نگاهی به کتاب «گزیده حکمتنامه رضوی»
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، گزیده «حکمتنامه رضوی» به زبان فارسی و عربی به کوشش آیت الله محمدی ری شهری با همکاری جمعی از پژوهشگران و ترجمه حمیدرضا شیخی از سوی سازمان چاپ و نشر مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث منتشر شده است.
این کتاب «پیشگفتار»، «درآمد» و شش بخش با «حکمت‌های عقلی و علمی»، «حکمت‌های عقیدتی»، «حکمت‌های عقیدتی و سیاسی»، «آموزه‌های عبادی»، «حکمت‌های اخلاقی و علمی»، «توصیه‌های پزشکی و بهداشتی» و «حکمت‌های گوناگون» تشکیل شده است.
در بخشی از پیشگفتار این کتاب می‌خوانیم:
یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های اهل بیت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم، این است که آنان وارث علم و حکما پیامبر خاتم، بلکه همه انبیای الهی هستند و بدین سان، آنان، مظهر و جلوه‌گاه حکمت الهی و سرآمد حکیمان‌اند.
براین اساس، شناخت اهل‌بیت علهیم السلام و بهره‌گیری از چشمه زلال معرفت و حکت آنان برای همگان لازم و رهگشا است.
بدین منظور سالیانی است که اندیشه تدوین حکمت‌نامه‌های پیشوایان بزرگ دینی در «پژوهشکده علوم و معارف حدیث» شکل گرفته و تا کنون پنچ اثر مجموعه تقدیم دانش‌پژوهان و همه علاقه‌مندان شده است.
آخرین عنوان از این آثار پنچ گانه کتابی است با عنوان حکمتنامه رضوی حاوی رهنمودهای حیکمانه هشتمین چراغ فروزان هدایت از خاندان رسالت، امام رضا علیه السلام است.
گزیده حکمت نامه رضوی
با توجه به گستردگی میراث حدیثی امام رضا علیه السلام و چند جلد حکمتنامه رضوی، تصمیم گرفته شد گزیده‌ای تک جلدی از این کتاب که گلچین سخنان آن امام همام باشد در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد.
نویسنده در بخش «درآمد» به گزارش کوتاهی از زندگی امام رضا علیه السلام از تولد تا شهادت ایشان پرداخته است و در عنوان «بازتاب سیاسی ـ اجتماعی پذیریش ولایت عهدی» این بخش می‌خوانیم:
عدم دخالت در امور سیاسی کشور و چشم‌پوشی از مطلق اختیارات ولایت‌عهدی به وسلیه امام رضا علیه السلام، نقشه مأمون را با مشکلات جدید روبه‌رو کرد. نارضایتی عباسیان، عدم کرنش علویان، نمایش شمرده شدن حکم ولایت عهدی از نا حیه عموم مردم، از جمله چالش‌های فرا روی دستگاه حکومت بود.
از سوی دیگر، امام رضا علیه السلام از این فرصت، برای تبلیغ اندیشه شیعه و به ویژه مسائل مربوط به امامت در جلسات عمومی بهره جست.
خراسان، کانون امن علویان شد و بسیاری از شیعیان نیز برای ملاقات امام، به این دیار، رهسپار شدند و جلسات متعدد علمی علمی امام با بزرگان ادیان و دانشمندان مختلف نیز دانش بی‌انتها امام را بیشتر بر همگان، نمایان ساخت.
بر اساس این گزارش، «کمال و آثار خرد»، «دانش و حکمت» عناوین فصل‌های بخش یکم این کتاب است و همچنین بخش دوم این کتاب از 10 فصل با نام‌های «ایمان»، «شناخت خدا»، «قضا و قدر»، «نبوت عامه»، «پارهای از اخبار و داستان‌‌‌‌‌‌ها و روایات پیامبران»، «خاتم پیامبران»، «قرآن»، «مرگ و مسائل مربوط به آن»، «روز قیامت» و «بهشت و دوزخ» تشکیل شده است.
نویسنده در قسمتی از فصل «قضا و قدر» از بخش دوم این کتاب تحلیلی درباره جبر و تفویض و امر بین الامرین از دیدگاه ائمه اطهار علیهم السلام ارائه کرده است و در پارهای از این متن می‌نویسد:
بحث جبر و تفویض، ذهن انسان را به خود مشغول ساخته است. اگر به فلسفه باستان بنگریم، می‌بینیم که در قرن چهارم بیش از میلاد، رواقیان جبر و اپیکوریان به تفویض اعتقاد داشته‌اند، در عصر جدید نیز، درکارت، تفویضی است و اسپینوزا، جبری.
گزارش‌های تاریخی نشان می دهند که در صدر اسلام نیز اعتقاد به جبر و یا دست‌کم، پرسش درباره این مسأله به طور حدس، مطرح بوده است.
امامان اهل بیت علیهم السلام ضمن رد نظریه جبر و تفویض نظریه صحیح را جایگاهی میان جبر و تفویض داشته‌اند؛ امام صادق علیه السلام می فرماید: «لا جبر و لمن منزلة بینهما» نه جبر است و نه قدر؛ بلکه جایگاه میان این دو است.
براساس این نظریه، انسانها مجبور نیستند (چرا که دارای قدرت و اختیارند) و از سوی دیگر؛ کارها به طول مطلق، به انسانها تفویض نشده است (چرا که خداوند نیز نسبت به مقدورات انسانها قادر است)؛ بلکه مالکیت در طول مالکیت خدا است و خدواند به داشتن قدرت، مالکتر و تواناتر است.
از این رو، هر لحظه بخواهد، می‌تواند از به کارگرفته شدن قدرت به وسیله انسان یا تأثیر قدرت اعطا شده به او جلوگیری کند و یا اصل قدرت را از انسان سلب نماید.
بنابر نظریه «نه جبر و نه تفویض» هم آزادی و اختیار انسان ـ که امر بدیهی و وجدانی است ـ پذیرفته می‌شود (که بر این مبنا عدل خداوند، نبوت انبیا؛ معاد و تکلیف؛ معقول و منطقی‌اند) و هم قلمرو قدرت و سلطنت خداوند محدود نمی‌شود.
بر اساس این گزارش، بخش سوم این کتاب شامل 8 فصل با عناوین «امامت عامه»، «اهل بیت علیهم السلام»، «امامت امیرالمؤمنان عیله السلام و پارهای از فضائل او»، «فاطمه سلام الله علیها دختر پیامبر خدا»، «امام حسن و امام حسین علیهم السلام»، «امام علی بن موسی الرضا علیه السلام»، «امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف» و «مرجعیت علمی اهل بیت علیهم السلام» است.
«حکمت‌های مرتبط با انواع عبادت‌ها»، «اذان»، «نماز»، «روزه»، «حج»، «تلاوت قرآن»، «دعا»، «یاد خدا» و «زیارت قبر پیامبران و اوصیا و صالحان» نام‌های 9 فصل بخش چهارم این کتاب است.
بخش پنچم این کتاب شامل 3 فصل با عناوین «خصلت‌های نیکو و کارهای نیک»، «خصلت های ناپسند و کارهای بد» و «پوشش و آراستگی» است و «توصیه‌هایی درباره خوردن و آشامیدن»، «راهنمایی به خواص برخی از خوردنی‌ها» و «رهنمودهای پزشکی» نام‌های 3 فصل بخش ششم این کتاب است.
گفتنی است، نویسندگان برای نگارش کتاب «گزیده حکمتنامه رضوی» بیش از 154 منبع فارسی و عربی استفاده کرده اند؛ برخی از این منابع جمعآوری شده عبارت است از: «آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی»، « الاحتجاج علی اهل اللجاج»، «احقاق الحق و ازهاق الباطل»، «تاریخ طبری»، «تاریخ ابن خلدون»، «تاریخ فلسفه»، «تاریخ یعقوبی»، «شناخت نامه قرآن»، «کامل زیارت»، «النافع فی یوم الحشر»، «بصائر الدرجات» و «الهدایة الکبری».
دارا بودن «فهرست تفصیلی» از ویژگی‌های منحصر به فرد این کتاب می‌توان نام برد.
کتاب «گزیده حکمت رضوی» با شمارگان 500 نسخه در 566 صفحه به قمیت 25 هزار تومان از سوی چاپ و نشر دارالحدیث منتشر شده است./998/د102/ق