واکاوی معنای «آزادگی» در کلام امام حسین

قال الحسین(ع): ویحکم یا شیعه آل أبی سفیان إن لم یکن لکم دین و کنتم لا تخافون المعاد فکونوا أحرارا فی دنیاکم.

وای بر شما ای پیروان آل ابی سفیان ، اگر دینی ندارید و از معاد و روز قیامت نمی ترسید، پس لااقل در دنیا آزاده و جوانمرد باشید. بحار الانوار، ج ۴۵، ص ۵۱

احرار جمع حر است و حر در لغت به معنی آزاد، آزاده، آزادمرد، کریم و جوانمرد است.

یک اصل مهم در زندگانی اهل‌بیت (ع) اصل آزادگی و آزاد‌منشی و به تعبیری حُرّیّت است.

این واژه از کلمات دو پهلوست و دو معنای متفاوت و حتی تا حدودی متضاد از آن برمی‌آید.

هم می‌توان آن را از مفاهیم دینی برشمرد که نشانه انسان مومن است و هم می‌توان آن را فرای دین معنا کرد یعنی یک انسان می‌تواند جوانمرد باشد هر چند مومن نباشد، اما نهایتا جوانمردی انسان را به سعادت و کمال نائل می‌آورد.

و اما آزادگی در دین؛

آزادگی یعنی آزادی و رهایی از بندگی غیر خدا و تعلّقات، بریدن از بندگی مخلوقات در سایۀ پناه بردن به بندگی خدا.

آزادی و حریّت به عبارتی از بیگانه رستن و به دوست پیوستن است، با درآویختن به کمند محبوب و از طوق بندگی غیر خدا گسستن است.

آزاده کسی است که با بندگی خدا از بندگی هر آنچه غیر خداست آزاد است.

در روایات وارد شده از ائمّه معصوم (ع) تأکید بسیاری بر حرّیّت شده است برای این‌که حرّ (آزاده) باشیم، لاجرم باید ردای بندگی خدا بر تن کرد. به عبارت دیگر بندگی خدا ما را از وابستگی به غیر خدا باز می‌دارد. اگر اصل آزادگی در زندگی ما جا بیفتد، یعنی بندۀ محضِ خدا شویم، خداوند نیز در قبال آن، حریّتی به ما می‌بخشد که دیگر سر تعظیم در برابر هیچ کس فرو نمی‌آوریم. در آن صورت دیگر از کسی پیروی نمی‌کنیم، مگر آن‌که پیروی از او در راستای اطاعت و بندگی خداوند متعال باشد.

حضرت امیر مؤمنان (ع) می‌‌فرماید:

الحُرُّ حُرٌّ وَ إِن مَسَّهُ الضُّرُّ

آزاد مرد، آزاده است، هر چند سختی و زیان ببیند

و این عبارت از امیربیان بدین معنا است؛ که انسان جوانمرد هرگز از عدالت و انصاف و کرامت عدول نمی‌کند، هر چند در این راه از خان و مال و جان بگذرد.

حضرت امام صادق (ع) نیز در این معنا می‌‌فرماید:

إِنَّ الحُرَّ حُرٌّ عَلَى جَمِيعِ أَحوالِهِ

آزاده در همه حال آزاده است

و در واقع، جوانمرد انفاق می‌کند در حالی که خود در نهایت فقر و تهیدستی‌ست، گذشت می‌کند در حالی که در قدرت و توانمندی‌ست...

و اما آزادگی منهای دین؛

کلام امام حسین(ع) نشان می‌دهد که باید به گونه‌ای دین را شناخت که منهای ارزشهای دینی، چیزی به عنوان حُرّیّت و جوانمردی هم وجود داشته باشد

اگر در فردی صفت جوانمردی ملکه شده باشدحتی اگر دین هم نداشته باشد و خدا‌باور هم نباشد باز کرامت، عزت‌نفس، ظلم ستیزی، عدالت، ادب، بخشش و گذشت در او موج می‌زند و این شخص به‌واسطه این صفت حسنه ، عاقبتش به خیر و سعادت خواهد بود که نمونه بارز آن حر بن یزید ریاحی است که صفت حریت او را هدایت کرد و به سعادت ابدی رساند.

محمدصادق‌ناطقی