پروژه عبور بن سلمان از شخصیت‌های برجسته وهابیت/ رابطه تکفیر ایرانی‌ها با کنار گذاشتن مفتی عربستان از خطبه عرفه
خبرگزاری رسا ـ گروه بین الملل: ماجرا از آنجایی آغاز شد که روزنامه‌های عربستانی در خبری عجیب اعلام کردند که "عبدالعزیز بن عبدالله آل الشیخ" امسال خطبه عرفه را نمی‌خواند، امری که در سی و پنج سال اخیر بی سابقه بود. رسانه‌های سعودی درحالی دلیل این مساله را "وضعیت سلامت" مفتی عام عربستان سعودی عنوان کردند که برای بسیاری از تحلیل‌گران و کارشناسان سیاسی منطقی به نظر نمی‌رسید. آل‌الشیخ به روزنامه عکاظ گفته بود: «مشکلی در تارهای صوتی و حنجره من مانع از خواندن خطبه عرفه شده است.» پس از این خبر اعلام شد که "عبدالرحمن السدیس" رییس عام مسجد الحرام و مسجد نبوی امسال بر روی منبر می‌رود و خطبه عرفه قرائت می‌کند.
این خبر درحالی منتشر شد که عبدالعزیز آل‌الشیخ یک هفته قبل از آن اظهاراتی را در مورد ایرانی‌ها و شیعیان مطرح کرد که برای این کشور بسیار گران تمام شد. او در بیانیه خود در واکنش به پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی، به کنگره جهانی حج، دولت و ملت ایران را «دشمنان اسلام، عقاید اسلامی و نوادگان آتش پرستان» نامید. مفتی وهابی عربستان در سخنان گستاخانه خود گفته بود:«باید بدانیم که اینها (ایرانیان)، مسلمان نیستند بلکه نوادگان آتش پرستان اند و با مسلمانان، به ویژه اهل سنت و جماعت، دشمنی دیرینه دارند.»
نگاهی اجمالی به خطبه‌های مفتی‌های وهابی سعودی در روز عرفه و پس از آن به خوبی نشان می‌دهد که تغییر خطیب روز عرفه نه تنها ناشی از "ناخوش‌احوالی" مفتی عام نیست بلکه می‌تواند نشان‌دهند تغییر رویکرد استراتژیک عربستان در رابطه با مفتی‌ها و روحانیون تراز اول خود باشد.
اما در این مورد به خصوص، آل سعود به خوبی می‌داند که سخنانی از این دست می‌تواند علاوه بر اینکه احساسات ضدسعودی مردم ایران را به مراتب افزایش دهد، موجب ایجاد تنش‌های بیشتری در داخل عربستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس شود. از آن رو که شیعیان بسیار زیادی در کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان، بحرین و کویت وجود دارند که به هیچ وجه تحمل شنیدن چنین سخنانی را از سوی شخصیت اول دینی عربستان ندارند.
مفتی وهابی خواستار وحدت جهان اسلام!
مساله قابل توجه در خطبه "عبدالرحمن السدیس" تشکر ویژه او از مفتی عام سعودی بود. او گفت: «احترام حکم می‌کند که از شیخ، مفتی و کبیر علمای خود که در طول سی و پنج سال گذشته بر روی این منبر قرار داشت و به نصیحت، ارشاد و راهبری امت پرداخت شکر و تقدیر به عمل آوریم.» سخنانی که می‌تواند نوعی مقدمه چینی برای کم کردن نقش او و در ادامه بازنشستگی اجباری رییس هیات کبار علمای عربستان تلقی شود.
در همین راستا دکتر عبدالرحمن السدیس در خطبه عرفه امسال «رهبران امت اسلامی را به احساس مسئولیت نسبت به بزرگی وظایف و امانتی که به دوش‌شان است دعوت کرد و از آنها خواست با گفت‌وگو، انصاف و تلاش برای رفع مظلومیت محرومان دلایل تفرقه بین کشورهای اسلامی را مرتفع سازند.» او همچنین خاطرنشان کرد: « امت اسلامی در برهه کنونی بیش از هرچیزی به گفت‌وگو نیاز دارد.»
السدیس که تلاش داشت با لحنی آرام تر نسبت به عبدالعزیز آل‌شیخ صحبت کند حتی در مورد تنش‌های اخیر بین عربستان سعودی و ایران به صورت کنایه وار صحبت کرد و وارد مصداق نشد. او گفت: «امنیت حرمین و سلامت حجاج خط قرمز است و جایز نیست با شعارهای سیاسی و سخنان طایفه ای این خط قرمز را زیر پا گذاشت.» رییس عام مسجد الحرام درحالی مخالف شعارهای سیاسی در مراسم حج است که به ویژه پس از بحران سوریه و جنگ علیه یمن بارها از منابر حرم مکی و مسجد نبوی شدیدترین اتهامات سیاسی و تکفیرهای مذهبی را شاهد بوده ایم.
جالب اینجاست که السدیس در خطبه عرفه به مساله فلسطین اشاره می‌کند و خواستار توجه رهبران امت اسلامی به این موضوع می‌شود. به خوبی مشخص است استفاده از تعابیری مانند لزوم گفت‌وگو، مسئولیت پذیری، پایان دادن به تفرقه و توجه به مساله فلسطین به صورت دقیق انتخاب شده است تا به نوعی از شدت سخنان یک هفته پیش مفتی اعظم سعودی بکاهد و به مسلمانان اینگونه القا شود که علمای عربستان نه تنها به دنبال تنش نبوده بلکه دست خود را برای وحدت جهان اسلام دراز می‌کنند.
السدیس در خطبه عرفه
اسلام ناب از زبان خطیب مسجد الحرام
جالب تر آنکه این گفتمان به رییس عام مسجد الحرام منحصر نبود و سایر مفتی‌های سعودی نیز همین رویه را در دستور کار خود قرار دادند. شیخ "فیصل غرزاوی" امام جماعت مسجد الحرام هم در خطبه نماز جمعه هرگونه «سوء استفاده» از مراسم حج به منظور «اهداف سیاسی و طایفه‌ای» را محکوم کرد. او با بی‌تفاوتی نسبت به صدور صدها فتوای تکفیر و تشویق برای جهاد در سوریه و عراق از سوی هم‌کیشان خود که به کشتار ده‌ها هزار نفر انجامید با خواندن روایت‌هایی از رسول اکرم (ص) نسبت به ترساندن و آزار رساندن فرد مسلمان به برادر مسلمان خود هشدار داد!
فیصل غرزاوی،امام و خطیب مسجد الحرام
خطبه عید قربان مسجد الحرام هم از این حال و هوا خارج نبود. صالح آل طالب، امام و خطیب دیگر مسجد الحرام بود که بر لزوم وحدت جهان اسلام تاکید و تصریح کرد: «فتنه‌ها و اختلافاتی که بین مسلمانان مشاهده می‌شود در سال‌های اولیه نهضت همه امت‌ها طبیعی است و بی شک اولین سال‌های نهضت، آخرین مراحل انحطاط را به دنبال دارد.» او برادری در دین را از مهم‌ترین دستاوردهای اسلام دانست و گفت: « ائتلاف و مقابله با تفرقه و اختلاف از مهم‌ترین ارکان اسلام ناب است.»
آل طالب در سخنان بسیار تامل برانگیزی که پیش از هرکسی به متوجه مفتی‌های وهابی است، می‌گوید: هرمسلمانی از دیدن آسیب رساندن مسلمانان به یکدیگر غمگین می‌شود. به ویژه که تیر اختلاف و نزاع مسلمانان در حالی به یکدیگر اصابت می‌کند که دشمنان با خیال راحت به تماشا نشسته اند.
تلاش محمد بن سلمان برای عبور از مفتی‌های وهابی
در اینکه اظهارات مفتی عام عربستان و تنش‌های اخیر بین ایران و این کشور در تغییر گفتمان ائمه و خطبای برجسته حرمین شریفین تاثیر داشته جای هیچ شک و شبهه ای وجود دارد. اما به نظر می‌رسد این تغییر رویکرد حتی می‌تواند فراتر از این باشد. تغییری که از ماها پیش برخی از تحلیل‌گران و ناظران سیاسی آن را پیش بینی کرده بودند و تاکید داشتند که محمد بن سلمان تلاش دارد برای راضی نگه داشتن آمریکا و غرب یک پوست اندازی جدی در نهادهای دینی عربستان سعودی را کلید بزند. به نوعی که عربستان با الگو گیری از کشوری مانند امارات متحده عربی به آن سو حرکت کند.
مجتهد، فعال برجسته سعودی که صفحه توئیتر او هربار اطلاعات تازه ای از سیاست‌های آل سعود را برملا می‌کند چند ماه پیش تاکید کرده بود که محمد بن سلمان به دنبال تزریق شخصیت‌های دینی جدید به فضای رسانه ای و مذهبی عربستان است. شخصیت‌هایی که وجهه آنها مانند اغلب مفتی‌های وهابی خدشه دار نبوده و بتوانند برای ورود عربستان به دوره جدید نقش آفرینی کنند. این اطلاعات از سوی سایر فعالان رسانه ای و سیاسی معارض سیاست آل سعود نیز مطرح شده بود.
توئیت مجتهد درباره تلاش بن سلمان برای عبور از وهابیت
آل سعود در برزخ فشار غرب و مطالبات سلفی‌ها
نشریه میدل ایست ماه پیش به قلم روری دوناجی خبرنگار خود که از سوی دستگاه های امنیتی امارات به جاسوسی متهم شده نوشته بود: ولیعهد ابوظبی در طرح ویژه رسیدن محمد بن سلمان به سلطنت تا پایان سال جاری میلادی شدیدا از وی حمایت می کند و راهکارها و نصیحت هایی را نیز به وی ارائه کرده است و نقش معلمی را برای او ایفا می کند.
براساس این گزارش حذف سیطره وهابی ها از حکومت در عربستان یکی از دیگر راهبردهایی است که بن زاید به بن سلمان ارائه کرده است تا وی بتواند بیشتر مقبول آمریکایی ها باشد. روزنامه واشنگتن پست هم در مقاله ای نوشته بود که محمد بن سلمان برای به دست آوردن تایید آمریکا به منظور رسیدن به حکومت در عربستان قول داده تا وهابیت با شاکله کنونی را در کشور خود ریشه کن کند.
همه اینها در حالی مطرح می‌شود که درصد بالایی از جوانان عربستان سعودی تحت تاثیر اندیشه‌های وهابی که در سال‌های گذشته از سوی حاکمیت حمایت می‌شوند به شدت به تکفیری‌ها گرایش پیدا کرده اند. آمارهای مختلفی که بیانگر درصد بالای حمایت جوانان سعودی از داعش است هم همین واقعیت را نشان می‌دهد و به نظر می‌رسد که بن سلمان و طرفداران او در حکومت به سادگی نمی‌توانند از شخصیت‌های دینی خود عبور کنند.
البته این را هم نباید نادیده گرفت که همواره چه هیأت کبار علمای سعودی و چه هیأت امر به معروف عربستان و سایر مفتی‌های وهابی کاملا تحت سیطره آل سعود هستند و سیاست‌گذاری‌های کلی آنها از سوی حاکمیت وضع می‌شود اما در صورتی که این پروژه به صورت جدی کلید بخورد عربستان سعودی شاهد مشکلات جدی خواهد بود.
به هرترتیب آل سعود در برهه کنونی یک برزخ جدی را تجربه می‌کند؛ جامعه جهانی به ویژه غربی‌ها رفته رفته در حال عبور از همپیمان قدیمی خود هستند و تلاش آمریکایی‌ها برای ربط حوادث یازده سپتامبر به این کشور به شدت آنها را نگران کرده است و همین امر هم موجب می‌شود شخصی مانند بن سلمان تلاش کند تا آل سعود را از پوسته وهابی جدا کند. از سوی دیگر بخش زیادی از جامعه عربستان به شدت به اندیشه‌های رادیکال سلفی و تکفیری همسو با القاعده و داعش پیوند خورده و امروز به تهدیدی جدی برای خود آل سعود تبدیل شده اند. کنار گذاشتن مفتی عام عربستان به خاطر اظهارات گستاخانه او از خطبه عرفه را می‌توان به عنوان گام اول این تغییرات دانست اما باید به انتظار نشست و دید نهادهای دینی عربستان در آینده دستخوش چه تغییراتی خواهند بود.
/983/ب950/ک
حسین سعدی