جوانانی که با سخنرانی های پرشور طلبه جوان شیفته او شدند

به گزارش خبرگزاری رسا، در شرایطی که فضای فرهنگی جامعه عمدتا در مسیر نشر افکار و ایده‌های برخی جریان‌های دگراندیش چپ و لیبرال قرار داشت و برخی چهره‌های سیاسی و فرهنگی تلاش می‌کردند تا جامعه را با افکار غربی و غیراسلامی آشنا کنند، میرلوحی جوان دروس حوزوی را در نجف نیمه‌تمام گذاشت و به وطن بازگشت و تشکلی به نام فداییان به راه انداخت و از ضرورت برقراری حکومت اسلامی و احیا و اجرای احکام اسلام سخن گفت.

سخنان پر از شور و هیجان این طلبه جوان بسیاری را شیفته او کرد و حتی برخی علمای بزرگ و مراجع عظام تقلید هم بر فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی او صحه گذاشتند. شهادت نواب و یارانش باعث خاموشی حرکتش نشد بلکه باقیمانده یاران او که از بند زندان رهایی پیدا کردند بعدها به‌عنوان هسته‌های اصلی گروه‌ موتلفه اسلامی‌با نهضت مردمی و انقلابی امام خمینی همراه شدند و این همراهی‌ها تاکنون همچنان ادامه دارد.

حمیدرضا ترقی، عضو شورای مرکزی حزب موتلفه اسلامی در گفت‌وگو با جام‌جم به ابعاد مختلف زندگی و سیر مبارزاتی و تشریح افکار و ایده‌های فرهنگی او پرداخت.

دلایل شکل‌گیری گروه فداییان اسلام در دهه ۳۰ با توجه به فضای فکری، فرهنگی و سیاسی آن مقطع از تاریخ ایران چه بود؟

مرحوم نواب صفوی به لحاظ شخصیتی یک جوان بسیار غیرتمند دینی بود و در پی آشنایی با دروس حوزه علمیه نجف و همچنین علوم روز وارد مبارزات سیاسی در دهه ۳۰ شد و توانست تشکیلاتی را به‌عنوان فداییان اسلام تاسیس کند.این گروه در واقع جزو پیشتازان مبارزات مسلحانه علیه رژیم شاه بود و این رویکرد اثر عمیقی بر جهان اسلام و دلهره عمیقی را در دل همه مخالفان اسلام گذاشت.

نگاه فرهنگی و فکری شهید نواب صفوی عمدتا حول چه محورهایی بود؟

دیدگاه‌های مرحوم صفوی به لحاظ مبانی فکر، شامل چند بخش بود؛ اول این‌که ایران یک کشور اسلامی است و باید در این سرزمین احکام اسلامی جاری و ساری باشد. او درباره فعالیت زنان در اجتماع هم نگاه ویژه‌ای داشت و معتقد بود که مدیریت خانه با بانوان است و نباید در کوچه و خیابان و بازار در معرض نگاه‌های هوس‌آلود قرار گیرند. به همین جهت اعتقاد داشت اداره مدارس دختران باید به‌عهده زنان باشد. همچنین در عرصه اجتماعی با توزیع و پخش و استعمال هر گونه مواد مخدر مخالفت می‌کرد و نسبت به فروش و مصرف مشروبات الکلی نارضایتی جدی داشت. از سویی دیگر شیوع رشوه و ارتشا و رباخواری را در رژیم گذشته به‌عنوان یکی از گناهان در اسلام برمی‌شمرد و با آن برخورد می‌کرد و در مجموع تمام اهتمام خود را بر این گذاشته بود که شرایط و زمینه‌ها برای برقراری حکومت اسلامی در ایران فراهم شود. از سویی دیگر با هر گونه انحراف فکری و عقیدتی مخالفت می‌کرد و به مبارزه با اهانت‌کنندگان به مقدسات می‌پرداخت. این نگاه‌ها در رفتار و رویکردهای جریان نواب صفوی و همچنین فداییان اسلام نمود و بروز داشت. رویکرد اول، فعالیت‌های فکری و فرهنگی و اشاعه سنت امر به معروف و نهی از منکر بود. روش دوم هم که جنبه عملی داشت مبتنی بر مقابله مسلحانه با عناصری بود که مانع استقرار حکومت اسلامی در کشور بودند. در همین راستا اولین اقدام او در برخورد با احمد کسروی نمایان شد. او زمانی که در نجف در محضر درس آیت‌ا... سید ابوالحسن اصفهانی در مدرسه آخوند خراسانی حاضر شده بود با کتابی از کسروی مواجه شد که در آن نسبت به مقدسات شیعه و مظاهر تشیع اهانت‌‌های فراوانی صورت گرفته بود. حتی کار این نویسنده دگراندیش به جایی رسیده بود که مفاتیح‌الجنان را هم آتش زده بود. حسب این رفتارها، کسروی براساس مبانی شرعی، فردی مرتد به‌شمار می‌آمد و حتی در مقطعی ادعای پیامبری داشت. بنابراین اولین گام نواب صفوی، تهیه مقدمات ترور این نویسنده بود. وی برای این کار به محض برگشت به ایران و راه‌اندازی تشکیلات فداییان اسلام، خواست کسروی را از بین ببرد اما در گام اول موفق نشد و در اقدام بعدی موفق به کشتن این نویسنده شد.

البته بحث‌هایی در مورد دادن‌ مجوزهایی مبنی بر مشروعیت قتل کسروی همان زمان و حال حاضر مطرح بوده و هست. نظر شما چیست؟

مجوز این اقدام از سوی مراجعی در قم مثل حضرت آیت‌ا... امینی صاحب الغدیر اخذ شده بود. البته در کنار این مساله حضرت امام هم در واکنش به آثار و نوشته‌‌های کسروی در یک سخنرانی به تفصیل در محکومیت مطالب کسروی بیاناتی را ارائه کردند. مجموعه این موضعگیری‌ها باعث شد که گروه فداییان اسلام اولین اقدام مسلحانه را با قتل کسروی بردارد. نواب صفوی بعد از این واقعه و همچنین اعلام موجودیت تشکیلات فداییان اسلام بیانیه‌ای را منتشر کرد و در آن بیانیه پیگیر اجرایی‌شدن احکام اسلامی در کشور شد. نواب بعد از آ‌زادی آیت‌ا... کاشانی در سال ۱۳۲۴ از زندان متفقین به دیدار ایشان رفت و این خواسته را مطرح کرد که آیت‌ا... کاشانی هم در ایده اجرای احکام اسلام در کشور با گروه فداییان اسلام همکاری کند. در مجموع حرکت فداییان اسلام به رهبری نواب صفوی در مسیر برداشتن موانع از طریق فعالیت‌های سیاسی و تبلیغی در سطح شهرهای کشور و هم از طریق ترور شخصیت‌هایی مثل هژیر و رزم‌آرا و بعدها فاطمی تداوم پیدا کرد. از نظر گروه فداییان اسلام این افراد مانع تحقق عملی‌شدن حکومت اسلامی تلقی می‌شدند. با گسترش فعالیت‌های این گروه اسلامی، حکومت پهلوی اقدام به دستگیری نواب صفوی و یاران او کرد و این دستگیری باعث شد که او در سال ۱۳۳۰ بازداشت و زندانی شود. این بازداشت ۲۰ ماه به طول انجامید و آن مقطع همزمان با نخست‌وزیری دکتر مصدق بود. با بازداشت فداییان اسلام از سوی مصدق مردم تلاش کردند که با تحصن اعتراضی، اعضای گروه فداییان اسلام را از زندان آزاد کنند و همین مساله هم زمینه آزادی نواب صفوی را فراهم کرد. بعد از کودتای ۲۸ مرداد که شاه دوباره بر سریر قدرت قرار گرفت، محمدرضا پهلوی به نواب پیشنهاد دادن امکاناتی مثل ملک و زمین را داد به شرط آن‌که او دست از فعالیت‌های مبارزاتی خود بردارد. اما نواب زیر بار نرفت و به فعالیت‌های سیاسی و مذهبی خود ادامه داد. در نهایت نواب و یارانش دستگیر شدند و در سال ۱۳۳۴ و بعد از گذشت یک دهه از فعالیت گروه فداییان اسلام، نواب و برخی از همراهانش به شهادت رسیدند.

تاثیر مبارزات سیاسی و فرهنگی گروه فداییان در طول یک دهه از فعالیت آنها در مقاطع دهه‌های ۲۰ و ۳۰ چه بود و چه اثری بر سایر فعالیت‌های مبارزاتی گروه‌های دیگر انقلابی گذاشت؟

این حرکت موجب شد که اولا همان‌طور که نواب پیش‌بینی می‌کرد افراد زیادی به طرفداری از حرکت فداییان اسلام در جامعه رشد و آگاهی لازم را پیدا کنند. در این زمینه اعلامیه‌ها و سخنرانی‌های نواب نقش موثری در کادرسازی برای مبارزات بعدی ملت ایران به‌ویژه در قیام ۱۵ خرداد داشت. تعدادی از افرادی که وابسته به فداییان اسلام بودند و در کنار نواب مبارزه می‌کردند پس از شهادت او در دوران فترت به‌سر می‌برند. چون تشکیلات فداییان اسلام قائم به شخص بود و بعد از شهادت نواب این گروه از هم پاشید اما همین عده، شامل افرادی مثل شهید عراقی، حاج‌هاشم امانی و مرحوم آقای شهاب در جریان مبازرات مردم انقلابی در دهه ۴۰ به هیات‌های موتلفه اسلامی‌پیوستند و گروه بدر را تشکیل دادند و یکی از مهم‌ترین اقدام آنها اعدام انقلابی حسنعلی منصور، نخست‌وزیر بود. منصور کسی بود که به حضرت امام اهانت کرد و با تصویب قانون کاپیتولاسیون در مجلس موجب ازبین‌رفتن عزت مردم ایران و تحقیر کشور شد. اعضای این گروه بعد از اقدام به قتل منصور دستگیر و به زندان‌های طولانی محکوم شدند. شهید عراقی و مرحوم امانی و مرحوم شهاب بعد از آزادی از زندان در تداوم مسیر مبارزاتی خود در کنار حضرت امام بودند و مورد عنایت ایشان قرار گرفتند. از آن جمع شهید عراقی به دست منافقین به شهادت رسیدند و مرحوم امانی و مرحوم شهاب هم به سبب کهولت سن درگذشتند.

حرکت شهید نواب‌صفوی و غیرتمندی او تاثیرات بسیار زیادی روی شخصیت‌های موثر انقلاب داشت. رهبر معظم انقلاب بارها از نواب به‌عنوان شخصیتی موثر در مبارزه و انقلاب یاد کردند. حضرت امام هم در دیداری که با خانواده شهید نواب‌صفوی داشتند حرکت مبارزاتی او را در جهت ایجاد و استقرار نظام اسلامی در کشور مورد تایید قرار دادند. هیات‌های موتلفه اسلامی را باید ادامه‌دهندگان راه گروه فداییان اسلام و حرکت مبارزاتی شهید نواب‌صفوی دانست و تا به امروز این تشکیلات در مسیر حرکت انقلاب و نظام جمهوری اسلامی قرار داشته و دارد.

جوانان امروز گرچه فاصله دو یا سه نسلی با وقایع دوران دهه ۲۰ و ۳۰ دارند اما با توجه به گسترش فضای رسانه‌ای و مجازی در معرض انواع و اقسام داده‌ها و اطلاعات درست و نادرست قرار گرفته‌اند. طبعا در برخی مواقع مطالب ارائه‌شده با هدف خاصی سعی در القای این موضوع دارد که حرکت فداییان اسلام و در راس آن فعالیت شهید نواب‌صفوی چیزی جز اقدام برای ازبین‌بردن آرامش در جامعه نبوده و به عبارت دیگر فداییان اسلام را باید گروهی خشونت‌طلب مثل جریان‌های تروریستی دانست. چگونه می‌توان این ذهنیت را تصحیح کرد؟

به نکته مهمی اشاره کردید. طبیعتا همان‌طور که در متون قرآنی هم مطرح شده، پیروان واقعی پیامبر اسلام اشداء علی الکفار رحماء بینهم هستند. یقینا نواب را هرکسی که از نزدیک می‌دید به روحیه پر از مهر و عطوف و رفتار مهربانانه او پی می‌برد. البته در نقطه مقابل، او نسبت به دشمنان اسلام با شدت برخورد می‌کرد. پررنگ شدن جلوه‌های خشونت در زندگی نواب به دلیل مقطع تاریخی خاص بود که او در آن به‌سر می‌برد اما تلاش‌های مرحوم نواب در جهت کار فرهنگی و سیاسی برای تکوین امت اسلامی و تربیت مردم بسیار وسیع و گسترده است. او به شهرهای مختلف ایران برای تبلیغ و فعالیت‌های فرهنگی سفر می‌کرد و یک کرسیچه کوچکی هم همراه او بود و هر زمان فرصت مناسبی که پیدا می‌کرد، روی کرسیچه قرار می‌گرفت و در جمع سخنرانی می‌کرد. سخنرانی‌های او بسیار جذاب و اثرگذار بود. او در جمع مردم که سخن می‌گفت بسیار اهل گفت‌وگو و اهل تبیین و اقناع جامعه بود و در آن مقطع، این روش در کنار فعالیت‌های مسلحانه با هم جواب می‌داد. به این معنا که تا دشمن از نواب و امثال او دلهره نمی‌داشت قطعا نمی‌گذاشت آنها کار فرهنگی لازم را برای تحول و دگرگونی انجام دهند. طبیعتا الان مقطعی نیست که این روش‌ها مورد استفاده قرار گیرد. کمااین‌که امام بعد از دوران نواب‌صفوی و در زمان قیام ۱۵خرداد عمدتا از روش سیاسی و فرهنگی برای آماده‌سازی جامعه و همراه کردن مردم استفاده می‌کند. ولی در آن مطقع همان‌طور که علما تایید می‌کردند ضربه‌زدن به رژیم طاغوت به‌عنوان یک ضرورت تشخیص داده می‌شد. طبیعتا نواب و یاران او بدون نظر مراجع دست به اقدامی نمی‌زدند. البته ممکن بود که در برخی از مواقع، یک اقدام مورد اجماع همه مراجع نمی‌بود ولی فداییان اسلام عمدتا سعی می‌کردند نظر مشروع علما را نسبت به یک اقدام مسلحانه بگیرند. طبیعتا این روش‌ها برای مقاطع خاصی طراحی می‌شود و استراتژی دائمی نیست بلکه حرکت مسلحانه یک حرکت تاکتیکی است که به اقتضای زمان صورت گرفته و نباید آن را به‌عنوان یک حرکت مستمر دانست.

اساسا پیامدهای اقدامات گروه فداییان اسلام در سپهر سیاسی و اجتماعی جامعه ایران چه بوده؟ به عبارت دیگر فعالیت‌های مسلحانه این گروه جلوی کدام اقدام آسیب‌رسان رژیم را گرفته است؟

یکی از آثار آن مربوط به فعالیت کسروی بود. اقدامی‌که در خصوص این نویسنده دگراندیش صورت گرفته باعث شد جلوی انحرافی که در آن مقطع می‌توانست در افکار عمومی جامعه ایجاد گردد، گرفته شود. در آن زمان اعتراضات علما برای جلوگیری از نشر افکار کسروی به جایی نرسید و البته حضرت امام تلاش کردند از طریق جهاد تبیین، این آگاهی را به مردم بدهند که فریب این افکار انحرافی را نخورند اما رژیم پهلوی در آن زمان به این افکار بها می‌داد و سعی می‌کرد با نشر آن به مقابله با فرهنگ شیعی بپردازد. در چنین شرایطی تنها راه باقیمانده ترور کسروی بود که به دست فداییان اسلام انجام شد. این اقدام باعث شد که جلوی نشر این افکار و ایده‌ها در مقاطع بعدی گرفته شود. اقدام دیگر نواب و یاران او ترور نخست‌وزیرانی مثل رزم‌آرا و عبدالحسین هژیر بود. این افراد تمایلاتی انگلیسی و آمریکایی داشتند و سعی می‌کردند کشور را مطابق مطامع این دو قدرت استعماری هدایت کنند. همچنین بعد از اعلام موجودیت رژیم جعلی اسرائیل، مبارزه نواب‌صفوی با صهیونیست‌ها و حمایت از مردم فلسطین باعث شد که رژیم شاه از حمایت علنی از اسرائیل دست‌بردارد. البته شاید مهم‌ترین اثر فعالیت گروه فداییان اسلام طرح مساله حکومت اسلامی‌بود. ارائه این ایده ۱۰ سال قبل از قیام حضرت امام و تبیین و تدوین کتاب حکومت اسلامی ایشان بود. نواب برای تشریح ایده حکومت اسلامی‌کتابی نگاشت و در آن تلاش کرد با تشریح اوصاف حکومت اسلامی در ذهن مردم جابیندازد در سرزمینی که مردم آن مسلمان هستند اداره حکومت هم باید براساس معیارهای اسلامی‌باشد. مردم با آگاهی از همین ایده‌های و افکار بود که با نگاه روشن به حمایت از رهبری امام خمینی پرداختند و اولین گام را برای اهداف انقلابی خود با قیام ۱۵خرداد بردارند.