نخستین شماره دوفصلنامه «سیره‌پژوهی اهل بیت» منتشر شد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نخستین شماره دوفصلنامه علمی ـ تخصصی «سیره‌پژوهی اهل بیت علیهم السلام» به مدیر مسؤولی دکتر علیرضا واسعی از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (شعبه خراسان رضوی) منتشر شد.
در این شماره از دوفصلنامه «سیره‌پژوهی اهل بیت علیهم السلام» این مقالات را مطالعه می‌کنیم:
رویکردها و مبانی تقسیم دوره‌ای زندگانی ائمه علیهم السلام
حقوق بشر دوستانه در سیره علوی
نقش قراء در حوادث خلافت علی علیه السلام (35 -40 ق)
سیره امام جواد علیه السلام در برخورد با فرقه واقفه
مفهوم غیر فقهی «نصب» در گفتمان شیعی
باور صوفیه ایرانی پیشاصفویه به دوازده امام
رویکردها و مبانی تقسیم دوره‌ای زندگانی ائمه علیهم السلام
مصطفی صادقی کاشانی
نعمت الله صفری فروشانی
چکیده: جمعی از صاحب‌نظران در دسته‌بندی خاصی، امامان معصوم علیهم السلام را به دوره‌هایی چند تقسیم کرده‌اند که هر یک با دیگری تفاوت‌های دارد و برگرفته از دیدگاهی خاص است. این مقاله ضمن ارائه گزارش از این رویکردها و کسانی که به آن معتقدند، در پی یافتن مبانی صاحبان این نظریه و مقدار تطبیق آن با حیات آن بزرگواران است.
نتیجه این پژوهش حاکی از آن است که این نظریه قدمت چندانی ندارد و به نیم‌قرن اخیر می‌رسد و شیوه یکسانی هم در این تقسیم‌بندی وجود ندارد و نمی‌توان را بر حیات ائمه تطبیق کرد؛ چرا که مقتضای متفاوت شرایط زندگی هر یک از امامان، موجب تفاوت رفتار آن بزرگواران شده و نمی‌توان از تفاوت نقش‌های آنها به صراحت سخن گفت.
حقوق بشر دوستانه در سیره علوی
سید علیرضا واسعی
چکیده: «حقوق بشر دوستانه» که از اصلاح پیوندی در دنیای کنونی است؛ به دنبال ایجاد فضای امن و حمایت‌گرانه برای دسته‌ای از آدمیان است که در جنگ‌ها دچار آسیب می‌شوند، بی آنکه خود در بروز آن نقشی داشته یا دیگر امکانی برای تداوم آن داشته باشند.
این مقاله با بررسی معنای حقوق بشر دوستانه و دلایل توجه به آن، می‌کوشد تا بر اساس منابع اولیه، توصیه‌ها دستورها و سیره امام علی علیه السلام را در این خصوص ارائه نماید؛ با این فرضیه که چنین روی‌آوری پیش از آنکه به حقوق آسیب دیدگان معطوف باشد، به شأن و شخصیت کمک‌رسانان پیوند دارد و به همین سبب، عوامل توجه امام به این مقوله از اهمیت بسزایی برخوردار است.
نقش قراء در حوادث خلافت علی علیه السلام (35 -40 ق)
علی بیات
چکیده: قاریان تا خلافت عثمان (23 -45 ق) بیشتر به عنوان مبلغان دینی و آموزگاران قرآن شناخته می‌شدند، اما حوادث دوره ویقاریان به ویژه قاریان کوفی، بصری و مصری را به گروهی مؤثر بر رخدادهای سیاسی تبدیل کرد.
نقش سیاسی قراء در دوره خلافت امام علی علیه السلام (35 -40 ق) بسیار پررنگ‌تر از اثر ایشان بر رخدادهای دوره خلیفه مقتول پیشین بود.
با توجه به رفتارها و مواضع سیاسی ایشان در حوادث این دوره تقربیا پنج ساله، به جرأت می‌توان نقش سیاسی آنان را یکی از مهم‌ترین عوامل ناکامی امام علی علیه السلام در پیشبرد اهداف و برنامه‌های خود به شمار آورد.
در بررسی حوادث این دوره، قعود یا کناره‌گیر (اعتزال) از جنگ‌ها، به راه انداختن حکمیت و سپس خروج بر خلیفه در زمره مهم‌ترین موضوعات جای دارند و قاریان در همه این حوادث نقش اصلی را عهده‌دار بودند و ظاهرا تا کنون نقش قاریان در حوادث دوره خلافت امام علی علیه السلام و دیگر موضوعات مربوط به ایشان در این زمان در پژوهش‌های مربوط به حکومت امام علی علیه السلام پررنگ نشده است و حال آنکه بیشتر افراد مؤثر در حوادث این دوره؛ قاریان قرآن بودند.
این مقاله بر تعلق بیشتر افراد مؤثر بر حوادث این دوره به طبقه قاریان قرآن تأکید کرده و به طور خلاصه، به پررنگ کردن این نقش پرداخته است. در تکمیل بحث، مواضع قاریان نسبت به شخص امام را نیز می‌توان در گونه هواخواهی با آن حضرت و مخالفت یا دشمنی با ایشان جای داد و بررسی دیدگاه قاریان درباره امام علی علیه السلام و موضع ایشان نسبت به آن حضرت در تحلیل برخی از وقایع دوره خلافت ایشان و درک رفتار برخی از شخصیت‌ها در این دوره اثرگذار است.
بررسی زمینه‌های نقش‌آفرینی فرهنگی ـ تمدنی امامان شیعه با تأکید بر دوره امام حضرت رضا علیه السلام
محمد باغستانی کوزه‌گر
چکیده: به موازات پیدایش نهاد خلافت در جهان اسلام، نهاد امامت شیعی به عنوان نخستین رقیب فکری و سیاسی اکثریت اهل سنت با آن به تعامل پرداخت و با توجه به موقعیت‌ها اجتماعی هر دوره تاریخ اسلام، در تعریف و تحقق این تعامل کوشید، با برپایی قلمرو منطقه‌ای و سپس قاره‌ای جهان اسلام، نهاد خلافت نیز تحولاتی را به اقتضای وضع موجود در خود دید و هم زمان نهاد امامت نیز برای تداوم تعامل بایسته با نهاد خلافت خود را از مسیر تحول دور نگه نداشت تا پویایی و پایایی خویش را در این تعامل نابرابر اقلیت و اکثریت تضمین کند.
در این مقاله، به روش تحلیلی توصیفی، با پی‌جویی عمده‌ترین تحولات درونی نهاد خلافت اسلامی و نهاد امامت شیعی تا پیش از دوران حضرت رضا علیه السلام (183 ـ 203 ق)، کوشش شده تا از چندوچون زمینه‌های تحول‌ساز در ایجاد شرایط نقش‌آفرینی فرهنگی ـ تمدنی برای امام شیعه، به ویژه حضرت رضا علیه السلام و دستاوردهای آن نقش‌آفرینی‌ها، کندوکاوهایی صورت پذیرد و واقع‌بینی ََ، برخورداری از رویکرد تمدنی، نظم‌پذیری، تحول‌گرایی و دانش‌محوری نهاد امامت، زمینه‌سازهای اصلی این نقش‌آفرینی شناخته شوند.
سیره امام جواد علیه السلام در برخورد با فرقه واقفه
مهدی نورمحمدی
چکیده: امام جواد علیه السلام در دوران امامت خویش، مخالفان و دشمنان گوناگونی داشت که در برخورد با آنان روش‌های متفاوتی را برمی‌گزید. یکی از این گروه‌های محافل، فرقه واقفه یا واقفیه بود. این مقاله در پی آن است که به این پرسش اصلی پاسخ دهد که امام جواد علیه السلام چگونه با مخالفان واقفی مذهب خویش برخورد کرده است؟
بازخوانی و بررسی متون متقن تاریخی، ما را بدین یافتن رهنمون می‌سازد که امام جواد علیه اسلام برخوردهای ایجابی و سلبی متعددی با واقفیه داشته که برخی از برخوردهای سلبی ایشان دارای شدت و حدث نیز بوده است. ضرورت این برخوردها در واقع همان ضرورت نگارش این مقاله است و آن، اهمیت شناسایی دشمنان و تفکیک بین آنها از نقطه نظر خطر آنها برای دین و مذهب است.
مفهوم غیر فقهی «نصب» در گفتمان شیعی
مهدی مجتهدی
چکیده: یکی از مفاهیمی که در گفتمان شیعی به کار رفته، «نصب» است که در معنای اصطلاحی مراد از آن، دشمنی با علی علیه السلام و اهل بیت صلی الله علیه و آله و سلم است. معنای اصطلاحی «نصب» با تأکید بر متون فقهی، مفهومی شناخته شده است، اما با تبیین مفهوم این واژه در متون غیر فقهی، سایر ابعاد آن نیز روشن می‌شود.
در این تحقیق تلاش شده شناخت صحیحی از مفهوم نصب و ناصبی‌گری در گفتمان غیرفقهی شیعه ارائه شود.
ضمن بررسی منابع این گفتمان که اغلب با رویکرد کلامی هستند، با تأکید بر متون کهن شیعی در شش قرن نخست، می‌توان نشان داد که مفهوم عام از نصب میان شیعه متداول بوده است که با مفهوم خاص آن در گفتمان منطبق نیست. در نتیجه ممکن است بدون تفکیک گفتمان، احکام خاص و فقهی بر مصادیق مفهوم عام حمل شود.
باور صوفیه ایرانی پیشاصفویه به دوازده امام
مصطفی گوهری فرخ آباد
محمدعلی کاظم بیکی
چکیده: سقوط دستگاه خلافت عباسی و غلبه مغولان بر بخش شرقی جهان اسلام موجب در هم‌آمیختگی گسترده تصوف و تشیع گردید. حاصل این اختلاط می‌توانست وام‌گیری‌های هر یک از این دو از دیگری باشد. یکی از ویژگی‌های اعتقادی کما بیش شایع در میان تقربیا همه فرق صوفی دوره مورد بحث، باور به دوازده امام است؛ چنان که متصوفه این دور آثار پرشماری درباره آن برجای نهادند. این پژوهش در پی آن است که با نشان دادن تأثیر باور شیعی امام دوازدهم در بین فرق صوفی، سابقه رواج این اعتقاد را در ایران در سده‌های منتهی به ظهور صفویه مورد بررسی قرار دهد. یافته‌های پژوهش حاضر دلالت بر این دارد که بیش از تشکیل دولت صفویه، اعتقاد به دوازده امام در میان ایرانیان باوری پرطرفدار، طبیعی و بدون هرگونه فشار و اجبار بود.
نخستین شماره دوفصلنامه «سیره‌پژوهی اهل‌بیت علیهم السلام» در 144 صفحه به قیمت 3500 تومان از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شده است./998/ن601/ق