نگاهی به «تقویم عبادی پارسایان»

به گزارش خبرگزاری رسا، کتاب تقویم عبادی پارسایان به قلم مهدی مهریزی از سوی دانشگاه باقر العلوم علیه‌السلام تألیف شده و شرکت چاپ و نشر بین الملل آن را به چاپ رسانده است.

انسان در ادوار گذشته تاریخ هموار به دنبال راهی برای اندازه گیری زمان بوده است؛پیرو همین مهم نیز اختراعات بسیاری نظیر ساعت و تقویم به وقوع پیوست اما این مهم در آن زمان نیر صرفا برای اندازه گیری زمان استفاده می­شد؛ کتاب که امروز به نقد و بررسی آن خواهیم پرداخت کتابی است که این مفهوم را از منظر دیگری مورد بررسی قرار داده است. دیدگاهی که تا به امروز کمتر کسی به آن اندیشیده است.

کتاب تقویم عبادی به قلم مهدی مهریزی نام این اثر ارزشمند است، همانطور که از نام این کتاب نیز پیداست، این کتاب زمان را از نگاهی تازه به مخاطبان خود معرفی می‌کند؛ نکته‌ای که باید در این مجال به آن اشاره کنیم آن است که دیدگاه های زیادی در سراسر دنیا در مورد زمان و عمر انسان مطرح شده است در پاره ای از این دیدگاه ها نیز نقش مذاهب و ادیان پر رنگ است؛ مهریزی در این کتاب با توجه به مطالب ذکر شده سعی کرده است نه تنها به زمان از پنجره ای تازه نگاه کند بلکه رابطه بین زمان و ادیان را نیز بررسی کند.

موضوعی که کتاب به آن پرداخته است موضوعی است که کم و بیش بکر است و کمتر در متون نگارشی به مانند کتب به آن پرداخته شده است. در حقیقت اثر از نظر محتوایی در موقعیتی خوبی به سر می برد. آثاری که از موضوعاتی این چنین بهره مند هستند بلاقوه قابلیت تبدیل به یک اثر خارق العاده را دارند به شرطی که نویسنده در تبدیل موضوع به متن موفق و حرفه­ای باشد.

به بیان دیگر یک موضوع خوب به همراه یک قلم حرفه ای می تواند مبدل به یک اثر موفق گردد و بر عکس آن نیز صادق است چه بسا آثار بسیاری در زمینه های مختلف هنری و ادبی بوده اند که در بردارنده موضوع و مفهوم مهم، بکر و در خور توجهی بوده اند اما هنرمند و نویسنده آنها در تبدیل این موضوعات به آثار مورد استفاده مخاطب موفق نبوده اند. گاهی این عدم موقیت می تواند از عدم توانایی مولف و پدید آوردنده آن باشد و گاهی نیز عوامل خارجی در آن دخیل هستند.

کتاب تقویم عبادی تمامی شرایط ذکر شده در بالا را دارا می باشد در واقع این کتاب ارشمند با دارا بودن موضوعی مناسب و همچنین پدید آورنده توانا به یک اثر موفق بدل شده است. چیزی که در بین این دو عامل از دیگری برتری دارد موضوع و مفهومی است که اثر می خواهد به ان بپردازد و محتوای کتاب در واقع نقشی ظاهری در پدیدار شدن مفهوم دارد. گرچه نمی توان از اهمیت محتوا با توجه به مطالب ذکر شده در بالا گذشت اما چیزی که در بین این دو عامل در درجه اول مخاطبان را مجذوب خود می گرداند موضع متفاوت و جذاب است. به بیان دیگر یک خواننده برای انتخاب یک کتاب به اولین چیزی که توجه می‌کند موضوعی است که اثر به آن پرداخته است؛ اگر موضوع توانست نظر مخاطب را جلب کند او اقدام به مطالعه می‌کند در غیر این صورت مطالعه کتاب برای خواننده جذابیتی در پی ندارد.

پس در مجموع می توان این گونه نتیجه گرفت که کتاب حاضر از جهت جذابیت موضوعی بسیار موفق است. حال به نقطه ای می رسیم که نظر خوانندگان به مطالب داخل کتاب جلب می‌شود این نقطه بسیار مهم و حساس است زیرا در صورتی که اثر نتواند در همان خطوط اول و گام های اولیه مطالعه مخاطب را راضی کند حتی داشتن موضوع خوب نیز نمی تواند به نویسنده و اثرش کمکی کند.

در مورد کتاب تقویم عبادی باز هم می توان این چنین اذعان نمود که در پی جذابیت موضوعی که برای خواننده ایجاد می‌کند جذابیتی که در متن کتاب نیز به وسلیه متون پدید آمده است بسیار پر رنگ است. در حقیقت در یک نگاه کلی این کتاب ارزشمند از دید محتوا و موضوع از موفقیت برخوردار شده است.

اما نکته ای که لازم می دانیم در این فرصت به آن بپردازیم کیفیت انتشار کتاب است. در کنار تمام نقاط مثبت و مفید کتاب صحافی، کیفیت جلد و مجموع عوامل تشکیل دهنده فیزیکی کتاب از کیفیت مطلوبی برخوردار نیست به طوری که با تورق کتاب صحافی آن در هم ریخته و صفحات از یکدیگر جدا می‌شود. برای اثری با این مضمون و محتوا شایسته تر بود از کیفیت چاپ مطلوبی نیز استفاده شود تا در دیدگاه ظاهری خواننده نیز تاثیری مثبت و مطلوب بگذارد.

به طوری که بسیاری از آثار ادبی و هنری معروف ایران و دنیا به مانند غزلیات حافظ، شاهنامه فردوسی و بسیاری از کتب دیگر برای شکیل تر شدن اثر از جلد و نوع کاغذ با کیفیتی استفاده می‌شود تا اهمیت اثر پر نگ تر جلوه داده شود با توجه به همین موضوع اثر فوق که از نظر محتوایی در جایگاه خوبی به سر می برد نیز شایسته انتشار با چنین کیفیتی بود.

از موضوعات پایه ای و مقدماتی اثر که بگذریم نوبت به محتوای درون کتاب می رسد. همانطور که قبلا نیز ذکر شد با توجه به موضوعی که مد نظر نویسنده بوده است متون کتاب بسیار قوی به رشته تحریر در آمده است؛ این متون را می توان از دو منظر مورد توجه قرار داد. بخش اول مربوط به شیوه نگارش و بخش دوم نیز مر بوط به قلم و شیوایی نگارش است.

از دیدگاه اول که به کتاب تقویم عبادی می نگریم به این نتیجه می رسیم که شیوه نگارش کتاب به گونه ای است که نویسنده سعی داشته در این شیوه ابتدا موضوع را اندکی باز کرده و توضیح دهد و پس از آن به بیان موضوعات اساسی پرداخته که برای تفهیم آنها دانست اطلاعات اولیه تشریح شده در ابتدای کتاب بسیار مهم است. در واقع نویسنده ابتدا در مقدمه کتاب این گونه بیان می‌کند که انسان های دو گونه تقویم دارند تقویمی روزانه و تقویم عمر. پس از این بیان می دارد که تقویم روزانه ساخته دست بشر است و تنها زمان را برای او تدایی می‌کند اما تقویم عمر به عوامل زیادی بستگی دارد.

نویسنده در پی مطالب ذکر شده به شیوه ای رندانه تعاریف خود را به دین اسلام پیوند زده و به جد که در این کار بسیار نیز موفق بوده است به طور مثل پس از تعاریف کوتاه و اجمالی از این دو تعریف احادیث و آیاتی از قرآن و متون دینی اسلام آورده است که این احادیت و آیات توانسته اند رابطه ای را که نویسنده مد نظر داشته است را در ذهن خواننده تدایی کند.

انتخاب این احادیث بخش رندانه موضوع است؛ در حقیقت احادیت و آیات بسیاری در اسلام وجود دارد که به موضوع زمان و انسان پرداخته است اما این که چرا نویسنده این احادیث را برای بیان نظر خود برگزیده است اشاره به همین موضوع دارد.

گاهی انتخاب در آثار سخت است؛ انتخاب در مورد نام، موضوع، شیوه نگارشی و دیگر موضوعات. این انتخاب نیز با توجه به درجه اهمیتش می تواند در موفقیت آثار نقشی مثبت و یا منفی را ایفا کند؛ انتخاب انجام شده در پس این کتاب از نوع موفقیت آمیز آن بوده است.

یک انتخاب خوب و در خور توجه به طوری که خواننده با خواندن این احادیث و یافتن ارتباط ذهنی بین موضوع و آنها لبخندی از روی رضایت زده و همین موضوع باعث می‌شود خواندن کتاب برای او جذاب بوده و همین جذابیت نهایت موفقیت را برای اثر به همراه دارد.

از دیدگاه دوم یعنی همان رسایی محتوا می توان چنین ادعا نمود که در کنار تمام انتخابات و گزینش های مناسب نویسنده قلم توانای او نیز توانسته به مجموع این عوامل کمک شایانی کند؛ درست است که مطالبی که در بالا ذکر کردیم می تواند موفقی را به همراه آورد اما این موضوع زیر سایه یک قلم شیوا و گیرا به وقوع می پیوندد. همگی ما برخی از آثار را دیده ایم که در درجه اول از نظر موضوعی و محتوایی توانسته است ما را مجذوب خود گرداند اما در ادامه با مطالعه متون کتاب به دلیل همان عدم شیوایی در متن نتوانسته است آنگونه که شایسته و بایسته است به منظور نظر نوینسده و خواننده نزدیک شود. این عدم موفقیت نه تنها برای خود نویسنده مطلوب نیست بلکه موضوع را نیز تحت شعاع قرار می دهد. موضعی که می توانست با اندکی تامل و تعمق به اثری در خور توجه تبدیل شود.

به طور کلی می توان کتاب تقویم عبادی را از این دو دیدگاه مطلوب ارزیابی کرد به طوری که هم مضمونی گیرا و هم قلمی متفاوت دارد. در مقدمه کتاب نویسنده به ایمن مطلب اشاره دارد که زمان را می توان به اجزا کوچکتری مثل روز، ماه و سال تقسیم کرد و پیرو همین مطلب نیز کتاب را به سه فصل عمده برنامه روزانه، برنامه هفتگی و برنامه ماه های سال تقسیم بندی کرده است. در پی تمامی این فصول و متون آن به دنبال ارتباط دادن بین زمان و نحوه درست زیستن در انسان ها می باشد. به بین دیگر هدف اصل نویسنده همانطور که خود نیز در مقدمه بیان داشته است بیان تقویم معنوی اناسن ها است. در حقیقت این که انسان در طول زمان و عمر خود چگونه معنویت کسب می‌کند و تا چه حد می توان خود را انسانی معنوی گرا گرداند موضوع اصلی این کتاب است.

برای همین منظور نیز فصول متناسب با موضوع برگزیده شده است، در تمامی طول کتاب می توانید از آن به‌عنوان یک راهنمای عملی استفاده کنید؛ درست است که هدف اصلی کتاب بیان طول عمر معنوی انسان است اما در متون کتاب برای رسیدن انسان­ها به این معنویت برنامه عملی ارائه شده است. در حقیقت این کتاب راهکار رسیدن به حد مطلوب یک انسان معنوی را ارئه کرده است.

به طور مثال در فصل اول کتاب که با نام برنامه روزانه خوانده می‌شود نویسنده تمامی اعمالی را یک مسلمان نیاز دارد تا در طول یک روز به معنویات خود توجه لازم را داشته باشد ارائه کرده است. برنامه های مانند خواندن انواع نمازها، ادعیه ها و تصبیحات مهم روزانه. همین موضوع باعث شده که یک راهنمای مناسب و کامل باشد. منابع جمع آوری شده در این کتاب نیز بسیار مهم و معتبر می باشد به طوری که به نظر می رسد برای بیان این اعمال و فرایض مطالعات بسیاری صورت گرفته است.

عبادت نوعی بیان بندگی است و بیان بندگی می تواند روح انسان را لطیف کرده و در پی آن عاقبت به خیری را برای بنده به ارمغان می آورد. هدف این کتاب نیز در خلال ارائه این ادعیه ها و مضامین همین است که مسلمانان با مطالعه این کتاب و انجام فعالیت های معنوی آن به ان سطح از معنویت برسند که در پایان عمر خود به اصطلاح تقویم عبادی مناسبی را داشته باشند، بر طبق همین موضوع هم نام این کتاب تقویم عبادی بر گزیده شده است.

به همین شیوه نیز در فصل دوم کتاب برنامه ای جهت انجام فرایض دینی هفتگی تهیه و ارائه شده است؛ همانطور که در سطور بالاتر نیز ذکر شد برای بیان و جمع آوری این مطالب تحقیقات بسیاری انجام شده استو کتب بسیاری مورد بررسی قرار گرفته اند. نکته ای که باید در این فرصت به آن بپردازیم این است که برای نوشتن آثاری با این مضمون که نیازمند مطالعه در احادیث و کتب بسیاری است دو جنبه باید در نظر گرفته شود اول آنکه برای مطالعه آثاری معتبر بر گزیده شود این موضوع به خوبی در این کتاب رعایت شده است به طوری که برای تدوین این اثر از آثار بزرگی مانند صحیفه سجادیه، وسائل الشیعه، بحارالانوار و ... استفاده شده است به همین منظور نیز در انتهای کتاب کتابنامه ای آورده شده است که منابع مورد استفاده را توضیح داده و معرفی کرده است.

به طور کلی کتاب تقویم عبادی را می توان یک کتاب ادعیه دانست که راهنمایی کامل را در اختیار خوانندگان خود قرار می دهد. از این حیث این اثر را می توان از دیدگاه محتوایی اندکی متفاوت و متمایز از هدف آن دانست. در حقیقت خوانندگان در ابتدای کتاب با هدف نویسنده آشنا می شوند اما در فصول داخلی کتاب کمتر به هدف آن پرداخته شده است، به بیان دیگر در محتوای کتاب کمتر به طور مستقیم به هدف و موضوع پرداخته شده است.

این موضوع را این چنین می توان مو شکافی کرد که در ابتدای کتاب هدف بالا بردن معنویات و عمر معنوی انسان ها بیان شده است اما در محتوای کتاب به این موضوع اشاره نشده است. در واقع نویسنده در این کتاب سعی کرده است تا این هدف را به طور غیر مستقیم محقق سازد؛ به همین منظور نیز محتوای کتاب را مملو از دعاها مختلف کرده است. به عقیده او خواندن این دعاها می تواند راهنمای مناسبی برای کسانی باشد که هدفشان با اهداف کتاب یکسان است. اما از این موضوع می توان به‌عنوان یک نقطه ضعف نام برد به این علت که خوانندگان معمولا برای موضوع کتاب اهمیت قائلند یعنی انتظار دارند همان چیزی را در درون کتاب مطالعه کنند که در عنوان آن از آن یاد شده است.

اما در کتاب تقویم عبادی این مهم نادیده گرفته شده است و این موضوع می تواند اندکی دل سردی برای خوانندگان به همراه داشته باشد. گاهی اوقات نیاز است که یک نویسنده جایگاه خود را با یک خواننده تغییر دهد. درست است که مقدمه کتاب بسیار زیبا موضوع و هدف را بیان کرده است اما متاسفانه آنچه که باید در متن کتاب همراه این موضوع باشد به چشم نمی خورد. همانطور که در بالا نیز به آن اشاره شد این اثر به‌عنوان یک کتاب ادعیه بسیار با ارزش است. اما از دیدگاه یک خواننده این دعا ها را می توان در کتاب هایی که این اثر به عناون رفرنس از آنها استفاده کرده است نیز یافت پس خواندن چنین کتابی برای خوانندگان جذابیت کمی دارد./998/د101/س