فرصت‌ها و چالش‌هاي توافق آستانه
به گزارش خبرگزاری رسا، بحران سوريه در 5 سال گذشته بارها در نشست هاي بين المللي به بحث گذاشته شده، اما هر بار با کارشکني حاميان تروريست ها اين نشست ها به نتيجه ختم نشده است. در يک سال گذشته که روند شکست تروريست ها بسيار سرعت گرفته است و حلب به عنوان قلب مناطق اشغال شده آزاد شد حاميان اين گروه ها چاره اي جز تن دادن به راهکار سياسي در مورد سوريه نداشته اند. البته در همان ابتدا توافق براي آتش بس در برخي از مناطق سوريه با شکست مواجه شد، اما پيروزي هاي ارتش سوريه باعث شد تا ترکيه به نمايندگي از گروه هاي مخالف به نوعي مامور به جريان انداختن راهکار سياسي باشد. به همين دليل هفته گذشته در قزاقستان توافقي در مورد آغاز روند آتش بس حاصل شد. اين توافق هرچند مي تواند به معناي تن دادن متجاوزان به قبول شکست باشد، اما تهديدهايي نيز براي سوريه مي تواند داشته باشد.
بررسي توافق آستانه
چهارمين دور از گفتگوهاي صلح سوريه با هدف حل وفصل اين بحران به مدت دو روز (13 و 14 ارديبهشت) در شهر آستانه پايتخت قراقستان برگزار شد. در اين نشست هيئتي از کشورمان به سرپرستي «حسين جابري انصاري» معاون عربي و آفريقايي وزير امورخارجه حضور داشت. در کنار هيئت ايراني، هيئتي از ترکيه به سرپرستي «سدات اونال» و همچنين «الکساندر لاورنتيف» نماينده ويژه رئيس جمهوري روسيه در امور سوريه و «استفان دي ميستورا» نماينده ويژه دبيرکل سازمان ملل در امور سوريه نيز حضور داشتند. علاوه بر آن، هيئتي نظارتي از کشور ميزبان و همچنين آمريکا به مذاکره کنندگان ملحق شدند. اين نشست با امضاي سند "ايجاد مناطق کاهش تنش در سوريه" از سوي جابري انصاري، لاورنتيف و اونال، نمايندگان دولت هاي ضامن روند آستانه (ايران، روسيه و ترکيه) پايان يافت. با اجراي توافق روز پنج‌شنبه، ايران، روسيه و ترکيه سه کشور باني مذاکرات سوري-سوري در آستانه پايتخت قزاقستان براي تشکيل چهار منطقه بدون درگيري در سوريه، عمليات نظامي در مناطق پيش بيني شده از سوي تمامي طرف ها متوقف مي شود. اين چهار منطقه کاهش تنش در استان ادلب، منطقه شمالي شهر حمص، غوطه شرقي و جنوب سوريه ايجاد مي شود.
بر اساس اين طرح در چهار منطقه سوريه آتش‌بس کامل اعلام خواهد شد و در صورت موفقيت آتش‌بس و توقف کامل درگيري‌ها، اين مناطق رسما به عنوان مناطق امن اعلام خواهند شد و در گام بعدي اين مناطق، به مناطق پرواز ممنوع ارتقا مي يابند، به شرط اين که اين مناطق شاهد هيچ گونه فعاليت نظامي نباشند. همچنين قرار است محورهاي امن (خطوط مرزي) ايجاد شود که در امتداد آن تنش ها براي جلوگيري از درگيري مستقيم مسلحانه بين دو طرف در سوريه کاهش پيدا کند. جدا از موضوع ايجاد خطوط مرزي، از ديگر مفاد اين تفاهم نامه، ايجاد واحدهاي ايست و بازرسي است که مسئوليت کنترل تردد بدون اسلحه براي شهروندان غيرنظامي، ارسال کمک هاي بشردوستانه و همچنين فعاليت هاي تجاري را عهده دار باشد. بشار جعفري -- رئيس هيئت سوريه در نشست آستانه – در اين مورد اعلام کرد، دولت سوريه حمايت خود را از ابتکار روسيه درباره مسئله مناطق عاري از تنش اعلام مي کند و به توافق آتش بس و توقف درگيري ها که 30 دسامبر 2016 حاصل شد، تعهد دارد.
همچنين «ويکتور اوزروف» رئيس کميسيون امنيت و دفاع شوراي فدراسيون (مجلس سناي روسيه) با بيان اين که روسيه امکان استقرار پليس نظامي در چهار منطقه امن در سوريه را بررسي مي کند، اظهار داشت: ماموران پليس نظامي روسيه مي توانند با همکاري پليس سوريه در چهار منطقه امن گشت زني کرده و امنيت اين مناطق را بدون دخالت در زندگي ساکنان تامين کنند.
همچنين طرف هاي ضامن که شامل روسيه، ايران و ترکيه است، بايد تا 22 ماه مي جاري، تدابير لازم را براي تکميل تعيين نقشه مناطق کاهش تنش و مناطق امنيتي اتخاذ کنند. رئيس هيئت روسي در مذاکرات صلح سوريه در «آستانه» اعلام کرد هواپيماهاي آمريکايي و ائتلاف بين‌المللي موسوم به «ضد داعش» اجازه نخواهند داشت بر فراز مناطق «کاهش تنش» در سوريه پرواز کنند. توافق مناطق «کاهش تنش» که ميان روسيه، ايران و ترکيه مورد توافق قرار گرفته بود، از نيمه شب 6 ماه مه(بامداد شنبه به وقت ايران) وارد فاز اجرايي شده است.
در اين نشست گمانه زني هايي در مورد حضور يا عدم حضور نمايندگان معارض سوري وجود داشت که در نهايت شماري از آنان روز آخر مذاکرات (پنج‌شنبه) حضور يافتند، اما پيش از امضاي تفاهم نامه به نشانه اعتراض نشست را ترک کردند. اين رفتارهاي نامعمول و غيرديپلماتيک بارها از جانب نمايندگان معارض اتفاق افتاده که به باور تحليلگران با تحريک برخي کشورهاي منطقه اي و با هدف فرار از امضاي تعهد و همچنين ناکام گذاشتن مذاکرات طراحي مي شود، اما در نهايت راه به جايي نخواهد برد.
قابل ذکر است که طبق آخرين خبرها، سازمان همکاري اسلامي اتخاذ گام‌هايي در تضمين اجراي توافقنامه آستانه براي توقف خشونت و ويراني در سوريه را خواستار شده است. اين سازمان در ادامه آمادگي کامل براي همکاري سازنده با نهادهاي منطقه‌اي و بين‌المللي جهت کمک به مردم سوريه و عبور از شرايط وخيم فعلي را اعلام و بار ديگر بر لزوم حل سياسي بحران سوريه به دور از هر گونه تنش نظامي تاکيد کرد. حمايت سازمان هاي و نهادهاي بين المللي اسلامي مي تواند نقش مهمي در تحکيم توافقات سياسي جهت حل بحران سوريه داشته باشد و اگر ديگر سازمان ها، همچون اتحاديه عرب و يا حتي سازمان عدم تعهد وارد اين موضوع شوند، جاي اميدواري است که با يک اراده بين المللي، به ويژه همبستگي کشورهاي اسلامي، بحران سوريه به نفع مردم اين کشور حل شود. در اين وضعيت بُرد اقدامات برخي دولت هاي متمرد منطقه که نفع خود را در تداوم بحران سوريه مي بينند، کاهش مي يابد.
هشدارهايي در مورد توافق آستانه
اين توافق يک برگ برنده براي ارتش سوريه مي تواند باشد، چرا که با توجه به حصول آتش بس در مناطق سوريه و همچنين عدم درگيري در جبهه جنوبي، تمام تلاش ارتش سوريه حول مبارزه با داعش صورت مي گيرد. بنابراين تحولات آينده مخصوصا در بعد ميداني متمرکز بر مبارزه با داعش است. اين در حالي است که طرح ايجاد منطقه امن در سوريه اگرچه يک فرصت سازنده پيش روي دولت سوريه است، اما اين پديده مي تواند موجب بروز تهديداتي از سوي گروه هاي تروريستي شود.
مشارکت دادن ترکيه به عنوان يک ضامن در روند آتش بس در سوريه به نظر کارشناسان اشتباه است، زيرا ترکيه زماني در ايجاد ناآرامي در سوريه نقشي مهم داشته است. ترکيه يکي از عاملان اصلي درگيري ها در سوريه است. ترک ها همچنين در بسياري زمينه ها مورد حمايت قطر، عربستان سعودي و آمريکا بوده اند. واقعيت اين است که ترکيه مي خواهد از اوضاع سوريه در جهت منافع خود استفاده کند و سود ببرد. از سوي ديگر در صورتي که ترکيه نيروهاي نظامي خود را به بهانه تامين امنيت در مناطق چهارگانه وارد سوريه کند، اين احتمال وجود دارد که اين نيروها اقدام به خرابکاري و يا پياده کردن طرح هاي ضد سوري خود کنند. در ضمن نبايد اين توافق باعث به وجود آمدن نوعي فرصت براي تروريست ها در جهت تجهيز مجدد و بازيابي قواي از دست رفته باشد.
نتيجه گيري
تحولات ميداني سوريه حاکي از آن است که دو کشور ايران و روسيه در تداوم اقدامات سازنده خود همواره بر ضرورت تداوم و گسترش آتش بس، لزوم امداد رساني و ادامه اقدام هاي بشر دوستانه، فراهم آوردن شرايط لازم براي دسترسي آزادانه همه سوري ها در شهرها و مناطق مختلف به کمک ها و خدمات مورد نياز و نيز حفظ يکپارچگي و احترام به حاکميت ملي اين کشور تاکيد کرده و در جهت خواست ملت سوريه حرکت کرده اند.
حال در سايه توافق آستانه براي ايجاد مناطق کم تنش، گروه هاي مسلح بايد در عمل ثابت کنند که گزينه جنگ عليه دولت سوريه را کنار گذاشته و در هرگونه طرح يا پيشنهادي براي حل سياسي بحران اين کشور شريک هستند. شايد به همين دليل، گروه تروريستي جيش الاسلام عليه گروه تروريستي جبهه النصره و گروه هاي اقماري آن اعلام جنگ کرد و گروه هاي مسلح مستقر در ادلب هم در کنار اين گروه، جبهه گيري کردند، چرا که آنها درصدد اثبات دوري از ماهيت تروريستي خود هستند تا در نتيجه، آتش جنگ عليه تروريسم شامل آن ها نشود. هرچند ترکيه به عنوان يکي از بزرگترين حاميان تروريست ها در چند سال گذشته و دروازه ورود سلاح به سوريه اکنون وارد توافق با دولت سوريه شده است، اما نبايد فريب اين گونه ژست هاي منحرف کننده را خورد. بنابراين نبايد تنها به نقاط مثبت و فرصت هاي اين توافق چشم دوخت و تهديدهاي اين توافق هم بايد همزمان مد نظر قرار گيرد./۹۱۶/ ۱۰۲/ع
يوسف شفيعي