ششمین شماره از فصلنامه جامعه، فرهنگ، رسانه به انتشار رسید
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، ششمین شماره فصلنامه علمی ترویجی جامعه، فرهنگ، رسانه ویژه بهار 92 به مدیر مسؤولی تقی آزاد ارمکی و به صاحب امتیازی انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات منتشر شد.
در این فصلنامه این مقالات را مطالعه می‌کنیم: «تبیین مؤلفه های پسامدرنیسم در رمان سرزمین گوجه های سبز»، «روستا در سینمای بعد از انقلاب»، «تعارض‌های هویت جنسیتی سنتی و مدرن و عوامل مؤثر بر آن»، «مروری بر یافته های نوین در حوزه مطالعات رسانه و خانواده»، «کارکرد صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در افزایش/کاهش سرمایه اجَتماعی و ارائه الگوی مطلوب»، «بازنمایی زن در برنامه های گروه خانواده رادیو ایران بر مبنای تحلیل گفتمان انتقادی»، «بررسی میزان رعایت اخلاَق رسانه ای در مجلات خانواده فارسی زبان» و «مسأله آسیب پذیری اجتماعی شدن کودکان در فضای رسانه های فراملی»
تبیین مؤلفه های پسامدرنیسم در رمان سرزمین گوجه های سبز (قلب حیوانی) اثر هرتا مولر
رضا صمیم
راحله هاشمی
مریم سالاری
چکیده: هدف این نوشتار بررسی شیوه های بکار گرفته شده ادبیات پسامدرن در رمان «سرزمین گوجه های سبز» اثر هرتا مولر نویسنده رومانی الاصل می باشد. برای نیل به این منظور در ابتدا کوشیده ایم تلقی خود از مهمترین ویژگی های ادبیات داستانی پسامدرن را روشن نماییم. بنابراین در بخش نخست این مقاله بر مؤلفه هایی همچون بی نظمی زمانی در روایت رویدادها، عدم قطعیت، تناقض، جابجایی، عدم انسجام، فقدان قاعده، زیاده روی در استفاده از صنایع ادبی، دور باطل، پارانویا، اختلالات زبانی، استفاده افراطی از شیوه جریان سیال ذهن و بالاخره اقتباس به عنوان مهمترین مؤلفه های ادبیات داستانی پسامدرن تأکید شده است. در ادامه پژوهش تلاش شده تا با ارائه یک خوانش جدید از رمان «سرزمین گوجه های سبز» نشان دهیم که حقیقتِ ارائه شده در این جا حقیقتی است کاملاً دموکراتیک که از ساختار لیبرالِ دنیای پسامدرن بر می خیزد؛ دنیایی که هر نوع مجادله زیبایی شناسانه را معتبر و قابل بحث می داند.
روستا در سینمای بعد از انقلاب (بررسی فیلم های روستایی دهه اول انقلاب 1367 - 1358)
احسان جوانمرد
حسین حیدری
محمد باقر موحدی
چکیده: مسأله محوری این مقاله بررسی چرایی و چگونگی بازتاب روستا در آثار سینمایی ایران در دهه اول انقلاب است. چارچوب نظری این مقاله بر دو رویکرد کاملا مستقل کارکردگرایانه و انتقادی استوار است. بدین ترتیب که از سویی سینما پدیده ایست با کارکردهای طبیعی برای جامعه - که یکی از آن ها بازنمایی واقعیات است - و از سوی دیگر ابزاری است برای شکل دهی به آرای مردم.
روش بررسی روشی ترکیبی است. برای درک ساختار و کارکرد آثار سینمایی از روش تحلیل محتوای کیفی بهره گرفته شده است. به همین منظور آثار سینمایی مرتبط با توجه به کارکردهای آنها، در قالب پنج کارکردِ اقناع و تبلیغ، کارکرد ایجاد نگرش های نو، کارکرد گریزخواهانه، کارکرد جامعه پذیری و کارکرد نشان دادن واقعیت طبقه بندی شده است. همچنین طبقه بندی مضمونی علی حده ای برای فراهم آوردن استنادات سویه های انتقادی تحلیل صورت گرفته است. نیز از روش اسنادی برای مشخص کردن تغییرات عمده جامعه روستایی و تحولات تاریخی سال های مورد بحث استفاده شده است.
در این دوره از تعداد 73 فیلم روستایی، 23 فیلم با کارکرد گریزخواهی، 27 فیلم با کارکرد اقناع و تبلیغ و ایجاد نگرش های نو، 7 فیلم با کارکرد جامعه پذیری و 16 فیلم با کارکرد نشان دادن واقعیت ساخته شده است.
در نهایت این که هم تحلیل کارکردگرایانه فیلم های این دوره با رویکرد پوزیتیویستی و هم تحلیل محتوای انتقادی آثار با استفاده از رویکردهای شکل دهی و نظریه های انتقادی هر کدام به شکل ملموسی نتایج حاصل از توصیف و تحلیل یکدیگر را تأیید می کنند. سینمای این دوره در مقیاسی گسترده و انکارنشدنی سینمایی مبتنی بر کارکردهای مفید و هماهنگ با سیاست های دولت در آن دوره است. کارکرد نشان دادن واقعیت تنها در دوره ای که به نظر می رسد جامعه به نوعی ثبات سیاسی و اجتماعی رسیده است سر بر می آورد.
تعارض‌های هویت جنسیتی سنتی و مدرن و عوامل موثر بر آن (مطالعه موردی زنان 24 تا 34 ساله شهر قزوین)
محسن گودرزی
خدیجه سفیری
سمیه میراشه
چکیده: مقاله پیش رو تلاشی است برای تبیین تعارض‌های هویت جنسیتی و عوامل مؤثر بر آن. چارچوب نظری تحقیق شامل نظریات جامعه شناسانی چون گیدنز، جنکینز، کاستلز، دورکیم، دیدگاه روانشناسی اریکسون و نظریات فمنیست ها بوده است. این پژوهش با استفاده از روش پیمایش، میان 380 نفر و با نمونه گیری تصادفی اجرا شده است.
در این تحقیق رابطه برخی عوامل اجتماعی با افزایش تعارضات مورد سنجیده شد. نتایج به دست آمده از پژوهش حاکی از آن است که افرادی که شرایط زندگی مدرن تر (تحصیلات بیشتر، اشتغال و استفاده بیشتر از رسانه های بین المللی) و نیز رفاه بیشتری دارند (درآمد بالاتر از 2 میلیون تومان)، تعارضات هویتی کمتر، و کسانی که شرایط زندگی سنتی تر (تحصیلات پایین تر، بیکار و استفاده کمتر از رسانه های بین المللی) و رفاه کمتری دارند (درآمد کمتر از 400 هزار تومان، تعارضات هویتی بیشتری دارند. همچنین بیان می شود که زنان متأهل تعارضات هویتی بیشتری نسبت به زنان بدون همسر دارند)
از سوی دیگر افرادی که والدینشان پایبندی مذهبی بیشتری دارند، به تعارض هویتی بیشتر و کسانی که والدینشان پایبندی مذهبی کمتری دارند، به تعارض کمتری دچارند؛ و قومیت تاثیری روی تعارض هویتی ندارد. نکته مهم، تأثیر معکوس استفاده از رسانه های داخلی و بین المللی بر هویت بود.
مروری بر یافته های نوین در حوزه مطالعات رسانه و خانواده
محمدمهدی لبیبی
چکیده: اگر چه در دهه های اخیر مطالعات نسبتاً گسترده ای در مورد تأثیر رسانه بر تحولات خانواده به عمل آمده اما این مطالعات عمدتاً بر پایه نظریه های کلاسیک در حوزه مطالعات رسانه بنا شده و کمتر می توان در آن ها شاهد نوآوری یا دستیابی به نتایجی جدید بود. با توجه به این که روند تحول خانواده از نظر ساختار و ماهیت در کشور ما شتاب روزافزونی پیدا نموده، ضرورت رصد کردن تحقیقات جدیدتر در این زمینه بیش از پیش اهمیت یافته است. در این مقاله به نتایج تحقیقات چهار جامعه شناس معاصر از چهار کشور اروپایی پرداخته شده و سعی بر این است تا با طرح نظر آنان که عمدتاً حاصل پژوهش های تجربی و تحقیقات کیفی می باشد، دریچه نوینی بر فهم و درک چگونگی تاثیر رسانه های جمعی بر ساختار و تحول خانواده در غرب و همچنین ایران گشوده شود.
کارکرد صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در افزایش/ کاهش سرمایه اجتماعی و «ارائه الگوی مطلوب»
امیر مختاری زنجانی
عالیه شکربیگی
چکیده: قدرت تأثیرگذاری رسانه ها بر مخاطبان خود و همچنین عملکرد تلویزیون که بر اساس نتایج تحقیقات پیشین در سرمایه اجتماعی خود در میان پاره ای از مخاطبان در فرسایش سرمایه اجتماعی مؤثر بوده و چگونگی این سرمایه باعث شد پژوهش حاضر با هدف بررسی کارکرد صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در افزایش/کاهش سرمایه اجتماعی و نیز ارائه الگوی مطلوب شکل گیرد. روش تحقیق در این پژوهش «پیمایشی» بوده و جامعه آماری آن 400 نفر از افراد بالای 15 سال ساکن مناطق 22 گانه شهر تهران در سه ماه زمستان 1389 هستند، که با استفاده از جدول «Lin» و در سطح 95% اطمینان تعیین و با روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب شدند.
نتایج تحقیق با روش های آماری آزمون خی دو، آزمون F، رگرسیون چند متغیره و تحلیل مسیر، تجزیه و تحلیل شده است.
مهم ترین نتایج تحقیق عبارتند از این که شرایط ساختاری جامعه و ویژگی های جمعیت شناختی آن بر اثرگذاری رسانه ها تأثیر دارند و رسانه ها هر چند می توانند دارای کارکردهای اطلاعاتی منحصر به فردی باشند، اما کارکردهای آن ها خود متأثر از شرایط ساختاری جامعه است.
بازنمایی زن در برنامه های گروه خانواده رادیو ایران بر مبنای تحلیل گفتمان انتقادی
مریم سادات غیاثیان
رقیه آقازاده
چکیده: رادیو با توجه به سهولت استفاده از آن و علی رغم تنوع و جذابیت سایر رسانه ها، هنوز یکی از مهم ترین وسایل ارتباط جمعی جایگاه خود را حفظ کرده است. با توجه به این که رادیو، رسانه ای شنیداری است، انتقال معانی و مطالب به شنوندگان، عمدتاً از طریق متن برنامه صورت می گیرد. آنچه در واقع کلید معنی دادن به صداها، موسیقی و سکوت در رادیوست، همان متن است و ابزاری هم که متن با آن نشان داده می شود، در نهایت شفاهی و لفظی است؛ لذا زبان برنامه های رادیویی اهمیت بسزایی دارد. اما موضوعاتی که در رادیو به آن ها پرداخته می شود، بسیار گسترده اند. یکی از موضوعاتی که با توجه به اهمیت آن، اکثر شبکه ها با آن درگیر هستند موضوعات زنان و خانواده است. با توجه به این که زنان نیمی از جامعه ی ایران را تشکیل می دهند و هم در خانواده و هم در جامعه، نقش بسزایی ایفا می کنند، لذا در این تحقیق «ساختار زبانی برنامه های رادیویی با موضوع زن و خانواده» بررسی می شود.
برای بررسی این موضوع برنامه های رادیویی شبکه رادیویی ایران (سراسری) به دلیل گستردگی و عمومیت این شبکه و همچنین به دلیل وجود گروه خانواده در این شبکه، انتخاب شده و اختصاصاً برنامه های گروه خانواده این شبکه تحلیل شده است. هدف این مقاله تعیین نحوه بازنمایی زنان در برنامه های رادیویی گروه خانواده رادیو ایران است؛ در واقع تحقیق بر این سؤالات بنا نهاده شده است که: آیا در برنامه های این گروه به زنان و مسائل آنان پرداخته می شود؟ در صورتی که پرداخته می شود، تصویر مثبتی ارائه شده و یا خیر؟ از آن جا که ون لیوون و غیاثیان از طریق مؤلفه های جامعه شناختی- معنایی چگونگی بازنمایی کنشگرها را بررسی می کنند، لذا برای دستیابی به اهداف تحقیق، از چارچوب نظری ون لیون و بسط آن که پژوهش غیاثیان است، استفاده می شود. روش این تحقیق تحلیل گفتمان انتقادی است و به طور هدفمند برنامه های گروه خانواده رادیو ایران با موضوعات «اشتغال زنان خارج از منزل»، «مطالبات زنان از منظر حقوقدانان» و «طرح حجاب و عفاف» انتخاب و بررسی شده است. نتایج حاکی از حضور کم رنگ زنان یا حذف آن ها در گفتمان های مؤثر برنامه ها بوده و در صورتی نقش فعال داشته اند که هویتشان در کنار مردان مطرح بوده است و این نوع حضور فعال موجب نگرشی با ارزش دهی منفی به آن ها بوده است.
بررسی میزان رعایت اخلاق رسانه ای در مجلات خانواده فارسی زبان
صدیقه ببران
آیدا مسروری
چکیده: این مقاله نتیجه پژوهشی است که برای بررسی میزان رعایت اصول معیارهای اخلاق رسانه ای در محتوای مجلات خانواده فارسی زبان انجام گرفته است. اهداف فرعی این پژوهش عبارتند از: بررسی میزان استفاده از اصل عینیت در تولید مطالب و محتوای مجلات خانواده، بررسی استفاده از روزنامه نگاری تحقیقی در تهیه مطالب و محتوای مجلات، بررسی میزان رعایت عفت عمومی در محتوای مجلات خانواده، بررسی رعایت حریم خصوصی افراد در محتوای مجلات خانواده، بررسی میزان رعایت انتشار نکردن اخبار کذب و شایعات در مجلات خانواده، بررسی میزان ترویج خشونت در مباحث و عکس های مجلات خانواده، بررسی میزان انعکاس نظر مخاطبان در مجلات و اهمیت دادن به نظر مخاطب، بررسی استفاده از روزنامه نگاری زرد برای جذب مخاطب، بررسی تأثیر حرفه ای بودن و متخصص بودن کادر تحریریه در میزان رعایت اخلاق رسانه ای. روش تحقیق این پژوهش پیمایشی و جامعه آماری اعضای تحریریه مجلات خانواده بوده و ابزار مورد استفاده نیز پرسشنامه است. اطلاعات و اعضای نمونه به صورت تمام شماری از کل اعضای تحریریه مجلات خانواده جمع-آوری گردید. با توجه به اطلاعات به دست آمده، فرضیه اصلی تحقیق مبنی بر این که به نظر می رسد مجلات خانواده فارسی زبان به رعایت شاخصه های اخلاق رسانه ای چندان پایبند نبوده اند، تأیید شده است.
فرضیه رعایت اصل بی طرفی تأیید شده، ولی فرضیه های حقیقت گویی، ترویج خشونت، احترام به حریم خصوصی افراد و اعتبار منبع این نشریات تأیید نشده است. همچنین به نظر می رسد مجلات خانواده به سبک روزنامه نگاری زرد تمایل دارند.
مسأله آسیب پذیری اجتماعی شدن کودکان در فضای رسانه های فراملی مطالعه موردی: خانواده های شهر زنجان
ذبیح اله صدفی
علیرضا محسنی تبریزی
چکیده: در این مقاله به تبیین آسیب شناختی مسأله اجتماعی شدن کودکان در فضای رسانه های فراملی، مطالعه موردی خانواده های شهر زنجان، پرداخته شده است. در مُدل نظری تحقیق مفروض اصلی این است که آسیب پذیری اجتماعی شدن کودکان در فضای شبکه های اینترنتی و ماهواره ای، متغیر وابسته، بر اساس نظریه آیسک آیزن و مارتین فیشباین به عواملی نظیر گرایش به پیام‌های بازرگانی، انگیزش پیروی از پیام‌های بازرگانی، گزینش پیام‌های مهم بازرگانی، ارزش اقتصادی پیام‌های بازرگانی، اقناع رسانه ای پیام‌های بازرگانی و متغیرهای زمینه ای خانواده‌ها، بستگی دارد. بنابراین با تکیه بر نظرسنجی از پدران و مادران در خانواده های شهر زنجان قرار است به این مسئله پرداخته شود؛ لذا از 135502 نفر متأهلان جمعیتِ آماری 18 سال به بالای شهر زنجان (از 227790 کل و 92288 مجرد)، 219 نفر متأهل (از 368 کل و 149 مجرد) با استعانت از قواعد تعیین حجم نمونه، نمونه آماری (100 پدر + 119 مادر) و بر اساس روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای و سهمیه ای انتخاب گردیدند. با استفاده از پرسشنامه هدایت شده داده های مورد نیاز جمع آوری و با کمک مجموعه آماری برای علوم اجتماعی (SPSS) پردازش گردید. یافته های تحقیق بر مبنای ضریب همبستگی پیرسون (r) نشان می‌دهد که از نظر پدران (نسبت به مادران) در فرآیند جامعه پذیری کودکان در فضای شبکه های اینترنتی و ماهواره ای، کودکان هم گرایش بالایی به پیام‌های بازرگانی دارند؛ و هم این که کودکان از انگیزه بالایی در پیروی از پیام‌های بازرگانی برخوردارند. در عین حال تفاوت معناداری میان پدران و مادران از نظر آسیب پذیری اجتماعی شدن کودکان در فضای شبکه های اینترنتی و ماهواره ای، و همچنین ارزش اقتصادی پیام‌های بازرگانی، گزینش پیام‌های مهم بازرگانی، و اقناع رسانه ای پیام‌های بازرگانی وجود ندارند. در صورتی که بر اساس تحلیل رگرسیون چندگانه (R) و تحلیل مسیر جهتِ نیکویی برازش مُدل نظری، برحسب ارزش بتا (β) در مجموع 64% تغییراتِ آسیب پذیری اجتماعی شدن کودکان در فضای شبکه های اینترنتی و ماهواره ای (64/0= R2)، از نظر مادران (16/0-) به افزایش اقناع رسانه ای پیام‌های بازرگانی (54/0+)، افزایش انگیزش پیروی از پیام‌های بازرگانی (26/0+)، کاهش ارزش اقتصادی پیام‌های بازرگانی (17/0-)، افزایش گزینش پیام‌های مهم بازرگانی (17/0+) و افزایش گرایش به پیام‌های بازرگانی (10/0+)، در خانواده های شهر زنجان با حجم بالای بُعد خانوار (12/0+) و فاقد مسکن شخصی (12/0-)، بستگی دارد.
گفتنی است ششمین شماره فصلنامه علمی ترویجی جامعه، فرهنگ، رسانه ویژه بهار 92 در 184 صفحه و با قیمت سه هزار تومان از سوی انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات منتشر شده است./998/پ201/ق