نسل جوان از اندیشه های امام خمینی آگاهی دارند

اشاره: دکتر علی اکبری معلم در سال 1363 وارد حوزه علمیه شده و  شش سال در درس خارج حضور داشته است. وی مدارک کارشناسی، کارشناسی ارشد علوم سیاسی و مقطع دکترای رشته مدرسی معارف اسلامی – با گرایش انقلاب اسلامی خود را از دانشگاه باقرالعلوم(ع) گرفته و اکنون در عرصه پژوهشی انقلاب اسلامی و اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) به فعالیت مشغول است.

دکتر اکبری معلم از سال 1389 عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است و در این مدت مقالات مختلف و سه کتاب با عنوان‌های ««علل و عوامل فروپاشی رژیم  پهلوی با تأکید بر نقش حفظ الگو»، «اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) و نسل سوم انقلاب اسلامی ایران» و «شاخص‌های اندیشه سیاسی امام خمینی (ره)» از وی در این پژوهشگاه منتشر شده است.

از این رو، خبرنگار سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا برای کسب اطلاع از جزییات بیشتر پژوهش‌ها و آثار وی گفت و گویی صمیمانه با وی داشته است که در ادامه می‌خوانید:

رسا ـ هدف خویش را از تدوین کتاب «اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) و نسل سوم انقلاب اسلامی ایران» بیان کنید.

در این کتاب بررسی شده که نسل جوان کشور به چه میزان با اندیشه‌ها و افکار سیاسی امام خمینی(ره) آشنایی و آگاهی دارند و برای تدوین این اثر فعالیت علمی، عملی و پیمایشی صورت گرفته و این کتاب در چهار فصل با عنوان‌های ««اندیشه امام خمینی؛ مبانی و مفاهیم»، «روش‌شناسی پژوهش»، «تجزیه و تحلیل داده‌ها» و «نتیجه گیری و پیشنهادها»تدوین شده است.

بنابراین 600 نفر از نسل سوم از میان طلاب و دانشجویان در مقطع‌های سطح دو و سه حوزه علمیه و کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاهیان و همچنین از میان خواهران و برادران برای این پیمایش انتخاب شدند. در نمونه‌های این پیمایش، طلاب آزاد و  مدارس و همچنین دانشگاهیان دولتی، آزاد و پیام نور انتخاب شدند و در مرحله بعد در بخش‌های فلسفه سیاسی، فقه سیاسی و اخلاق سیاسی در اندیشه سیاسی امام خمینی واکاوی صورت گرفت که برخی از نتایج آن بدین شرح است:

بیش از 80 درصد از نسل سوم از فلسفه سیاسی امام خمینی(ره) آگاهی داشتند و کمترین میزان آشنایی آن‌ها با فقه سیاسی ایشان بوده است. نتیجه پیمایش نشان می‌دهد که به هر میزان سطح تحصیلات افراد بالاتر بوده، میزان آشنایی آنها با اندیشه‌های امام خمینی بالاتر بوده است. همچنین میزان آگاهی طلاب و حوزویان از افکار امام راحل نسبت به دانشجویان، بیشتر بوده و سطح آگاهی دانشجویان دانشگاه‌های دولتی از این مسائل  ازدیگر دانشجویان بیشتر بود. در این پژوهش بدین نتیجه رسیده‌ام که نسل سوم انقلاب با مبانی اندیشه سیاسی امام خمینی به صورت کلی آشنایی و در مرحله بعد با فقه و اخلاق سیاسی ایشان آگاهی دارند. ضمنا پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی این اثر را در سال 1393 منتشر کرده است.

رسا ـ درباره اثر دیگر خودتان با عنوان «شاخص‌های اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)» شرح دهید.

این اثر را دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام با همکاری پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در سال 96 منتشر کرده و بیشتر جنبه آموزشی برای دانشجویان دارد. در این کتاب این‌گونه آمده است: امام خمینی انسان کامل را فردی می‌داند که در عرصه اخلاق، اعتقادات و رفتار موفق عمل کند؛ بنابراین امام راحل در رفتارهای خویش در این سه زمینه در بالاترین مرتبه قرار داشت.

از این رو، این اثر بر اساس الگوهای نظری امام خمینی(ره) تدوین شده است، به طوری که اندیشه سیاسی  ایشان را به سه بخش تقسیم کرده و بر اساس آن فصل‌های این کتاب را تدوین و شرح داده‌ایم.

در فصل اول این کتاب مسائل نظری اندیشه امام خمینی(ره)، در فصل دوم فلسفه سیاسی امام راحل در سه گفتار مبادی، مبانی و مسائل و در فصل سوم درباره اخلاق سیاسی ایشان و فضایل و رذایل سیاسی گفت و گو شده و فصل چهارم نیز مربوط به فقه سیاسی امام است و در فصل پنجم نیز مطالب مهم فصل‌های گذشته، ویژگی‌ها و نتایج پژوهش تبیین شده است.

رسا ـ در این کتاب به چه نتایجی و یافته‌هایی دست پیدا کرده‌اید؟

در پایان هر فصل شاخص‌های مباحث، تعیین و معرفی شده است که پژوهشگران با مطالعه این کتاب به آسانی می‌توانند به اندیشه سیاسی و مفاهیم بنیادی اندیشه امام خمینی دست یابند.

تبیین روان و جامع اندیشه و منظومه سیاسی امام خمینی(ره) با توجه به الگوگیری از رفتار ایشان و بیان وجود رابطه میان فلسفه، فقه و اخلاق را می‌توان از ویژگی‌های مهم این کتاب برشمرد.

رسا ـ جناب دکتر هدف خویش را از تدوین کتاب «علل و عوامل فروپاشی رژیم پهلوی با تأکید بر نقش کارویژه حفظ الگو» شرح دهید.

کتاب علل و عوامل فروپاشی رژیم پهلوی با تأکید بر نقش کارویژه حفظ الگو به همت دانشگاه باقرالعلوم و انتشارات مؤسسه بوستان کتاب در سال 88 منتشر و در این اثر عوامل فروپاشی رژیم محمدرضا پهلوی و  پیدایش انقلاب اسلامی ایران بررسی شده است.

تالکوت پارسونز معتقد است، هر نظامی که بتواند چهار کارویژه خود را به درستی انجام دهد حاکمیت آن پا برجا و مستمر خواهد ماند؛ یکی از کار ویژه‌ها، حفظ الگو است؛ یعنی باورهایی که نظام سیاسی به خاطر آن به وجود آمده؛ بنابراین در این کتاب بر اساس نظریه پارسونز، علل فروپاشی رژیم محمدرضا پهلوی بررسی شده است. برای حفظ باورها از عوامل جامعه‌پذیری سیاسی همچون عوامل اولیه و ثانویه استفاده می‌شود؛ اما در این اثر یکی از این موارد مطالعه و شرح داده شده است.

روزنامه اطلاعات نشریه دولتی رژیم پهلوی محسوب می‌شد؛ به همین دلیل برای این پژوهش سرمقاله‌های این روزنامه تحلیل محتوا شده است که این رژیم به چه میزان توانست الگوهایی را که به خاطر آنها به وجود آمده بود حفظ و نگهداری کند. بنابراین سه الگو و کلید واژه ایران‌گرایی، غرب‌گرایی و مذهب‌گرایی از سال 42 تا 57  تحقیق ، بررسی و توضیح داده شده است که رژیم شاه به چه میزان توانست برای حفظ الگوهای خویش تلاش کند .

رژیم پهلوی در این سالیان 5/3 درصد برای حفظ الگوهای مذهبی، 55 درصد برای حفظ الگوی ایرانی و ملی و 5/41 درصد برای حفظ الگوهای غرب‌گرایی تلاش کرده است.

رسا ـ جناب دکتر در این کتاب ارزشمند به چه نتایجی دست یافتید؟

در این کتاب بدین نتیجه رسیدم که طبق نظریه پارسونز، رژیم پهلوی برای حفظ الگوهایی که به خاطر آنها به وجود آمده، موفق نبوده است؛ زیرا مذهبی و شیعه بودن شاه سبب شد که مردم به شاه بودن رضا یا محمدرضا راضی شوند؛ بنابراین رژیم پهلوی نتوانست این خواسته مردم را برآورده کند و این امر سبب نارضایتی آنها از این رژیم شد؛ در حالی که  محمدرضا شاه در حفظ الگوی غرب‌گرایی و باستان‌گرایی بدون پیشینه اسلام تلاش دوچندان کرده بود.

تاریخ 2500 رژیم شاهنشاهی، هزار سال قبل از اسلام و 1500 بعد  از اسلام بوده است؛ بنابراین تنها تبلیغ باستان‌گرایی و بی‌توجهی به اسلام نارضایتی میان مردم را دوچندان کرده بود. از این رو، اگر رژیم‌ها در حفظ الگوها تلاش نکنند سبب فروپاشی آنها خواهد شد و یکی از علت‌های فروپاشی دولت پهلوی حفظ نکردن الگوهایی بود که به سبب آن به وجود آمده بود.

رسا ـ در آستانه چهل سالگی پیروزی انقلاب قرار داریم؛ چگونه می‌توانیم آرمان‌ها و اهداف امام خمینی را در نسل جوان نهادینه کنیم؟

همان گونه که در کتاب علل و عوامل فروپاشی رژیم شاهشاهی اشاره شده است، برای حفظ باورهای خویش و ترویج آرمانهای انقلاب و امام خمینی و مقام معظم رهبری در جامعه و میان نسل جوان می‌توانیم از عوامل و نهادهای اولیه و ثانویه نهادهای جامعه پذیری بهره ببریم.

یکی از عوامل اولیه خانواده است، زیرا فرزند از بچگی تا بعد از ازدواج به خانواده خویش وابستگی و این نهاد در تربیت فرزندان نقش بسزا و پررنگی دارد؛ بنابراین با تقویت و حفظ انسجام خانواده می‌توانیم میزان رضایت فرزندان را از انقلاب افزایش دهیم.

دومین عامل، تقویت نهادهای مذهبی همانند مساجد، هیئت‌ها و تکیه‌ها است؛ پس، اینکه چه کسانی در مساجد ‌ سخنرانی کنند و چه افردی هیئت امنا هستند، مهم است. همچنین باید در قالب بسیج، کانون‌ها و انجمن‌ها بچه‌های محلات با محوریت روحانیت و افراد مذهبی دور هم جمع شوند و آرمان‌های امام و انقلاب برای آن‌ها تشریح و بازگو شود. همسالان و رفیقان نیز یکی دیگر از عوامل افزایش آگاهی و تقویت این آرمانها هستند.

همچنین نهادهای آموزشی همچون دانشگاه‌ها، آموزش و پرورش و مدارس تأثیر مناسبی در افزایش آگاهی سیاسی، تقویت آرمانهای انقلاب در میان نسل جوان دارند. متون درسی تدوین شده برای دانش آموزان هم از اساسی‌ترین و مهم‌ترین عوامل ثانویه است. متن‌های کتاب‌های فارسی و تاریخ که برای دانش آموزان پیش‌دبستانی، ابتدایی، راهنمایی و متوسطه تدوین می‌شود نقش بسزایی در افزایش آگاهی سیاسی دانش آموزان دارد.

در انتخاب معلمان و استادان نیز باید دقت بسیاری شود و معلمان بی‌انگیزه برای تعلیم و آموزش و همچنین استادان با دغدغه مالی را انتخاب نکنند.

 همانگونه که اطلاع دارید، جامعه‌پذیری، فرایند مستمر یادگیری است و هیچ زمانی نمی‌توان گفت که نیاز به یادگیری وجود ندارد. انسان از تولد تا زمان مرگ به انتخاب الگو نیاز دارد؛ همانند اینکه پیاده روی اربعین و حرم امام رضا از نمونه فعالیت‌های اسوه سازی مذهبی است.

همچنین، رسانه‌های گروهی همچون صدا و سیما، مطبوعات، نشریات، روزنامه‌ها، خبرگزاری‌ها و کانال‌های اجتماعی از مهم‌ترین عوامل ثانویه جامعه‌پذیری هستند؛ زیرا در این زمان نسل جوان ما در فضای مجازی بسیار فعال هستند و اطلاعات انها بسیار فراتر از آن است که این رسانه‌ها برای آنها بازگو می‌شود. بنابراین ما ابتدا باید ذائقه نسل جوان را به دست بیاوریم و بعد از طریق ابزار رسانه و فیلم و سریال باورهای انقلابی را ترویج کنیم؛ پس، رسانه‌های گروهی باید به گونه‌ای طراحی شوند که اقشار بیشتری به سوی آنها جذب شوند.

از همین رو باید احزاب مختلف در کشور شکل بگیرند، کارگروه‌های مختلفی در آنها به وجود آید و فعالیت‌های آنها به نفع نظام ساماندهی شود و اگر جلوی فعالیت‌های آنها گرفته شود، به سوی کارهای زیرزمینی روی خواهند آورد و کنترل و نظارت بر آنها سخت خواهد شد. بنابراین، باید احزاب مختلف آزادانه به فعالیت خویش ادامه دهند، هرچند برخی از نظرات آن‌ها مخالف باورهای انقلابی است.

رسا ـ از نظر شما علت اغتشاش‌ها در یکی دو سال اخیر چه بوده است؟

اغتشاش زمانی به وجود می‌آید که مردم یک منطقه به خواسته‌های به حق خویش نرسند؛ همانند اعتراضی که رانندگان کامیون انجام دادند؛ زیرا آن‌ها لاستیک نداشتند و دولت به آنها قول تهیه لاستیک داده بود، اما بیشتر رانندگان از تهیه لاستیک جای ماندند؛ به همین دلیل به اعتراض روی آوردند و برخی از آنها در قالب پرتاب سنگ و اغتشاش خواسته‌های خویش را بیان کرده بودند. بنابراین اگر صنفی نتواند آزادانه خواسته‌های اعضای خود را به گوش مسؤولان دولتی برساند؛ آن‌ها خلاف جریان عادی خواسته‌های خویش را فریاد می‌زنند، از این رو، اگر اصناف بتوانند آزادانه دغدغه‌ها خویش را به گوش مسؤولان برسانند و حاکمان راهکارهای مناسبی را برنامه‌ریزی کنند، میزان اغتشاشات فروکش خواهد کرد.

رسا ـ فرق اعتراض مدنی با اغتشاش و شورش چیست؟

اعتراض مدنی با اغتشاش و شورش متفاوت است؛ معترضان در شورش خواهان براندازی نظام و حکومت فعلی هستند، هرچند طرح جایگزین هم برای این حکومت ندارند. همچنین هنگام اعتراض، جمعیت و مردم از کشورهای دیگر نیامده، بلکه همین افراد کشور خودی هستند که  در حال اعتراض می‌باشند.  اگر به خواسته‌های معترضان به اندازه کافی توجه و مشکلات آن‌ها پیگیری شود، آن‌ها نیز با نظام همراه خواهند شد و شورش  نخواهند کرد.

نظام جمهوری اسلامی بر پایه ولایت فقیه استوار است و اگر این اصل از حاکمیت گرفته شود دیگر جمهوری اسلامی مد نظر امام خمینی (ره) نخواهد بود. بنابراین اگر خواهان استمرار جمهوری اسلامی هستیم باید نسل نوین جامعه باورکند که هویت پیشرفت و آبادانی کشور در گرو پیروی از ولایت فقیه است؛ وگرنه مردم شکل حکومت را عوض می‌کنند؛ در این صورت، مراجع و بزرگان دین می‌توانند بگویند که تکلیف از آنها ساقط است؛ زیرا زمانی که مردم به آنها اقبال نداشته باشند آن‌ها دیگر مسؤلیتی  بر عهده نخواهند داشت.

رسا ـ درباره فعالیت‌ها و آثاری که قصد دارید در آینده تدوین کنید توضیح دهید.

در حال حاضر پژوهشی به نام «بررسی میزان آشنایی طلاب حوزه‌های علمیه با موضوع ولایت فقیه» را انجام می‌دهم. حاکمیت اسلامی به معنای ولایت فقها و فقه بر حکومت است؛ برخی حاکمیت ولایت فقیه را دلیل عقلی دانسته‌اند که این بحث زیر موضوع فلسفه سیاسی قرار می‌گیرد و در مبحثی دیگر میزان اختیارات و وظایف و چگونگی حکومت ولایت فقیه بحث می‌شود که زیر مجموعه فقه سیاسی قرار می‌گیرد.

اگر رفتارها و منش ولی فقیه مطابق فقه و قانون‌های الهی باشد؛ باید اخلاق او نیز سالم و آراسته از آلودگی باشد که این مبحث زیر مجموعه اخلاق سیاسی قرار می‌گیرد. ولایت فقیه باید با تمام گروه‌ها مدارا داشته باشد و همچون پدر جامعه به خواسته‌های تمام گروه‌های جامعه  توجه و آنها را پدرانه رهبری و راهنمایی کند.

همچنین ولی فقیه باید  برخی ویژگی‌ها و فضلیت ها را داشته باشد و باید یک سری ویژگی‌ها و رذیله ها را از خود دورکند و او نباید اهل حسادت، نفاق، ریا، خسیس و دارای حب جاه و مقام باشد. تحقیق و پژوهش این اثر تا پایان سال به اتمام و مرحله ارزیابی می‌رسد.

 طرح دیگر، عوامل جامعه‌پذیری باورهای انقلاب اسلامی است که جمهوری اسلامی در انتقال باورها به نسل‌های بعدی به چه میزان موفق عمل کرده است.

رسا ـ با تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید.

امیدوارم آثار و محصولات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به درستی به جامعه علمی معرفی شود و با هم‌افزایی با مراکز علمی و اندیشمندان دیگر در این زمینه‌ها بتوانیم به نیازهای جامعه اسلامی پاسخ دهیم./998/گ 402/ش

خبرنگار: میثم صدیقیان