دانشگاه «علیگر» زیر تیغ افراط‌گرایان/ پیچ و خم کانون چهره‌های اسلامی در شبه قاره
به گزارش خبرگزاری رسا، علیگر یا علیگره (به هندی: अलीगढ़، به اردو: علی‌گڑه، به انگلیسی Aligarh) نام شهری در بخش علیگر ایالت «اوتارپرادش»( Uttar Pradesh) در شمال هندوستان است. علیگر با ۱۷۸ متر ارتفاع از سطح دریا در ۱۴۰ کیلومتری جنوب خاوری دهلی نو قرار دارد و مرکز اداری بخش علیگر نیز هست. دانشگاه اسلامی علیگر در این شهر شهرت زیادی دارد و به دلیل مراکز آموزشی بلندآوازه این شهر را «مکهٔ آموزش» خوانده‌اند.
هرچند عده‌ای از جمله علی‌اصغر حکمت سیاستمدار، ادیب، شاعر، نویسنده و مترجم معاصر ایرانی در کتاب خود به نام سرزمین هند اسم علیگر را به پیروی از سبک نگارش اردو به شکل «علیگره» نوشته‌اند، اما این «ه» در اردو و همچنین حرف «h» در انتهای نگارش انگلیسی تلفظ نمی‌شود و مردم هند آن را «علیگر» می‌نامند.
دانشگاه اسلامی علیگر یكی از بزرگ‌ترین مراكز آموزشی مسلمانان هند در شهر «علیگر» است؛ اخیراً برخی در هند خواستار حذف واژه اسلامی از نام این مرکز علمی شده‌اند، این در حالی است که دانشگاه علیگر به عنوان دانشگاهی معتبر جایگاه مهمی در این کشور دارد و کانون پرورش اساتید، نخبگان و شخصیت‌های برجسته اسلامی است.
تنش در دانشگاه
اردیبهشت‌ماه امسال بود که دانشگاه اسلامی علیگر هدف حمله گروهی از هندوهای افراطی قرار گرفت. این گروه با خشونت تمام برای پایین کشیدن تصویر محمدعلی جناح، بنیانگذار کشور پاکستان و از سیاستمداران مسلمان، تلاش کردند.
این دانشگاه که با الهام از دانشگاه‌های آکسفورد و کمبریج با هدف فراهم کردن فضای آموزش مدرن برای مسلمانان هند در زمان استعمار انگلیس تأسیس شد، در طول انقلاب استقلال‌طلبانه هند به یک مرکز مهم فکری تبدیل شد و نقش بسیار مهمی برای شکل‌دادن به هویت مدرن مسلمانان در شبه قاره بازی کرد. تصویر محمد علی جناح که به عضویت دائمی انجمن دانشجویان این دانشگاه درآمده بود مربوط به این دوره است. تصویر وی سال‌ها پیش از جدایی هند و پاکستان از یکدیگر بر روی دیوار قرار گرفته بود.
محمد علی جناح ملقب به قائد اعظم نقش مهمی در نزدیکی کنگره هند با حزب مسلم لیگ برای بیرون کردن انگلیس از هندوستان داشت. در سال ۱۹۲۹ جناح در گزارشی به عنوان «گزارش نهرو» بر ۱۴ نکته اساسی درباره حقوق مسلمانان تأکید کرد که بعدها مقدمه‌ای برای تشکیل یک کشور مسلمان شد. جناح تمام عمر خود را صرف حمایت از حقوق مسلمانان شبه قاره کرد و چون مسلط به قانون بود تلاش‌های وی به ثمر نشست و سرانجام توانست کشور پاکستان را تشکیل دهد.
دروازه ورودی دانشگاه اسلامی علیگر از سمت خیابان سر سید احمد در شب
درگیری‌ها در دانشگاه علیگر زمانی شدت گرفت که دانشجویان سعی کردند برای تنظیم شکایت به پلیس مراجعه کنند، اما نیروهای پلیس با باتوم و گاز اشک‌آور به آن‌ها حمله کردند. پس از این اقدام پلیس، درگیری‌ها تشدید شده و دانشجویان اقدام به آتش‌زدن عروسک «نارندرا مودی»، نخست‌وزیر هند کردند. آن‌ها مودی را متهم کردند که با سیاست‌های ملی‌گرایانه افراطی به جانبداری از تندروهای هندو می‌پردازد که نتیجه آن تشدید خشونت علیه مسلمانان و دیگر اقلیت‌های مذهبی است. به دنبال آن، اینترنت در سطح دانشگاه و شهر علیگر قطع شد و سیاستمداران منتقد حزب حاکم «بی جی پی» که مودی را به کاخ نخست‌وزیری فرستاده بودند با انتقاد شدید از وی، او را به دامن‌زدن به اختلافات مذهبی متهم کردند.
اکنون برای آشنایی بیشتر با این مرکز علمی در شبه قاره هند نگاهی به تاریخچه و فعالیت‌های آن خواهیم داشت.
بنیانگذار
بنیانگذار این مؤسسه آموزشی معتبر و قدیمی، سرسید احمدخان، از جمله روشنفكران و رهبران مسلمان هند، در دوره سلطه انگلیسی‌ها بود. وی در زمره آن دسته از رهبران اسلامی هند بود كه به جای تمركز روی مبارزه با انگلستان، به همکاری و بهره‌برداری از شرایط برای ارتقای وضعیت فرهنگی و اجتماعی مسلمانان می‌اندیشید.
سرسید احمدخان، بنیانگذار دانشگاه علیگر
دانشگاه علیگر دارای ۱۲ دانشکده از جمله دانشکده علوم کشاورزی، هنر، علوم زیستی، مطالعات مدیریت و تحقیقات و دانشکده پزشکی است و در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا فعالیت دارد. دانشکده پزشکی این دانشگاه نیز در رشته‌هایی همچون آناتومی بیهوشی، بیوشیمی پزشکی، پوست، حنجره شناسی، جراحی پلاستیک، پزشکی قانونی، میکروبیولوژی زنان و زایمان، چشم پزشکی، ارتوپدی، فارماکولوژی (داروشناسی)، فیزیولوژی و بیماری‌های تنفسی دانشجو می‌پذیرد.
رایزنی فرهنگی ایران در دهلی نو در گزارشی با معرفی دانشگاه علیگر آورده است: سابقه تأسیس این دانشگاه، به سال ۱۸۷۵ میلادی باز می‌گردد. در ابتدا، سید احمدخان یک كالج «شرقی- انگلیسی»(Anglo-Oriental College)، با هدف ارائه آموزش‌های قدیم و جدید در شهر علیگر ایجاد كرد. سید احمدخان، تا هنگام مرگش در۱۸۹۸م، از هیچ كوششی برای پیشرفت امور آموزشی و رفاهی این كالج دریغ نورزید. به واسطه علاقه وافر وی به این كالج، بعد از مرگش در كنار مسجد همین مرکز علمی به خاک سپرده شد.
روند توسعه و گسترش كالج «شرقی- انگلیسی» علیگره، بعد از مرگ بانی آن، همچنان ادامه یافت. در سال ۱۹۲۲ میلادی، این كالج به صورت یک دانشگاه مستقل درآمد و از حمایت مالی حكومت وقت هند برخوردار شد. بعد از استقلال هند(۱۹۴۷میلادی)، دانشگاه اسلامی علیگره، همچون گذشته از مساعدت‌های مالی و آموزشی دولت هند برخوردار شد. در حال حاضر، این دانشگاه به عنوان یكی از دانشگاه‌های مركزی و معتبر زیر نظر وزارت توسعه منابع انسانی هند به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
در طی چند دهه عمر دانشگاه اسلامی علیگر، اقدامات زیادی برای توسعه امكانات آن به عمل آمده است. تعداد دانشكده‌ها و گروه‌های این دانشگاه و شمار اعضای هیأت علمی آن، دست كمی از بزرگ‌ترین دانشگاه‌های مركزی مستقر در شهرهای بزرگ هند ندارد. نكته جالب آن كه توسعه روزافزون دانشگاه مذكور، بدون توسعه كافی شهر علیگر صورت گرفته است. چرایی و چگونگی این توسعه ناموزون، در وهله نخست توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.
کانون پرورش چهره‌ها
از دیرباز، بیشتر استادان و دانشجویان این دانشگاه، مسلمان بوده‌اند. دانشجویان این دانشگاه، از سراسر مناطق مسلمان‌نشین هند و حتی برخی كشورهای اسلامی به این دانشگاه آمده‌اند. همچنین از ابتدای تأسیس تاكنون، تمامی رؤسا و معاونان دانشگاه مسلمان بوده‌اند. بسیاری از رؤسای دانشگاه اسلامی علیگر مانند ذاكر حسین و حامد انصاری بعدها به ریاست جمهوری و معاونت ریاست جمهوری و وزارت و مسؤولیت‌های مهم در دولت هند دست یافته‌اند. در یکی دو سال اخیر تلاش‌های زیادی برای حذف سهمیه مسلمانان در این دانشگاه صورت گرفته و این موضوع در دادگاه عالی هند در دست پیگیری است.
به واسطه اهمیت دانشگاه اسلامی علیگر، معمولا مسؤولان ارشد كشورهای اسلامی توجه خاصی به آن دارند. بسیاری از این مسؤولان، ضمن سفر به هند، از این دانشگاه بازدید و هدایایی را تقدیم دانشگاه کرده‌اند. در سال ۱۳۸۴ بعد از انقلاب اسلامی ایران، غلامعلی حداد عادل، رییس وقت مجلس شورای اسلامی، از این دانشگاه بازدید کرد و به دریافت مدرک دكترای افتخاری دانشگاه نائل آمد.
در بین رشته‌های آموزشی این دانشگاه، رشته‌های مرتبط با علوم اسلامی از جایگاه خاصی برخوردارند. هنوز نشانه‌هایی از توجه دیرینه این دانشگاه به زبان و فرهنگ فارسی و عربی بر تابلوهای متعدد گروه‌ها و دانشكده‌های آن باقی مانده است. به عنوان مثال، برای تابلوی «دپارتمان اقتصاد»، از عبارت «شعبه معیشت» استفاده شده است. ناگفته نماند که بنیانگذار دانشگاه، سرسید احمد خان، همچون اغلب نخبگان قرن نوزدهم هند خود به فارسی تسلط کامل داشت و آثاری نیز به این زبان پدید آورد.
کتابخانه مولانا آزاد
از جمله مراکز ارزشمند دانشگاه، كتابخانه بزرگ و غنی «مولانا آزاد» است. شمار نسخه‌های خطی فارسی، عربی و اردوی این كتابخانه را بیش از پنجاه هزار جلد می‌دانند. وجود گروه بزرگ و فعال زبان فارسی و نیز مركز تحقیقات فارسی در این دانشگاه، بیانگر علاقه دیرینه و وافر مسؤولان و استادان این دانشگاه به زبان فارسی است. علاوه بر این، برخی از استادان مراكز و گروه‌های دیگر این دانشگاه، از جمله دانشکده الهیات و مركز مطالعات پیشرفته تاریخ دانشگاه، با زبان فارسی آشنایی دارند.
با وجود گذشت بیش از یک قرن از اقدام سر سید احمدخان برای پایه‌گذاری دانشگاه اسلامی علیگر، هنوز خاطره اقدام وی در این دانشگاه پابرجا است. یكی از ساختمان‌های مجلل و بزرگ دانشگاه كه سال‌ها محل اقامت سید احمدخان و فرزندانش بود، به عنوان «موزه سرسید احمدخان» نامگذاری شده است. در این موزه شمار قابل توجهی از تصاویر سید احمدخان و فرزندانش و تعدادی از نسخ خطی فارسی و عربی به نمایش گذاشته شده است.
ورودی کتابخانه مولانا آزاد در دانشگاه اسلامی علیگر
علاوه بر این، همه ساله در سالگرد تولد و مرگ سید احمدخان، مراسم و سمینارهایی به یاد این شخصیت در دانشگاه برگزار می‌شود. در شهریور ۱۳۹۶ نیز دانشکده الهیات دانشگاه اسلامی علیگر با همکاری رایزنی فرهنگی ایران در دهلی‌نو و دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران سمینار سه روزه «عقل و دین» را در دویستمین سالگرد تولد سرسید احمدخان برگزار کرد.
زبان و ادبیات فارسی
گروه زبان فارسی دانشگاه اسلامی علیگر، با هدف ترویج زبان و ادب فارسی و حفظ میراث فرهنگی هند و ایران در سال ۱۹۲۰ میلادی تأسیس شد. در این گروه استادان صاحب نامی چون «نذیر احمد» اشتغال داشتند و شاگردان نام‌آوری نیز تربیت کردند. این گروه دارای کتابخانه مستقلی است که در آن، بیش از پانزده هزار جلد کتاب و پانصد مجله وجود دارد. این گروه یکی از گروه‌های فعال فارسی در هندوستان است و هر ساله سمینارهای بین‌المللی مهمی از سوی مسؤولان آن برگزار می‌شود. آخرین سمینار این گروه «میراث ادب فارسی در شبه قاره و ایران» بود که با حضور استادان و محققان هند، ایران و افغانستان در اردیبهشت ۹۷ برگزار شد.هم اکنون پروفسور سید محمد اصغر ریاست این گروه را به عهده دارد.
رعنا خورشید، پروفسور محمد آصف نعیم صدیقی، پروفسور سید محمد اسد علی خورشید، پروفسور سید محمد اصغر، محمد توصیف، محمد عثمان غنی، محمد قمر عالم و محمد قیصر از استادان فعلی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علیگر هستند. پروفسور آذرمیدخت صفوی، خانم افشان آفتاب خواجه، خانم ام هانی، خالد صدیقی، سید راشد حسین، پروفسور سمیع‌الدین احمد، شمعون اسرائیلی، خانم شوکت نهال انصاری، خانم پروفسور ماریه بلقیس، پروفسور محمد طارق، محمد معتصم عباسی، پروفسور محمد وارث کرمانی، ممتاز علی خان، پروفسور نبی هادی، پروفسور نذیر احمد و نجابت حسین نیز از اساتید پیشین ادبیات فارسی در دانشگاه علیگر بوده‌اند.
مرکز تحقیقات فارسی
این مرکز در سال ۲۰۰۶ میلادی در دانشگاه علیگر تأسیس شد و خانم پروفسور آذرمیدخت صفوی اولین رییس آن بود. در حال حاضر پروفسور اسد علی خورشید ریاست این مرکز را به عهده دارد. مرکز تحقیقات فارسی تاکنون چندین سمینار بین‌المللی برگزار و نسخه‌های خطی متعددی را با همکاری مراکز دیگر چاپ کرده است. بحر زخّار، آفتاب عالمتاب، مثنوی در عروسی فرخ‌سیر، تذکره صبح صادق، فهرست نسخ خطی کتابخانه مولانا آزاد (ذخیرة سبحان‌الله در سه جلد) از جمله نسخ خطی است که این مرکز منتشر کرده است./۸۴۷/ب۹۰۴/ع
زهرا نوکانی/ایکنا