آیا برجام به سرنوشت توافق پاریس و معاهده کوبا دچار خواهد شد؟
به گزارش خبرگزاری رسا، اعمال تحریم ها علیه ایران توسط سنای امریکا چالش هایی جدی در روند اجرای برجام به وجود آورده است. این در حالی است که ایران و کشورهای گروه ۱+۵ در روند مذاکرات هسته ای و دستیابی به برجام، درخصوص تحریم های مربوط به ایران تعیین تکلیف کرده بودند.سنای آمریکا متممی که توسط سناتور گراهام مبنی بر تاکید بر تعهد آمریکا به ناتو به عنوان بخشی از طرح اعمال تحریم های جدید ضد ایران و روسیه ارائه کرده است با اکثریت آرا تصویب کرد. طرح «مقابله با اقدامات بی‌ثبات‌کننده ایران» سه محور دارد:
۱-تحریم‌های موشک بالستیک
۲-تحریم‌های جدید علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران
۳-اجرای تحریم تسلیحاتی.
استراتژی سیاست خارجی ایالات متحده نسبت به جمهوری اسلامی ایران تداوم نوع مقابله این کشور با نظام شوروی است که به صورت «فشار از بیرون برای فروپاشی از درون» اعمال می‌گردد. مع‌الوصف پرسشی که مطرح می‌شود این است که چرا علی‌رغم تمایل دولت آمریکا به تداوم اجرای برجام، به سیاست اعمال تحریم علیه ایران ادامه می‌دهد؟
مسلماٌ به دست آمدن توافق هسته‌ای میان آمریکا و ایران تأثیر دگرگون‌سازی بر راهبرد کلان ایالات متحده نسبت به ایران که تلاش برای تغییر نظام سیاسی است نخواهد داشت. جمهوری اسلامی ایران و آمریکا علاوه بر تضاد ایدئولوژیکی، دارای تضارب منافع استراتژیک در خاورمیانه هستند. از این رو در طول دهه‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی راهبرد رفتاری دولت‌های مختلف آمریکا نسبت به ایران تغییر بنیادین نیافته است و اگرچه در برهه‌‌هایی با رویکرد انعطاف‌پذیری بیشتر همراه بوده است اما در مجموع اعمال فشار بر تهران همواره در دستور کار روسای جمهور آمریکا قرار داشته است. در واقع استراتژی سیاست خارجی ایالات متحده نسبت به جمهوری اسلامی تداوم نوع مقابله این کشور با نظام شوروی است که به صورت «فشار از بیرون برای فروپاشی از درون» اعمال می‌گردد. ایجاد «مرکز ماموریت ایران» در سازمان سیا نمونه دیگری از این اقدامات است.در فهم منظور از "اقدامات بی‌ثبات کننده" در بیان سناتورهای آمریکایی، به طور مشخص می‌توان «برنامه دفاعی موشکی» و «سیاست‌های منطقه‌ای» ایران را برداشت کرد. اصولاً یکی از استدلال‌های منتقدان عمکرد دولت اوباما در مبحث توافق هسته ای با ایران، اضافه نشدن دو مبحث برنامه موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای به مذاکرات برای لغو تحریم‌های بین‌المللی می‌باشد. لذا پس از فتح همزمان کنگره و کاخ سفید توسط جمهوری‌خواهان، اکنون فضای سیاسی در آمریکا برای اعمال علائق منتقدان رویکرد دولت پیشین در موضوع توافق هسته‌ای فراهم شده است که می‌توان نمود آن را در تصویب قانون جدید تحریمها مشاهده کرد.
راهبردهای جدید آمریکا در برابر ایران
در واقع شرایط محیط منطقه ای، بین المللی، توانمندی ها و مقدورات آمریکا پس از ناکامی در عراق و سوریه امکان به کارگیری رویکرد نظامی علیه جمهوری اسلامی ایران را با محدودیت ها و چالش های جدی مواجه ساخته است. این موضوع بیانگر تغییر دیدگاه و رویکردهای آمریکا نسبت به شرایط داخلی، اقدامات و سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی جمهوری اسلامی است. در این راستا می توان تغییر رویکرد آمریکا نسبت به ایران را در بحث اجرای توافق برجام مشاهده نمود. مذاکرات هسته ای با گذشت دو سال و نیم منجر به توافق برجام گشته است که جمهوری اسلامی ایران در چارچوب توافقات به تعهدات خود عمل نموده است. در زمینه ی اجرای این توافق آمریکا به دلیل ماهیت تخاصمی بر مبنای تقابل ایدئولوژیک و منافع راهبردی، نه تنها به توافقات عمل نکرده بلکه راهبردهای جدیدی را در تداوم این تخاصم به کار گرفته است. از جمله این راهبردها؛
-مقابله با قدرت بازدارندگی و دفاعی جمهوری اسلامی؛
-حفظ ساختار تحریم به بهانه های نقض حقوق بشر وبرنامه موشکی؛
-مقابله با قدرت اقتدار و بازیگری جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه؛
-دخالت در امور داخلی به ویژه با شیوه نفوذ در ابعاد سیاسی، مدیریتی، فرهنگی، امنیتی و اقتصادی.
بنابراین آنچه در رابطه با شناخت راهبردهای آمریکا در پسابرجام قابل اشاره است یکی اینکه؛ اقدامات و سیاست های آمریکا نسبت به جمهوری اسلامی ایران قابل اعتماد نیست و همچنین آمریکا نتوانسته نسبت به تعهد خود در برجام پایبند باشد. این در حالی است که جمهوری اسلامی اگرچه راه مذاکره و تفاهم را پیش می گیرد اما همواره باید بر اقتدار ملی ( توسعه فناوری، مقاوم سازی اقتصاد، حفظ روحیه انقلابی و حماسی در بین ملت) و طراحی ائتلاف سازی و همگرایی منطقه ای و به کارگیری توانمندی ها وهمکاری با کشورهایی چون چین و روسیه توجه داشته و به آن عمل کند.
هم اکنون تقریبا دو سال از انعقاد توافق هسته ای، می گذرد. نگاهی به فرآیندهای طی شده و اجرای تعهدات از سوی طرفین، حاکی از آن است که ایران به تعهدات خود به صورت کامل پایبند است. اما درباره انجام تعهدات از سوی آمریکا و کشورهای غربی چنین نبوده است و همواره شاهد کارشکنی های آمریکا در لغو تحریمها و تداوم رویکردهای خصمانه در موضوع هسته ای از سوی این کشور هستیم. می توان گفت که هدف اصلی آمریکا در این دوره جلوگیری از بهره مندی ایران از مزایای پیش بینی شده در برجام است.از سوی دیگر، مقامات ایرانی و مسوولان هسته ای کشورمان در روزها و هفته های گذشته اعتراض خود نسبت به رفتارهای آمریکا را به انحا مختلف اعلام کرده اند و درباره بازگشت ایران به «نقطه صفر» و آغاز برنامه های تعلیق شده ایران در صورت تداوم کارشکنی های آمریکا در اجرای توافق هشدار داده اند. تداوم این روند در ماه های آینده، اجرای برجام را با چالش های جدی تری مواجه خواهد کرد و باید دید که آیا دولت ایران می تواند آمریکا را به انجام تعهداتش متقاعد کند یا اینکه باید شاهد شکل گیری یک روند معکوس در توافق هسته ای و بازگشت طرفین به نقطه صفرهمچون توافق پاریس باشیم./994/ب102/ف
رامین بخشی