستقل دارد یا صرفا وجود وابسته به زمین است؟
۲. دیدگاه‌ها و مبانی فقهی مالکیت فضای فراتر از متعارف چیست؟
۳. اسباب تملک فضا چیست؟
۴. مبانی فقهی در احکام بهره‌برداری از فضا چیست؟
طبعاً اتخاذ هر یک از این مبانی می‌تواند هم در حوزه تصرفات و هم در حوزه تزاحمات حقوق تأثیرگذار باشد و نتایج متفاوتی را برای پرسش‌ها و فروعات مختلف داشته باشد. اثر حاضر ضمن بررسی این مبانی و تبیین آثار و احکام متفاوت هرکدام و ارائه نظریه‌ای روشن توانسته است برای نخستین بار فضای محاذی زمین را به عنوان موضوع مستقل فقهی سامان دهی و در اختیار پژوهشگران حوزه فقه و حقوق قرار دهد.
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی کتاب "مالکیت فضای مُحاذی زمین و احکام بهره برداری" را در ۲۶۴ صفحه و طبع رقعی در سال ۱۳۹۷ منتشر کرده است. /۹۲۵/ن ۶۰۴/ش
ارسال نظرات