نشست تحلیلی فیلم «مجمع کاردینال‌ها » از دیدگاه اندیشه اسلامی برگزار شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، در دهمین جلسه  از سلسله نشست‌های اکران، تحلیل، بررسی و ایده پردازی تولید فیلم از دیدگاه اندیشه اسلامی که به بررسی فیلم «مجمع کاردینال‌ها » اختصاص داده شد، حجت الاسلام مهراب صادق‌نیا عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در بخش اندیشه‌ای_ محتوایی اظهار داشت: سینما از ابتدا با مذهب پیوندی نزدیک داشته است. نخستین فیلم‌های تاریخ بشر با موضوعات مذهبی ساخته شدند و هنرهای دیگر نیز تحت تأثیر کلیسا شکل گرفتند. اما رابطه سینما و مذهب همواره پرتنش بوده است. کلیسا در ابتدا سینما را ابزاری برای انتقال مفاهیم مذهبی می‌دانست، اما با گذشت زمان، نظریه‌ها تغییر کردند و رسانه‌ها به‌عنوان ابزاری که محتوای مذهبی را تغییر می‌دهند، شناخته شدند. این موضوع باعث شد کلیسا موضعی محتاطانه نسبت به سینما اتخاذ کند. فیلم «مجمع کاردینال‌ها» نیز با نمایش فرآیند انتخاب پاپ، مقدسات مذهبی را به دنیای عرفی سینما می‌آورد و از قدسیت آن می‌کاهد.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب گفت: تا قرن چهارم میلادی، مسیحیت دینی غیرقانونی بود، اما با مسیحی شدن کنستانتین، امپراتور روم، این دین به رسمیت شناخته شد. پس از انتقال پایتخت امپراتوری به قسطنطنیه (استانبول امروزی)، خلاء قدرت در رم باعث شد روحانیان مسیحی حکومتی مذهبی تشکیل دهند و نظام سلسله‌مراتبی خود را ایجاد کنند. در این نظام، پاپ بالاترین مقام و کاردینال‌ها مشاوران او بودند. این ساختار قدرت در غرب، برخلاف شرق، به روحانیان نقش سیاسی مهمی داد. فیلم «مجمع کاردینال‌ها» به خوبی این ساختار قدرت و نقش کاردینال‌ها در انتخاب پاپ را به تصویر می‌کشد.

وی با اشاره به فرآیند انتخاب پاپ در این فیلم عنوان کرد: انتخاب پاپ یکی از مراسم‌های رمزآلود کلیسای کاتولیک است. کاردینال‌ها از سراسر جهان در مجمعی به نام «کان کلاو» (به معنای «بی‌کلید») جمع می‌شوند و تا زمان انتخاب پاپ حق خروج ندارند. این فرآیند کاملاً محرمانه است و هیچ خبری از داخل مجمع به بیرون درز نمی‌کند. در فیلم «مجمع کاردینال‌ها»، این محرمانگی زیر سوال می‌رود، زیرا مسئول برگزاری جلسه با استفاده از اخبار بیرونی، کاندیداهای ناخواسته را حذف می‌کند. رای‌گیری به صورت دموکراتیک انجام می‌شود و پس از هر دور، آراء سوزانده می‌شود. دود سیاه نشانه عدم انتخاب پاپ و دود سفید نشانه انتخاب نهایی است.

حجت الاسلام و المسلمین صادق نیا خاطر نشان کرد: فیلم «مجمع کاردینال‌ها» شاهرگ انتخاب پاپ، یعنی محرمانگی آن، را هدف قرار می‌دهد. در این فیلم، مسئول برگزاری جلسه با دستکاری در فرآیند، کاندیداهای ناخواسته را حذف می‌کند تا به نتیجه مورد نظر خود برسد. این موضوع نشان‌دهنده نفوذ سیاست و قدرت در حتی مقدس‌ترین مراسم کلیسا است. برای مثال، کشیش آفریقایی که شانس بالایی برای انتخاب دارد، با اتهامات ساختگی از دور رقابت حذف می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب افزود: در نهایت با انتخاب نهایی، آراء سوزانده میشوند و دود سفیدی بالا می رود و همزمان با آن زنگ کلیسا نیز به صدا در می‌آید. سپس شخص منتخب، لباس مخصوص پاپ را به تن کرده و در پنجره کلیسای «سنت پیتر» می ایستد، گاهی اوقات فرآیند انتخاب پاپ با بحث و مشاجره هایی همراه بوده خصوصا در قرون وسطی که به دلیل اهمیت بالا به جنگ و خونریزی نیز ختم می شده است.

اقتباس نمایشی و نقش موقعیت بحرانی در درام در فیلم «مجمع کاردینال‌ها»

در بخش دوم این نشست حمید تلخابی عضو هیئت علمی و مدیر گروه ادبیات نمایشی موسسه آموزش عالی هنر و اندیشه اسلامی در خصوص بخش فیلمنامه گفت: فیلم «مجمع کاردینال‌ها» یک اثر اقتباسی از رمان است که با تبدیل کنش‌های درونی به کنش‌های بیرونی و ملموس، توانسته است داستانی جذاب و پرتعلیق خلق کند. این فیلم با بهره‌گیری از درام معمایی و موقعیت بحرانی، مخاطب را درگیر فرآیند پیچیده انتخاب پاپ می‌کند. اقتباس نمایشی فرآیندی است که در آن یک اثر ادبی به فیلمنامه تبدیل می‌شود. این فرآیند نیازمند تسلط بر دو بخش دیگر ادبیات نمایشی، یعنی شناخت و خلق آثار نمایشی و تفسیر و نقد آن‌ها است. متأسفانه، بسیاری از فیلم‌سازان به این بخش‌ها توجه کافی نمی‌کنند، که این موضوع می‌تواند به ضعف در اقتباس منجر شود. فیلم «مجمع کاردینال‌ها» با موفقیت از این فرآیند عبور کرده و توانسته است داستانی ملموس و جذاب خلق کند. اقتباس نمایشی نه تنها می‌تواند آشنایی بیشتری با مخاطب ایجاد کند، بلکه به ماندگاری اثر نیز کمک می‌کند.

وی با اشاره به اینکه فیلم «مجمع کاردینال‌ها» در ژانر درام معمایی قرار می‌گیرد، افزود: در این نوع درام، شخصیت اصلی در پی حل یک معما است و معمولاً فردی باهوش و ماهر است که فارغ از قوانین مرسوم، کار خود را پیش می‌برد. در این فیلم، شخصیت اصلی با کشف فساد در سیستم کلیسا، به تدریج با ابعاد بزرگ‌تری از این فساد مواجه می‌شود. گذشته شخصیت‌ها نیز در پیشبرد داستان نقش مهمی دارد، که این موضوع به فیلم حالتی تراژیک می‌بخشد.

مدیر گروه ادبیات نمایشی موسسه هنر و اندیشه اسلامی گفت: موقعیت بحرانی یکی از عناصر کلیدی در هر درامی است، چه کلاسیک، چه مدرن و چه پست‌مدرن. در فیلم «مجمع کاردینال‌ها»، این موقعیت بحرانی در یک مکان محدود (کلیسا) و زمان محدود (3 تا 4 روز) شکل می‌گیرد. چالش انتخاب پاپ و بحران‌های ناشی از آن، تعلیق لازم را برای جذب مخاطب ایجاد می‌کند. این موقعیت بحرانی به خوبی پرداخته شده و از جنس قصه و شخصیت‌ها است، که باعث می‌شود مخاطب با وجود دیالوگ‌محور بودن فیلم و تنوع کم لوکیشن‌ها، تا پایان داستان را دنبال کند.

تلخابی عنوان کرد: در فیلم‌نامه‌نویسی، برای نشان دادن مفاهیمی مانند امید، صلح یا ایمان، باید درجه‌ای از ناامیدی، خشونت یا تردید وجود داشته باشد. در فیلم «مجمع کاردینال‌ها»، ایمان با تردید آمیخته شده است. اگر ایمان بدون تردید باشد، دیگر ایمان نیست، بلکه یقین است. این تضادهای دراماتیک به شخصیت‌ها عمق می‌بخشد و ویژگی‌های منحصر به فرد آن‌ها را آشکار می‌کند.

وی تصریح کرد: فیلم «مجمع کاردینال‌ها» با داشتن دو شخصیت مثبت و چندین شخصیت منفی، موقعیت بحرانی بزرگ‌تری را رقم می‌زند. این موضوع فیلم را به یک اثر انتقادی درباره کلیسا و کاردینال‌ها تبدیل می‌کند. موقعیت بحرانی در این فیلم به‌گونه‌ای است که ویژگی‌های شخصیت‌ها را به خوبی آشکار می‌کند و مخاطب را درگیر داستان می‌کند. 

فیلم «مجمع کاردینال‌ها»: کارگردانی پیشرو و تکنیک‌های بصری مؤثر

در بخش دیگری از این نشست، سعید نجاتی معاون سینمای جوان کشور در خصوص بخش کارگردانی و زیباشناختی اظهار داشت: کارگردانی در فیلم «مجمع کاردینال‌ها» بسیار قوی و پیشرو است. این فیلم با استفاده از تکنیک‌های مستندگونه، مانند تمرکز دوربین بر دودکش کلیسا، توانسته است حس کنجکاوی و انتظار مخاطب را برانگیزد. دود سفید یا سیاه که نشان‌دهنده انتخاب یا عدم انتخاب پاپ است، به‌طور مکرر در فیلم نشان داده می‌شود و حضور گسترده مردم در اطراف کلیسا نیز باور آن‌ها به این مراسم را به خوبی نمایش می‌دهد. کارگردان با صداگذاری مناسب، به‌ویژه در صحنه‌های پایانی، شادی مردم را به شکلی مؤثر به مخاطب منتقل می‌کند.

وی حذف صحنه‌های غیر قابل تصویرسازی را اقتباس هوشمندانه دانست و افزود: اقتباس از کتاب به فیلمنامه نیازمند حذف برخی صحنه‌هایی است که امکان تبدیل به تصویر را ندارند. در فیلم «مجمع کاردینال‌ها»، برخلاف بسیاری از اقتباس‌ها، از پرولوگ یا پیش‌داستان استفاده نشده است. این تصمیم هوشمندانه باعث شده است فیلم مستقیم به سراغ داستان اصلی برود و از حاشیه‌پردازی‌های غیرضروری اجتناب کند.

معاون سینمای جوان کشور عنوان کرد: دکوپاژ در این فیلم بسیار دقیق و خلاقانه است. در فضای بسته کلیسا، طراح صحنه، طراح لباس و طراح تولید به خوبی با کارگردان همکاری کرده‌اند تا زیبایی‌شناسی بصری فیلم را ارتقا دهند. استفاده از نماهای لانگ‌شات و عناصر قرمز رنگ در صحنه‌ها، به غنای بصری فیلم کمک کرده است. همچنین، زاویه‌های دوربین از بالا به پایین (های انگل) و نزدیک‌شدن تدریجی به شخصیت‌ها، جایگاه دوربین را به شکلی مؤثر در خدمت داستان قرار داده است.

نجاتی تصریح کرد: شکستن خط فرضی در این فیلم اتفاق می‌افتد، اما به نظر می‌رسد این تکنیک به جای ایجاد سردرگمی، بیشتر در خدمت پیشبرد داستان و قانع‌کردن مخاطب از خوبی شخصیت اصلی است. این تصمیم کارگردانی اگرچه ممکن است برای برخی مخاطبان سردرگمی ایجاد کند، اما در نهایت به هدف اصلی فیلم، یعنی تأکید بر شخصیت‌پردازی، کمک می‌کند.

وی ادامه داد: استفاده درست از عناصر بصری که مخاطب با آن‌ها آشناست، یکی دیگر از نقاط قوت این فیلم است. شروع فیلم با صحنه‌های رای‌گیری و عدم نمایش مراحل آخر، کنجکاوی مخاطب را برمی‌انگیزد. همچنین، جمله‌هایی مانند «جاه‌طلبی کرم درخت تقدس است» به خوبی با فضای فیلمنامه همخوانی دارد و به عمق داستان می‌افزاید.

معاون سینمای جوان کشور یادآور شد: نورپردازی در فیلم «مجمع کاردینال‌ها» بسیار دقیق و حساب‌شده است. استفاده از سایه‌روشن‌های فوق‌العاده در فضای بسته کلیسا، به ایجاد حس رمزآلودگی و تعلیق کمک کرده است. همچنین، انتخاب درست لنزها و استفاده از آن‌ها در راستای پیشبرد فیلمنامه، به غنای بصری و تأثیرگذاری فیلم افزوده است.