نگاهی بر دویست و سی و چهارمین شماره ماهنامه معرفت+ چکیده
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مؤسسه امام خمینی(ره)، دویست و سی و چهارمین شماره ماهنامه علمي - پژوهشي (علوم انساني) ویژه خرداد ۹۶ را یه مدیر مسؤولی سیداحمد رهنمایی منتشر کرد.
در این شماره مقالات زیر آمده شده است:
بي اعتنايي شيعيان واقعي به دنيا
انسان كامل از ديدگاه شهيد مطهري و علامه طباطبائي
پژوهشي در تفسير قضا و قدر و بداء در نظام فلسفي ميرداماد
سهم انسان در ايجاد افعال (بررسي نظريه كسب)
تكفير در روايات شيعه، حقيقت يا تهمت؟!
تكفير در انديشه كلامي ابوالثناء آلوسي با محوريت تطبيق رويكرد وي بر جريان فكري سلفيه
بررسي مباني كلامي سيد قطب در مشروعيت سياسي حكومت ديني
استلزامات سياسي آموزه توحيد در تبيين مشروعيت الهي و نقد مشروعيت مردمي و مشروعيت دوگانه
بياعتنايي شيعيان واقعي به دنيا
آيت الله علامه محمدتقي مصباح
چکيده: اين مقال شرحي است بر كلام اميرمؤمنان علي عليه السلام در باب ويژگي شيعيان واقعي و بي اعتنايي آنان به دنيا. باورمندي انسان به اينكه براي خواسته هاي انسان مرزي وجود دارد و آزاد نيست كه هر چيزي را از هر راهي به دست آورد، ريشه در نوع شناخت و نگرش انسان به هستي دارد. بدون نگرش هستي شناسانه توحيدي، نمي توان كسي را قانع كرد كاري انجام دهد و يا از انجام آن خودداري كند. مكتب ليبراليسم بر اين جهان بيني مبتني است كه زندگي انسان در دنيا خلاصه مي شود، با مرگ طومار زندگي انسان بسته مي شود؛ لذا همه لذايذ انسان در دنيا خلاصه مي شود و او بايد همه همت خويش را نهايت لذت از منافع دنيوي به كار گيرد، اما در جهان بيني الهي، زندگي در دنيا خلاصه نمي شود، سراي جاودانه مقصد نهايي بشر است و بهشت جاودان در انتظار او. در اين جهان بيني، رويگرداني از لذايذ گذراي دنيايي، براي نيل به سعادت جاودانه امري پسنديده است. ازاينرو، افراد زرنگ و موفق، كساني هستند كه به دنيا اعتنايي ندارند و به آن دل نمي سپرند؛ جانشان مجلاي نور الهي است.
انسان كامل از ديدگاه شهيد مطهري و علامه طباطبائي
جواد اكبري مطلق و مرضيه فنودي
چکيده: كمال طلبي را مي توان هدف نهايي انسان دانست، گرچه در تعيين مصداق، ممكن است خطاهايي صورت پذيرد. با توجه به اينكه ميل به كمال ذاتي انسان است، انديشمندان در طول تاريخ، ويژگي هايي براي انسان كامل ذكر كرده اند. اين تحقيق درصدد تبيين و تطبيق ديدگاه علامه طباطبائي و شهيد مطهري در خصوص انسان كامل است. روش پژوهش توصيفي بوده و با توجه به بررسي تطبيقي نظرات، از تحليل محتوا استفاده شده است.
يافته ها حكايت از اين دارد كه انسان كامل انساني داراي ارزش هايي مانند: عبادت، خدمت به خلق و آزادي است كه همه در او به صورت هماهنگ رشد كرده و رشد هركدام از اين ارزشها به حد اعلا رسيده است. در فرايند تحقيق، آنچه به دست آمده هماهنگي و هماوايي بين نظرات اين دو انديشمند در زمينه انسان كامل است، گرچه در تعيين مصداق «انسان كامل»، امكان شناخت و نوع نگاه به او، اختلاف نظر است.
پژوهشي در تفسير قضا و قدر و بداء در نظام فلسفي ميرداماد
محمدعلي اسماعيلي
چکيده: تفسير قضا و قدر الهي، اقسام قضا و قدر، صفت ذاتي يا فعلي بودن آنها و ارتباط قضا و قدر با مسئله «بداء» همواره از مسائل مطرح بوده و ارتباط آن از يكسو، با مسائل حوزه خداشناسي، و از سوي ديگر، با مسائل حوزه انسانشناسي، بر ظرافت آن افزوده است. در نظام فلسفي ميرداماد، تفسير نسبتا جامعي براي قضا و قدر ارائه شده است. قضا و قدر در انديشه ميرداماد داراي دو قسمِ علمي و عيني است. «قضاي علمي»، علم الهي به اشياست، از آن حيث كه علت ايجاد آنهاست، به نحو جمعي و وحداني و اجمالي. «قضاي عيني» وجود عيني موجودات در عالم دهر است. «قدر علمي» علم الهي به اشياست، از اين حيث كه علت ايجاد آنهاست، به نحو تفصيلي و متكثر و تدريجي. «قدر عيني» وجود خارجي حوادث و كائنات در ظرف عالم ماده است. اين نوشتار با هدف تفسير قضا و قدر در انديشه ميرداماد، با روش توصيفي ـ تحليلي، اين مسئله و ارتباط آن با مسئله بداء را تبيين كرده است.
سهم انسان در ايجاد افعال (بررسي نظريه كسب)
يزدان محمدي
چکيده: انديشمندان اسلامي درباره سهم انسان در ايجاد افعالش، آراء متفاوتي ارائه داده اند. از متكلمان اسلامي، معتزله قايل به تفويضاند و جبريان اختيار انسان را نفي ميكنند، اما اشاعره نظريه «كسب» را ابداع كردهاند. در مقاله حاضر، با تحقيق در كتابها و مقالات كلامي، به انگيزه اشاعره براي بيان نظريه «كسب» و مهمترين ادله عقلي و نقلي ايشان اشاره و عدم كفايت ادلهشان اثبات شده است.
همچنين تقريرات مختلف اشاعره از كسب، تبيين و نقد و بررسي گرديده است. اما افزون بر آنكه ادله اشاعره در اثبات مدعاي ايشان ناكافي است، تقريرهاي متعددشان از كسب نيز مفهوم صحيحي به دست نمي دهد. ازاينرو، نظريه «كسب» اسمي است بدون مسماي صحيح. در نتيجه، تلاش اشاعره براي مقابله با جبر به نتيجه نرسيد؛ زيرا بازگشت نظريه «كسب» به نظريه «جبر» است. ازاينرو، همه اشكالاتي كه متوجه جبريه است، بر كسبيه نيز وارد است، مگر برخي از اشاعره مانند جويني و تفتازاني كه تقرير ايشان از كسب به نظريه اماميه (الامر بين الامرين) بازميگردد.
تكفير در روايات شيعه، حقيقت يا تهمت؟!
محمدعلي جابري اربابي
چکيده: تكفير از آن دست مسائلي است كه هيچ گاه از ميان امت اسلامي رخت برنبسته است. در اين ميان، گاه و بي‌گاه مكتب تشيع هم متهم به تكفيري بودن گرديده است. از جمله كساني كه به صورت منظم و در قالب يك كتاب اين اتهام را بر شيعه وارد ساخته، عبدالملك شافعي است. براي بررسي تأثيرهاي مخرب اين اتهام بر سيماي مكتب تشيع در ميان اهلسنت و نيز نقش تخريبي آن در وحدت امت اسلام، اين پژوهش صورت گرفته است. اين پژوهش با روش توصيفي ـ تحليلي، به سراغ روايات محل استناد رفته و با دستهبندي آنها نشان داده كه تنها عده قليلي از منتسبان اهلسنت (نواصب) از نظرگاه شيعه، خارج از اسلام دانسته شدهاند و عامه اهلسنت از نظر شيعيان مسلمان هستند.
تكفير در انديشه كلامي ابوالثناء آلوسي با محوريت تطبيق رويكرد وي بر جريان فكري سلفيه
حميد ايماندار و حسن زرنوشه فراهاني
چکيده: مفهومشناسي منحصر به فرد «سلفيه جهادي» از مفهوم «تكفير» و سعي در توسعه مصاديق آن، ريشه در تفسير خاص از مفاهيم «ايمان»، «كفر» و مسائل مطرح در ذيل آنها دارد. يكي از مهمترين تلاشهاي سلفيه در تقويت آراء افراطيشان، سعي در انتساب آراء اين جريان به علماي بزرگ اهلسنت همچون ابوالثناء آلوسي است. ليكن با تطبيق منهج آلوسي بر مباني سلفيه در مسئله «تكفير»، تضاد اصولي وي با اين جريان آشكار ميگردد.
آلوسي بر خلاف سلفيه و در موافقت با مكتب كلامي اشاعره، مفهوم «ايمان» را به «نفس تصديق» معنا كرده و زيادت و نقصان ايمان را نيز به تصديق نسبت ميدهد. وي در ادامه مخالفت با جريان سلفيگري، جزئيت عمل در تحقق اصل ايمان را انكار كرده و فرعيت اعمال در مفهوم «ايمان» را عين باور سلف صالح معرفي نموده است. وي به شدت از توسعه مصاديق «تكفير» در بين علماي اهلسنت انتقاد كرده، و تلاش دارد تفاسير تكفيري ارائهشده از آيات را توجيه كند. آلوسي در جهت تأييد روش ضدتكفيري خود، اصل «عذر به جهل» و «تاويل» را با معرفي شروط و موانع آن مي پذيرد. تمييز دادن بين تكفير «معين» و «مطلق» و تقسيم «كفر» به دو نوع كفر «اعتقادي» و «عملي» را مي توان نمادهاي ديگري از تضاد آلوسي با سلفيه در حوزه تنقيح مفهوم «تكفير» برشمرد. مقاله حاضر با روش تحليلي ـ توصيفي به موضوع ميپردازد.
بررسي مباني كلامي سيد قطب در مشروعيت سياسي حكومت ديني
عباس نجفي و صفدر الهيراد
چکيده: سيدقطب ازجمله متفكراني است كه به كلامي بودن مسئله حكومت ديني اعتقاد دارد و ميكوشد مباني كلامي حكومت ديني را از منظر روايات و آيات قرآن بيان كند. وي معتقد است: حق حكومت كردن و وضع قوانين در جامعه اختصاص به خداوند دارد و اگر جامعه بر اساس اين قوانين اداره نشود دچار جاهليت است. سيدقطب تنها راه نجات از جاهليت را برپايي حكومت ديني و اجراي قوانين الهي در جامعه ميداند.
وي معتقد است: بر اساس اين مباني كلامي، مشروعيت حكومت ديني در صورتي حاصل ميشود كه حاكم آن بر اساس آراء مردم انتخاب شود. با بررسي مباني كلامي، كه سيدقطب در زمينه حكومت ديني بيان كرده است، مشخص ميشود كه نظريه وي در زمينه مشروعيت سياسي حكومت ديني با مباني كلامي مقبول وي متناسب نيست. اين مقاله با روش تحليلي ـ توصيفي به دنبال بررسي رابطه مباني كلامي سيدقطب در زمينه حكومت ديني با نظريه وي درباره مشروعيت حكومت ديني است.
استلزامات سياسي آموزه توحيد در تبيين مشروعيت الهي و نقد مشروعيت مردمي و مشروعيت دوگانه
امرالله قليزاده و صفدر الهيراد
چکيده: «مشروعيت» از جمله مسائلي است كه همه نظامهاي سياسي در مواجهه با آن قرار گرفته و بايد پاسخي مناسب براي آن داشته باشند. نظام سياسي اسلام در مواجهه با مسئله «مشروعيت»، ضمن طرح نظريه «مشروعيت الهي»، ساير نظريه هاي مشروعيت را به چالش ميكشد. نكته مهم آنكه نظريه «مشروعيت الهي» مبتني بر «نگرش توحيدي» است و از طريق لوازمات و استلزامات «آموزه توحيد» استنباط ميگردد.
اين امر متوقف بر آن است كه آموزه توحيد را از حالت انتزاعي و تجريدي، كه در علم كلام از آن بحث مي شود، رهانيده و به مثابه آموزه كاربردي بدان نگريسته شود. اين پژوهش، كه به صورت توصيفي ـ تحليلي صورت گرفته، بر آن است كه با استفاده از استلزامات سياسي آموزه «توحيد»، ضمن اثبات نظريه «مشروعيت الهي»، نظريه هاي «مشروعيت مردمي» و «مشروعيت دوگانه» را نقد و ارزيابي كند.
گفتنی است،انتشارات مؤسسه امام خمینی، دویست و سی و چهارمین شماره ماهنامه علمى ـ پژوهشى معرفت را در 132 صفحه و با قیمت 3500 تومان منتشر کرده است./۹۹۸/ ۶۰۴/ش