یادداشت؛
کدام روانشناسی؟
ما به دانشی که آمده است انسان را خودمختار کند و او را از بندگی خدای متعال و خضوع در مقابل ارزش‌های الهی رهایی و سرکشی بخشد، کافریم.
رؤسای چهار انجمن روانشناسی و روان‌پزشکی در نامه‌ای به رئیس قوه‌ی قضاییه به احکامی که بر علیه یکی دو هنرمند مشهور کشور به اتهام بی‌حجابی و بدپوششی صادر شده بود، اعتراض کردند و استفاده از عناوین تشخیصی روانشناسی برای برچسب‌زدن به رفتارهای این هنرمندان را سوء استفاده از روانشناسی و روان‌پزشکی دانسته‌اند که موجب تحقیر و نقض کرامت متهمان گشته و ارائه خدمات سلامت روان را به نیازمندان دشوار ساخته و وجهه‌ی روان‌پزشکی و روانشناسی کشور را در جهان مخدوش می‌سازد.
این اساتید، ارجاع افراد به مراکز روانشناسی و مشاوره جهت اعمال تغییر در سبک زندگی و انتخاب‌های فردی را متعارض با اصل اخلاقی «خودمختاری» به عنوان یکی از اصول اخلاقی حرفه روانشناسی دانسته‌اند.
پیش از این نیز یکی از اساتید روان‌شناس مدعی شده بود الزام به حجاب برای کسی که اعتقاد به آن ندارد مایه ازخودبیگانگی و بحران هویت است و چنین کسی اگر با چادر به خیابان بیاید خودیت و سلامت روانش به خطر می‌افتد.
این اظهار نظرها از پایگاه دانشگاهی و به استناد گزاره‌های علم روانشناسی جدید بیان می‌شود. از آنجا که نویسندگان نامه رؤسای مهم‌ترین انجمن‌های علمی روان‌پزشکی و روانشناسی هستند، نمایندگان تفکر علمی همه‌ی روان‌شناسان و روان‌پزشکان دانشگاهی به شمار می‌روند. همان گونه که در متن نامه و در امضای خود، این نمایندگی را تصریح کرده‌اند. بنابراین این نظرات، مربوط به چند شخص حقیقی نیست و نگاه جریانی حاکم بر دانش مدرن به شمار می‌رود.
خودیت و فردیت
سرچشمه‌ی تاکید بر «خودیت و فردیت» (پیش از نظریه تفرّد کارل یونگ و بیانات شبه عالمانه‌ی نیچه که توسط این نویسندگان تکرار و بلکه به شکل ناقصی بیان شده است)، فروید پدر علم روانشناسی جدید است. فروید دست کم در مقطعی از عمر خود بر این باور بود که احساسات سرکوب‌شده باعث ایجاد تعارضات و در نتیجه اضطراب می‌شوند. او می‌گفت وقتی ما در جامعه رشد می‌کنیم مجبور هستیم برای تطابق با محیط پیرامون خود، روی بخش‌هایی از وجودمان پا بگذاریم. ممکن است این جامعه‌پذیری به حدی در ما درونی شود که نتوانیم غرایز طبیعی‌مان را بپذیریم و برای فرار از اضطراب ناشی از آن، آنها را از حیطه‌ی آگاهی خود خارج کنیم. این سرکوبگری خواسته‌ها به ایجاد تعارض می‌انجامد. زیرا احساسات ابراز نشده هرگز نمی‌میرند. آنها زنده دفن می‌شوند! و بعدها به شکل صورت‌های زشت‌تری بیرون می‌زنند.
کام‌های مطرود و ممنوع با آنکه از ذهن خودآگاه انسان رانده می‌شوند اما باز از میان نمی‌روند؛ بلکه در ناخودآگاه او باقی می‌مانند و متدرجاً انباشته و فشرده می‌گردند. وازدن، طرد و حبس کام‌ها چنانچه به‌تکرار واقع شود، انرژی هنگفتی را در ناخودآگاه ما متراکم و محبوس می‌سازد و نظم و آرامش روانی را برهم می‌زند. کام‌هایی که به شدت وازده و پس رانده شوند، در ناخودآگاه گرد می‌آیند دسته دسته فشرده و فروبسته می‌گردند و روان را جریحه‌دار می‌کنند. این جریحه‌های روانی را کمپلکس یا عقده می‌خوانند؛ ترجمه مختصر و ساده این جملات این است: «اگر انسان به خواسته‌های خود نرسد دچار عقده روانی خواهد شد». بنابراین «اگر می‌خواهید دچار آسیب و عقده‌ی روانی نشوید خواسته‌های خود را سرکوب نکنید و به همه خواسته‌های پاسخ مثبت دهید» خلاصه اینکه همة خواسته‌های شما مشروع و تأمین‌کردنی است مگر آنکه با خواسته‌های دیگران ناسازگار باشد!
انسانم آرزوست
این دیدگاه فروید که به سرعت شیوع پیدا کرد ریشه اخلاق و ارزش‌های انسانی را برکند و هیچ کار بدی باقی نگذاشت. با این تقریر همة کارها و خواسته‌های انسان خوب و ضروری تلقی شدند زیرا اگر انجام نشوند انسان را روانی و عقده‌ای می‌کنند، مگر آنکه به خواسته‌های دیگران آسیب رسانند و دیگران را عقده‌ای و روانی کنند. نتیجه روشن چنین تفکری، تولد لیبرالیسم و فردگرایی شد؛ یعنی تنها ارزش دنبال‌کردنی «آزادی» است و هرچه مخالف آزادی باشد بلکه «فقط» هر آنچه مخالف آزادی باشد زشت و بد است.
این نویسندگان در همین نامه آورده‌اند: «اعمال تغییر در سبک زندگی افراد و انتخاب‌های فردی آنها متعارض با اصل «خودمختاری» به عنوان یکی از اصول اخلاقی حرفه روانشناسی است».
به این نویسندگان گوشزد می‌کنیم: اخلاقی که شما از آن یاد می‌کنید جز همین یک اصل (خودمختاری و آزادی) اصل دیگری ندارد و همه کارهای شنیع، خوب و خواستنی و مجاز هستند زیرا ترک آنها خودمختاری را به خطر می‌اندازد.
بزرگ‌ترین بدعت روزگار
بی‌شک این نظریه بزرگ‌ترین بدعت عصر جدید است که تمام اخلاق و هویت انسانی را درو کرده و از انسان تنها یک جانور دوپای مستقیم‌القامه باقی گذارده که در اسارت غرایز حیوانی به سر می‌برد و جز در شکل و شمایل ظاهری تفاوتی با اجداد و اسلاف میمونی خود ندارد.
این نظریه به وضوح با محکم‌ترین آموزه‌ی اخلاقی یعنی «مبارزه با هوا و هوس» و «جهاد با نفس حیوانی» مخالف است و زیربنای نیک و بد و حسن و قبح و ارزش و اخلاق را ویران می‌کند و از دین و ادب و تربیت و شریعت و حکمت عملی اثری باقی نمی‌گذارد.
این نظریه انواع لذت‌جویی‌ها و هوس‌رانی‌ها و تمتعات مادی را مشروعیت بخشیده و تئوریزه کرده و به انسان نیرویی برای مقابله با خواسته‌ها نمی‌دهد و او را در برابر ناکامی‌ها مقاوم نمی‌سازد. انسان در این نگاه به‌دنبال بهشت دنیوی (بهشت شداد) یعنی فراهم‌آوردن تمام مشتهیات نفسانی و برداشتن تمام امور دغدغه‌آفرین در این جهان می‌افتد و تمام همّ و غمّ خود را برای رفاه و عافیت و لذت بیشتر به کار می‌گیرد و البته در دنیای جدید با گسترش تکنولوژی و فراگیرسازی امکانات رفاهی، به این آرزو نزدیک شده که بدون هیچ زحمتی به خواسته‌های خود دست یابد و در این دنیای مادی، بهشت موعود را فراهم سازد.
کدام کرامت؟
این نویسندگان دانشگاهی که دغدغه کرامت انسان را در نوشته خود آورده‌اند باید توجه داشته باشند کسی که دائم از هوس‌های خود شکست می‌خورد و اسیر خواسته‌های نفس است کرامت انسانی را از دست داده و در عمق ضمیر خود احساس حقارت و حیوانیت و سرشکستگی می‌کند. اخلاق انسانی و تربیت اسلامی برای حفظ کرامت انسان به دنبال مدلی است که اراده انسانی او و نه خواست حیوانی او را تقویت کند و انسان‌های دارای عزم و پراراده‌ای پدید آورد که بر نفس خود امیر باشند و بتوانند بر خودمختاری حیوانی و خواسته‌های پست خود فایق آیند.
اکنون چند سوال از دانش روانشناسی می‌پرسیم:
• آیا روانشناسی تمام حقیقت انسان را به حیوانیت او فروکاسته و دغدغه تعالی و ارزش و اخلاق را ندارد؟
• آیا دانشی مانند روانشناسی نباید دغدغه‌مند مقام خلیفه‌اللهی انسان و مرتبت والای برتر از فرشتگان او باشد و به فلاح اخروی و سعادت ابدی او بیندیشد؟
• آیا انسانی که موضوع علم روانشناسی است موجودی نهایتا با ماندگاری ۱۰۰ سال است یا موجودی است که از مرتبه «لله» آغاز شده و تا ابدیت «الیه راجعون» امتداد دارد و «عند ملیک مقتدر» آرام می‌گیرد؟
• روانشناسی با کسی که بر خلاف عرف و اخلاق و قانون و شرع و ادب عمل می‌کند چه برخوردی دارد؟
• آیا از منظر روانشناسی، انسان‌ها وظیفه‌ای نسبت به دیگران و مسئولیتی نسبت به جامعه ندارند؟ فقط و فقط باید «آنگونه که هستند» ظاهر شوند؟
بگذریم...
بنابر نظر این نویسندگان دانشگاهی، خودمختاری افراد، محترم است و حکومت باید اجازه دهد مردم آنگونه که هستند در انظار عمومی ظاهر شوند تا سلامت روان‌شان به خطر نیفتد. با این استدلال باید هر گونه عمل شنیعی را آزاد کرد که مبادا خودمختاری و سلامت روان شهروندان مخدوش شود. «خودمختاری در پوشش با سایر آزادی‌های اجتماعی مثل آزادی در تولید و توزیع و مصرف مواد مخدر، آزادی در روابط جنسی خارج از چارچوب؛ آزادی در حمل اسلحه؛ آزادی در عمل به قوانین راهنمایی و رانندگی و ... چه تفاوتی دارد؟
برخلاف نظر مدعیان دانش روانشناسی آنچه مستلزم ازخودبیگانگی و مایه بحران هویت است بی‌حجابی است نه حجاب؛ شبیه مستی و اعتیاد و عربده‌کشی که گرچه خواسته نفس حیوانی است ولی باید آن را مهار کرد. فطرت الهی زن، او را به عفت و حیا و مستوری دعوت می‌کند نه برهنگی و بی‌حیایی و پرده‌دری.
ما کافریم!
بدون هیچ ملاحظه و لکنتی، سربلند و با افتخار و قاطع عرضه می‌داریم ما به دانشی که آمده است انسان را خودمختار کند و او را از بندگی خدای متعال و خضوع در مقابل ارزش‌های الهی رهایی و سرکشی بخشد، کافریم. ما این دانش ذاتا مسموم را دین دنیای مدرن و رساله توضیح المسائل لیبرالیسم غربی می‌دانیم و برائت خود را از آن با آوای بلند اعلام می‌داریم و بر آستان دین محمد و اهل بیتش (صلوات الله علیهم اجمعین) سر فرود می‌آوریم.
لکم دینکم و لی دین.
حجت الاسلام والمسلمین عالم زاده نوری، معاون تهذیب و تربیت حوزه های علمیه
ارسال نظرات
نظرات بینندگان
از متن عالمانه استاد عالم زاده در نقد مبانی روان شناسی غربی استفاده کردم
از ایشان و همه همکاران مجموعه خبرگزاری رسا تشکر می کنم
دعاگویتان هستم